Αλήθειες και «μπαρούφες» για τη Novartis

Μετά το ΚΕΕΛΠΝΟ φαίνεται ότι με την υπόθεση της Novartis, η κυβέρνηση βρήκε άλλη μία «χρυσή» ευκαιρία  για να αυτοδιαφημιστεί ότι καταπολεμά τη διαπλοκή στο χώρο της υγείας. Μέχρι στιγμής, όμως, έχουν ακουστεί και γραφτεί πολλές «μπαρούφες» και ελάχιστες αλήθειες. Γι’ αυτό κρατείστε μικρό καλάθι…

Ξέρω ότι με αυτά που γράφω κινδυνεύω να χαρακτηριστώ πάλι «πληρωμένος κονδυλοφόρος». Άλλωστε, η Novartis υπήρξε χορηγός του Virus και πολλών εκδηλώσεων, που έχει οργανώσει η Ethos Media. Θεωρώ εύλογο και τιμή μου, που η μεγαλύτερη ξένη φαρμακοβιομηχανία επέλεξε να προβάλλεται μέσω του Virus.

Έχω συνηθίσει όμως. Και σίγουρα δεν θα με εμποδίσει να γράψω την άποψή μου και να σας ενημερώσω… Θεωρώ ότι οι πιο πιστοί αναγνώστες μου γνωρίζουν. Οι υπόλοιποι έχετε δίκιο να είστε επιφυλακτικοί. Σας καλώ να δούμε μαζί τα δεδομένα της υπόθεσης και πού αυτά μας οδηγούν.

Έχουμε και λέμε. Κατά πρώτο λόγο, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς ξέσπασε το «σκάνδαλο». Στις 5-12-2016, υπήρξε αναφορά στον Τύπο (στο iefimerida.gr) ότι στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ έχουν κατατεθεί σοβαρές καταγγελίες από δύο πρώην στελέχη μεγάλης ευρωπαϊκής φαρμακοβιομηχανίας (δεν είχε τότε κατονομαστεί) στην Ελλάδα.

Βέβαια, το ρεπορτάζ φωτογράφιζε τη Novartis. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 12-12-2016, το ίδιο μέσο προχωρεί σε περαιτέρω λεπτομέρειες. Αναφέρει ανοιχτά ότι η εταιρεία είναι η Novartis και πως οι καταγγελίες κατατέθηκαν στις αμερικανικές αρχές στις 12 Αυγούστου.

Το ρεπορτάζ μιλά για δύο πληροφοριοδότες, πρώην στελέχη της εταιρείας, οι οποίοι «κατέθεσαν εκατοντάδες έγγραφα που αποδεικνύουν καταβολές χρηματικών ποσών σε ιδιώτες γιατρούς, αλλά κυρίως σε γιατρούς που εργάζονταν στο δημόσιο ή ασφαλιστικό σύστημα υγείας. Επίσης, κατέθεσαν ονόματα εταιρειών μέσω των οποίων η εταιρεία ξέπλενε χρήματα».

Επίσης, γίνεται λόγος για ΜΜΕ και πολιτικούς. Το ρεπορτάζ κάνει λόγο «για πληρωμές σε μέσα ενημέρωσης για να ασκούν κριτική σε πολιτικά πρόσωπα των οποίων οι αποφάσεις τους δεν ευνοούσαν την εταιρεία». Οι δύο πληροφοριοδότες αναφέρθηκε ότι κατέθεσαν στις 12 και 13 Δεκεμβρίου ενώπιον των αμερικανικών αρχών.

Γιατί στις ΗΠΑ;

Αλήθεια δεν αναρωτηθήκατε γιατί οι δύο μάρτυρες απευθύνθηκαν στις αρχές των ΗΠΑ και όχι στις ελληνικές; Εδώ λοιπόν πρέπει να επισημάνουμε ορισμένα πράγματα, που νομίζω ότι θα σας δώσει τη δυνατότητα να κρίνετε τις εξελίξεις με άλλο μάτι.

Το πιο προφανές που θα μπορούσε να πει κάποιος είναι ότι οι δύο μάρτυρες δεν είχαν εμπιστοσύνη στην ελληνική δικαιοσύνη. Με αυτά που ζούμε καθημερινά ποιος έχει; Δυστυχώς, η ελληνική δικαιοσύνη δείχνει ότι καθυστερεί σημαντικά να διαχειριστεί υποθέσεις, στις οποίες εμπλέκονται ισχυρά οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

Υπάρχει και άλλη μία πτυχή όμως. Το αμερικανικό θεσμικό πλαίσιο προβλέπει συγκεκριμένα οικονομικά κίνητρα για τους «πληροφοριοδότες» (whistleblowers). Μάλιστα, τα κίνητρα αυτά είναι δυνατόν να φθάσουν έως το 20% του ποσού που θα επιδικαστεί σε βάρος μίας επιχείρησης.

Αν λάβετε υπόψη σας ότι στον κλάδο του φαρμάκου υπάρχουν υποθέσεις με πρόστιμα ύψους άνω των 300 εκατ. δολαρίων, αντιλαμβάνεστε το μέγεθος των κινήτρων. Γι’ αυτό, άλλωστε, έχουν δραστηριοποιηθεί μεγάλα, δικηγορικά γραφεία, αναζητώντας πληροφοριοδότες εκτός ΗΠΑ σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία. Χώρες στις οποίες προφανώς εικάζουν ότι υπάρχει διαφθορά.

Στο σημείο αυτό θα σας αποκαλύψω κάτι για πρώτη φορά. Ένα τέτοιο, δικηγορικό γραφείο με προσέγγισε μέσω ενός Έλληνα δικηγόρου, πριν από 4 χρόνια, βλέποντας ότι γράφω τέτοιου είδους ρεπορτάζ. Αναζητούσαν τη βοήθειά μου να εντοπίσουν πιθανούς πληροφοριοδότες για σκάνδαλα στην Ελλάδα. Μου είχαν προσφέρει, δε, και ποσοστά…

Γιατί το αναφέρω; Διότι από περιέργεια έκατσα να ενημερωθώ σε βάθος για το πώς λειτουργεί όλο αυτό το σύστημα. Και γιατί μερικά πράγματα σήμερα με παραξενεύουν με την υπόθεση της Novartis.

Ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία που προβάλλουν οι Αμερικανοί δικηγόροι είναι η απόλυτη μυστικότητα. Δηλαδή, ότι ουδείς παίρνει χαμπάρι τίποτε παρά μόνο όταν οι αμερικανικές αρχές κάνουν τις επίσημες ανακοινώσεις, επιδικάζοντας το πρόστιμο σε βάρος της ύποπτης επιχείρησης. Άλλωστε, αυτό που ενδιαφέρει τόσο τους δικηγόρους όσο και τις αρχές είναι να προστατευτούν οι «πληροφοριοδότες».

Στην περίπτωσή μας λοιπόν αυτό δεν τηρήθηκε. Όπως είδαμε, διέρρευσε το θέμα πολύ νωρίς και «φωτογραφήθηκε» η ταυτότητα των πληροφοριοδοτών. Το ρεπορτάζ ανέφερε επί λέξει: «Οι πληροφοριοδότες είναι Έλληνες πολίτες που εργάζονταν στη Novartis από το 2008, ως επικεφαλής επικοινωνίας και εταιρικής ευθύνης ο ένας και ως υπεύθυνος πωλήσεων ο δεύτερος».

Πράγμα ανήκουστο για τα δεδομένα αντίστοιχων υποθέσεων. Διότι υπάρχει περίπτωση η υπόθεση να καταλήξει στο… αρχείο και τότε τι θα γίνει με τους μάρτυρες; Μάλιστα, σαν να μην έφθανε αυτό, στη συνέχεια αναφέρθηκε και το δικηγορικό γραφείο, που έχει αναλάβει την υπόθεση στην Ελλάδα. Κάποιοι εικάζουν ότι σκοπός της αναφοράς ήταν αν προσελκυστούν και άλλοι, πιθανοί πληροφοριοδότες. Όλα αυτά λοιπόν με παραξενεύουν…

Η κυβέρνηση

Η κυβέρνηση έδρασε άμεσα. Στις 14-12-2016, ο υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής διαβίβασε στην εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου-Βασιλοπούλου αντίγραφα των δημοσιευμάτων και ζήτησε τη διερεύνηση της βασιμότητας των καταγγελιών και την απόδοση ευθυνών.

Ορθώς έπραξε από την πλευρά του ο κ. Κοντονής. Δεν είναι δυνατόν να βγαίνουν από το εξωτερικό τέτοιου είδους πληροφορίες στον Τύπο για δικαστική διερεύνηση εγχώριου σκανδάλου και οι ελληνικές να μην αντιδρούν. Θα δούμε όμως πιο κάτω γιατί πιστεύω ότι πρακτικά η κίνηση του κ. Κοντονή στερείται ουσίας και δείχνει έλλειψη γνώσης.

Από το σημείο αυτό και μετά φαίνεται ότι στην κυβέρνηση κάποιοι άρπαξαν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν επικοινωνιακά το θέμα. Έτσι, άρχισαν δημοσιεύματα σε φιλοκυβερνητικά έντυπα, τα οποία άρχισαν να αναφέρουν άσχετα μεταξύ τους συμβάντα και γεγονότα, όχι μόνο για τη Novartis.

Π.χ. βγήκαν στην επιφάνεια πληροφορίες για μία παλαιότερη υπόθεση, στην οποία είχε εμπλακεί και η Novartis. Ειδικότερα, πριν από 3 χρόνια, ο τότε αναπληρωτής υπουργός Υγείας Μάριος Σαλμάς είχε διατάξει έρευνα για τη συμμετοχή σε συνέδριο του εξωτερικού κρατικών λειτουργών της περιόδου 2011-2012.

Το πόρισμα έδειξε ότι πράγματι υψηλόβαθμα μέλη της επιτροπής τιμών φαρμάκου είχαν παρακολουθήσει ένα διεθνές συνέδριο φαρμακο-οικονομίας  (ISPOR) και τα έξοδα συμμετοχής, διαμονής και σίτισης είχαν καλυφθεί μέσω του ελληνικού τμήματος με χορηγίες από αρκετές ξένες, φαρμακοβιομηχανίες – ανάμεσά τους και η Novartis.

Λέγεται, δε, ότι στο ταξίδι συμμετείχε και γενικός γραμματέας συναφούς υπουργείου και ο ίδιος ο τότε πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ) και αντιπρόεδρος της Novartis.

Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι ο ίδιος ο κώδικας δεοντολογίας του ΣΦΕΕ, αλλά και όλων των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών απαγορεύει ρητά τη χορηγία και φιλοξενία κυβερνητικών αξιωματούχων.

Από την άλλη, όμως, επειδή γνωρίζω πόσο άσχετοι είναι υπουργοί, γενικοί γραμματείς και διευθυντές υπουργείων, είναι τόσο κακό που πήγαν σε ένα τόσο σημαντικό συνέδριο; Αρκεί φυσικά να παρακολούθησαν και να μην πήγαν για διακοπές στη Μάλαγα… Όπως και να χει, εδώ υπάρχει σοβαρό θέμα.

Ακόμη, γράφτηκε ότι η Novartis  έχει δώσει χρήματα για μελέτες σε καθηγητές της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας, οι οποίοι μάλιστα είχαν διατελέσει σύμβουλοι υπουργών Υγείας. Σημειώνω ότι η ΕΣΔΥ ανήκει στο υπουργείο Υγείας και σε μία άλλη, κανονική χώρα, ο υπουργός Υγείας θα έπρεπε να είναι περήφανος που ένα τμήμα του λαμβάνει πόρους για έρευνα από τη διεθνή φαρμακοβιομηχανία.

Ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας όμως. Αν αποδειχτεί ότι πράγματι υπήρξε ευνοϊκή μεταχείριση της Novartis, σε θέματα που αφορούν την τιμολόγηση και αποζημίωση φαρμάκων, η εταιρεία πρέπει να τιμωρηθεί παραδειγματικά. Όπως και οι κρατικοί αξιωματούχοι, που εμπλέκονται.

Ψάχνοντας το αρχείο μου βρήκα κάτι, που εύλογα προκαλεί ερωτηματικά. Το καλοκαίρι του 2011 και μάλιστα μέσα στο Δεκαπενταύγουστο, εγκρίθηκε στην Ελλάδα το φάρμακο GILENYA της Novartis, που αφορούσε την αντιμετώπιση της πολλαπλής σκλήρυνσης. H έγκριση έγινε σε μία περίοδο που δεν εγκρίνονταν κανένα νέο σκεύασμα, γεγονός που συζητήθηκε ευρέως. Όμως, από την άλλη, το συγκεκριμένο φάρμακο ήταν το πρώτο που χορηγείται από το στόμα και όχι με ένεση. Οπότε μπορεί να κατηγορήσει κανείς τις υγειονομικές αρχές που το ενέκριναν;

Γράφτηκε ακόμη ότι η Novartis ήταν πιο επιθετική στην προώθηση των προϊόντων της, σε σχέση με άλλες εταιρείες. Αλίμονο αν δεν ήταν, λέω εγώ. Πώς αλλιώς θα ήταν η μεγαλύτερη φαρμακοβιομηχανία σε έναν άκρως ανταγωνιστικό κλάδο;

Αναφέρθηκε ακόμη ότι σε διάφορες μελέτες της Novartis, που γινόταν στην Ελλάδα, η εταιρεία όριζε μεγάλο αριθμό γιατρών στις λεγόμενες συμβουλευτικές επιτροπές (advisory boards), με σκοπό να «επηρεάζει» μεγαλύτερο αριθμό γιατρών. Από την άλλη, γιατί είναι πιο λογικό ή αθώο να ορίζεται μικρός αριθμός γιατρών στις επιτροπές αυτές;

Τέλος πάντων, πιστεύω πλέον πως χάρη στην ηλεκτρονική συνταγογράφηση είμαστε σε θέση ως χώρα να δούμε ποιοι γιατροί γράφουν τα φάρμακα κάθε εταιρείας και αν η συνταγογράφηση αυτή είναι αιτιολογημένη ή όχι. Όλα τα υπόλοιπα είναι επικίνδυνος λαϊκισμός. Αλίμονο αν φθάσουμε στο σημείο ένας γιατρός να φοβάται να γράψει ένα φάρμακο γιατί αυτό είναι της τάδε εταιρείας…

Οι «μπαρούφες»

Η κυβέρνηση προδόθηκε μόνη της ότι θέλει να αξιοποιήσει επικοινωνιακά την υπόθεση της Novartis. Και άρχισαν οι μπαρούφες. Πριν από λίγες ημέρες, ο ίδιος ο κ. Κοντονής δήλωσε πως πιστεύει ότι το σκάνδαλο της Novartis θα αποδειχτεί μεγαλύτερο από εκείνο της Siemens!

Το να το πει αυτό οποιοσδήποτε σε ένα καφενείο να το δεχτώ. Αλλά δημοσίως ο ίδιος ο υπουργός Δικαιοσύνης, ο οποίος μάλιστα δεν έχει ιδέα για τα στοιχεία που έχουν κατατεθεί στις αμερικανικές αρχές, δείχνει αν μη τι άλλο επιπολαιότητα.

Αλλά ας δεχθώ για μία στιγμή ότι η Novartis θα κριθεί ένοχη για όσα της προσάψουν Αμερικανοί και Έλληνες. Ο ετήσιος τζίρος της στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια είναι της τάξης των 300-400 εκατ. ευρώ. Ας πούμε λοιπόν ότι σε μία δεκαετία χονδρικά η εταιρεία έκανε πωλήσεις 3,5 δις ευρώ.

Θέλετε να δεχθούμε ότι το 20% ήταν σπατάλη και λαμογιά; Καταλήγουμε στο συμπέρασμα λοιπόν ότι η εταιρεία έβγαλε σε βάρος των Ελλήνων φορολογουμένων 700 εκατ. ευρώ, δηλαδή,  κατά μέσο όρο 70 εκατ. ευρώ το χρόνο.

Ας δούμε τώρα τα μεγέθη της Siemens στην Ελλάδα την «αμαρτωλή» περίοδο. Το διάστημα 1990-2007 τα έσοδα της ανήλθαν στα 7,5 δισ. ευρώ. Ξεχωρίζει η «χρυσή» περίοδος 1998-2004 (ψηφιακοποίηση ΟΤΕ, Ολυμπιακοί Αγώνες), όταν η εταιρεία εισέπραξε 4 δισ. ευρώ. Η μερίδα του λέοντος, περίπου τα 3 δισ. ευρώ, προήλθε από συμβάσεις με τον δημόσιο τομέα. Συνεπώς, δεν τίθεται θέμα σύγκρισης.

Για να λέμε όλη την αλήθεια, εκείνο για το οποίο μπορεί κανείς να επικρίνει την Novartis είναι το γεγονός ότι στον ισολογισμό της εμφανίζει ελάχιστα έως μηδενικά κέρδη ή και ζημίες σταθερά εδώ και μία δεκαετία. Γεγονός που δείχνει ότι μεταφέρει σημαντικό μέρος των κερδών της από την Ελλάδα προς το εξωτερικό (transfer pricing). Πρόβλημα το οποίο δεν αφορά μόνο την Ελλάδα ούτε μόνο τη θυγατρική της Novartis.

Εμπλοκή Πολάκη

Ο αναπληρωτής υπουργός Υγείας Π. Πολάκης άρχισε πάλι τα δικά του. Σε συνέντευξή του πρόσφατα στο ραδιοφωνικό σταθμό στο «Κόκκινο» έκανε λόγο για «τεράστιο στημένο παιχνίδι» με τις τιμές των φαρμάκων. Ανέφερε ότι «η Ελλάδα είναι χώρα αναφοράς για την τιμολόγηση των φαρμάκων και σε άλλες χώρες – δηλαδή, όταν ένα φάρμακο έχει υψηλή τιμή στην Ελλάδα, παίρνει υψηλότερη τιμή και στην υπόλοιπη Ευρώπη».

Ακόμη, δήλωσε ότι «ο τρόπος με τον οποίο τιμολογούνταν τα φάρμακα ήταν διαμορφωμένος ώστε να προφυλάσσει συγκεκριμένες εταιρείες, ενώ εκτίμησε ότι τα σχετικά ποσά που αφορούν μόνον τη Novartis φτάνουν έως τα 4,5 δισ. ευρώ τα τελευταία 6 με 7 χρόνια». Επίσης, επιβεβαίωσε ότι η Ελλάδα έχει ζητήσει και επισήμως δικαστική συνδρομή από τις αντίστοιχες αμερικανικές αρχές.

Στο σημείο αυτό να σημειώσω ότι διακρίνω μία σύγχυση στα κυβερνητικά στελέχη. Οι διαδικασίες που φέρονται να βρίσκονται σε εξέλιξη ενώπιον της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ έχουν την εξής ιδιαιτερότητα. Ακόμη και αν η Novartis κριθεί ένοχη και κινηθούν διαδικασίες εναντίον της, αν η εταιρεία συμβιβαστεί και δεχθεί να πληρώσει πρόστιμο, τότε το θέμα θα κλείσει όσον αφορά την αμερικανική δικαιοσύνη. Άρα, τι είδους στοιχεία περιμένουμε εμείς να πάρουμε από τους Αμερικανούς;

Γενικότερα, όσον αφορά τις δηλώσεις Πολάκη, πέραν του γνωστού παραληρηματικού τους χαρακτήρα, μπορεί να έχουν κάποια βάση. Αν και οι αριθμοί που αναφέρει είναι εξωπραγματικοί, όπως σας απέδειξα.

Αναρωτιέμαι όμως το εξής: Ας δεχθούμε ότι οι προκάτοχοί του ήταν λαμόγια και τα είχαν κάνει πλακάκια με τους φαρμακοβιομήχανους. Τι έχει κάνει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δύο ολόκληρα χρόνια που είναι κυβέρνηση;

Ολόκληρο το 2015, η κυβέρνησή του δεν έκανε ούτε μία ανατιμολόγηση στα φάρμακα και στη διάρκεια του 2016, οι όποιες μειώσεις υπήρξαν, έγιναν μετά από πιέσεις της τρόικας. Πόσα χρήματα έχασε το ελληνικό δημόσιο από το γεγονός ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ δεν έκανε ανατιμολογήσεις στα φάρμακα; Ποιους προστάτεψε η κυβέρνησή του;