Το “φιλόδοξο” εγχείρημα της AstraZeneca στη γονιδιωματική

Η επιστημονική έρευνα συχνά θυμίζει ένα μακρύ ταξίδι για την ανακάλυψη νέων περιοχών.  Εξερευνητές αχαρτογράφητων περιοχών, οι επιστήμονες αναζητούν νέα θεραπευτικά «εδάφη», με στόχο την καταπολέμηση νοσημάτων και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ανθρώπων.

Μια από τις πλέον ανεξερεύνητες περιοχές παραμένει το ανθρώπινο γονιδίωμα, την αποκωδικοποίηση του οποίου επιχειρούν επιστήμονες ανά τον κόσμο. Την πιο φιλόδοξη, όμως, πρωτοβουλία προσδιορισμού της αλληλουχίας γονιδιωμάτων έχει αναλάβει η AstraZeneca. Μάλιστα, η εταιρία αναγνωρίζοντας το μέγεθος του εγχειρήματος και κατανοώντας ότι η ισχύς είναι εν τη ενώσει ενέταξε σε αυτή την «αποστολή εξερεύνησης» συνεργάτες από την πανεπιστημιακή κοινότητα και τη βιομηχανία.

Στην Ελλάδα βρέθηκε πρόσφατα η επικεφαλής της έρευνας, η ογκολόγος Dr Athena Matakidou, Head of Clinical Genomics στην AstraZeneca, για να μιλήσει στο πλαίσιο της Εβδομάδας Καινοτομίας που διοργάνωσε η Βρετανική Πρεσβεία και το Βρετανικό Συμβούλιο, όπου παρουσίασε τη σημασία της γονιδιωματικής προσέγγισης στην ανακάλυψη και ανάπτυξη νέων καινοτόμων φαρμάκων για σοβαρές ασθένειες. Το Virus είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει αποκλειστικά μαζί της.

Δρ. Matakidou ηγείστε μιας φιλόδοξης πρωτοβουλίας για τον προσδιορισμό της αλληλουχίας ενός ιδιαιτέρως μεγάλου αριθμού γονιδιωμάτων, «μεταφράζοντας» τα σε κλινικές μελέτες που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη νεών θεραπειών. Μπορείτε να μας περιγράψετε το εγχείρημα και τους καρπούς που ελπίζεται ότι θα αποδώσει;

Στην AstraZeneca πιστεύουμε πολύ ότι η γονιδιωματική «κρατά τα κλειδιά» σε πλήθος νέων ανακαλύψεων. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη γνώση που θα συλλέξουμε τόσο στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων όσο και στην βελτίωση της στόχευσης αυτών των θεραπειών στους σωστούς ασθενείς. Πιστεύουμε ότι μεγάλο μέρος της αξίας προέρχεται από σπάνιες παραλλαγές και όχι τις κοινές παραλλαγές που έχουν συνοδευτεί από πολλές δημοσιεύσεις. Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα συνεργαστήκαμε με πολλούς εταίρους, της πανεπιστημιακής κοινότητας και της βιομηχανίας, για να σχηματίσουμε μια πρωτοβουλία με φιλοδοξία την ανάλυση και προσδιορισμό της αλληλουχίας 2 εκατομμυρίων γονιδιωμάτων. Και χρειαζόμαστε αυτόν τον αριθμό για να μπορέσουμε να φθάσουμε στις σπάνιες παραλλαγές.

Ο τρόπος με τον οποίο η πρωτοβουλία έχει δομηθεί και κρίσιμα για τη λειτουργία της είναι πέντε συστατικά. Ένα είναι η τεχνολογία. Θα χρησιμοποιήσουμε τελευταίας τεχνολογίας μηχανισμό προσδιορισμού της αλληλουχίας, που θα μας επιτρέψει να αναγνώσουμε κάθε γράμμα του γονιδιώματος, ώστε να φθάσουμε σε αυτές τις πολύ σπάνιες παραλλαγές. Αυτό έχει καταστεί δυνατό τα τελευταία χρόνια γιατί έχει εξελιχθεί η τεχνολογία και παράλληλα τα κόστη έχουν πέσει, ώστε δεν είναι πλέον απαγορευτικό να εστιάσεις σε αυτούς τους μεγάλους αριθμούς. Η δεύτερη μεγάλη διάκριση της πρωτοβουλίας μας είναι το μέγεθος της, τα 2 εκατομμύρια. Τρίτον, δεν θέλουμε μόνο τα γονιδιώματα, τις γονιδιακές πληροφορίες, θέλουμε και τις κλινικές πληροφορίες, ώστε να συσχετίσουμε αυτό που συμβαίνει στα γονίδια με αυτό που ο ασθενής βιώνει, αυτό που ο ασθενής αναπτύσσει. Αυτό θα μας επιτρέψει να κάνουμε αυτές τις συσχετίσεις που θα οδηγήσουν σε νέες ανακαλύψεις. Το τέταρτο κομμάτι αφορά στις συνεργασίες. Δεν είναι ένα εγχείρημα που μπορούμε να διεξάγουμε μόνοι μας. Πολλά από αυτά τα γονιδιώματα θα έρθουν από τις κλινικές μελέτες της AstraZeneca, αλλά πολλά θα έρθουν από συνεργάτες, ακαδημαϊκούς συνεργάτες, αλληλουχίες που είναι ήδη εντός της κοινότητας. Το τελευταίο στοιχείο είναι η ενσωμάτωση και η εφαρμογή. Η εφαρμογή του απ’ άκρη σ’ άκρη της ανακάλυψης και ανάπτυξης φαρμάκων. Από την ανακάλυψη ενός νέου στόχου έως τις κλινικές μελέτες, την επιλογή του σωστού πληθυσμού, τη διεξαγωγή κλινικών μελετών με τους σωστούς ασθενείς και μετά τη διάθεση. Οπότε αυτό που στοχεύουμε είναι να διαθέσουμε τις θεραπείες με συνοδούς διάγνωσης, ώστε όταν φθάσουν στην αγορά οι γιατροί να μπορούν να επιλέξουν τους σωστούς ασθενείς και να τους δώσουν τα σωστά φάρμακα.

Μπορείτε να μας περιγράψετε το χαρτοφυλάκιο νέων προϊόντων προς ανάπτυξη – παραγωγή της AstraZeneca και τις πλατφόρμες έρευνας και ανάπτυξης; Τι οδηγεί τις καινοτόμες πρακτικές της εταιρίας και τη ρόλο διαδραματίζουν οι συνεργασίες (επιστημονικές και επιχειρηματικές) στην έρευνα και ανάπτυξη φαρμάκων;

Στην AstraZeneca έχουμε διαφορετική κουλτούρα από πολλές άλλες φαρμακευτικές εταιρίες και αυτό προέρχεται από την κορυφή, από τον CEO μας, τον Pascal Soriot και από τον επικεφαλής του R&D, Mene Pangalos, που είναι επίσης Έλληνας. Η νοοτροπία μας καθορίζει ότι, δεν θέλουμε να είμαστε μια εταιρία «εφευρέθηκε εδώ». Θέλουμε να είμαστε «πορώδεις» και διαυγείς και πιστεύουμε ότι η καινοτομία θα έρθει μέσα από τις συνεργασίες. Εντοπίζοντας τους καλύτερους επιστήμονες, οπουδήποτε και αν βρίσκονται στον κόσμο, διαμορφώνοντας αυτές τις συνεργασίες και προσπαθώντας να ωθήσουμε αυτή την προσπάθεια. Πιστεύω ότι η γονιδιωματική αποτελεί ένα πολύ καλό παράδειγμα όπου το επιτύχαμε. Αναζητήσαμε ιδιώτες συνεργάτες, ειδικούς στην τεχνολογία και τις πλατφόρμες αναλύσεων και έχουμε μια συνεργασία με την Human Longevity, μια μεγάλη εταιρία στις Η.Π.Α., που θα το πραγματοποιήσει για εμάς. Επίσης, όμως, έχουμε και ακαδημαϊκούς συνεργασίες και με μεμονωμένους επιστήμονες και αυτές οι συνεργασίες θα φέρουν εμπειρογνωμοσύνη για νοσήματα, εμπειρογνωμοσύνη στη γονιδιωματική, γιατί αναγνωρίζουμε, είμαστε νέοι στον τομέα και θέλουμε να συνεργαστούμε με τους καλύτερους. Συνεργαζόμαστε με το Sanger Institute, είναι ειδικοί, εκεί αναπτύχθηκε τεχνολογία προσδιορισμού αλληλουχίας. Αναζητούμε, λοιπόν, αυτές τις συνεργασίες και θέλουμε να είμαστε «πορώδεις». Να εργαζόμαστε με την ακαδημαϊκή κοινότητα και να καλούμε ακαδημαϊκούς να συνεργαστούν μαζί μας και αυτό είναι σημαντικός παράγοντας σε ό,τι κάνουμε.

Σε τι εστιάζει, όμως, το χαρτοφυλάκιο νέων προϊόντων προς ανάπτυξη – παραγωγή της AstraZeneca;

Έχουμε αποφασίσει ως εταιρία να εστιάσουμε σε 3 μεγάλες θεραπευτικές περιοχές. Η μία είναι η ογκολογία και πολλά έχουν γίνει με τη γονιδιωματική σε αυτόν τον τομέα. Η δεύτερη είναι η καρδιαγγειακή νόσος και μεταβολικές νόσοι, που περιλαμβάνουν παθήσεις όπως ο διαβήτης, η καρδιακή νόσος, η καρδιακή ανεπάρκεια, η νεφρική νόσος, τέτοιου είδους τομείς. Η τρίτη περιοχή είναι οι αναπνευστικές παθήσεις και οι αυτοάνοσες παθήσεις, όπως άσθμα, ΧΑΠ και κάποιες από τις αυτοάνοσες παθήσεις του πνεύμονα. Αυτές είναι οι βασικές περιοχές. Δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να κινηθούμε και λίγο έξω από αυτές, αλλά θέλουμε να εστιάσουμε τις προσπάθειες μας σε αυτά τα κοινά νοσήματα, που επηρεάζουν πολλούς ανθρώπους.

Όλη η προσπάθεια μοιάζει να απέχει εκατοντάδες χρόνια από τις όποιες ερευνητικές προσπάθειες γίνονται στην Ελλάδα, τουλάχιστον σε επίπεδο μεγέθους. Είναι γνωστό πως η χώρα μας χάνει σημαντικές πηγές εσόδων και πολύτιμη πρόσβαση σε νέες θεραπείες για τους ασθενείς από την αδυναμία επένδυσης σε κλινικές μελέτες. Τι πιστεύεται ότι πρέπει να γίνει για να αλλάξει αυτή η πορεία;

Ειδικά για τη γονιδιωματική, επρόκειτο για έναν τομέα που ήταν απροσέγγιστος, όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για πολλές χώρες και αυτό σχετίζεται με το που αναπτύχθηκαν οι τεχνολογίες. Οι τεχνολογίες αναπτύχθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η αποκωδικοποίηση του πρώτου ανθρώπινου γονιδιώματος κόστισε 3 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό απαγορευτικό για πολλές χώρες. Αλλά τα κόστη μειώνονται και αναμένεται αυτές οι τεχνολογίες και αυτή η τεχνογνωσία θα μεταφερθούν στην έρευνα και ανάπτυξη σε πολλές χώρες, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, σε ένα πιο βασικό επίπεδο, με την επιλογή του ασθενή, την ανάλυση των ασθενών για να επιλεχθεί το σωστό φάρμακο. Πιστεύουμε ότι αυτό θα ενσωματωθεί στα συστήματα υγείας, πιο αποτελεσματικά τα επόμενα χρόνια. Είναι ένα δύσκολος τομέας αλλά προχωρούμε προς την ενσωμάτωση διεθνώς και σίγουρα και στην Ελλάδα.

Είναι σε εξέλιξη, διεθνώς, μια συζήτηση για το κόστος των νέων θεραπειών και την αξία της καινοτομία. Στην Ελλάδα πρόσφατα πέρασε νέα νομοθεσία που βάζει φίλτρα στην εισαγωγή νέων φαρμακευτικών προϊόντων στην ελληνική αγορά και το σύστημα αποζημίωσης. Φόβοι εκφράζονται πως αυτή η εξέλιξη θα εμποδίσει την πρόσβαση των Ελλήνων ασθενών σε νέα και πιθανώς σημαντικών θεραπειών. Η Βρετανία επίσης θεωρείται πως έχει ένα από τα αυστηρότερα συστήματα αποζημίωσης. Τι θα πρέπει να γίνει και τι μπορεί η βιομηχανία να κάνει για να εξισορροπήσει τις δημόσιες δαπάνες και τη δημόσια υγεία;

Έχουμε επίγνωση ότι πρόκειται για ένα μεγάλο ζήτημα, όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και τη Βρετανία και διεθνώς, με το κόστος των φαρμάκων και της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης συνολικά να αυξάνεται διαρκώς. Για εμάς στην AstraZeneca είναι ένας από τους λόγους που εστιάζουμε στην καινοτομία γύρω από τον τρόπο που αναπτύσσουμε τα φάρμακα μας. Να προσπαθήσουμε να μειώσουμε τα κόστη στοχεύοντας το φάρμακο στο σωστό ασθενή. Σε πολλές περιοχές, ίσως η ογκολογία τώρα αρχίζει να διαφοροποιείται, τα φάρμακα στοχεύουν ομάδες ασθενών με μια συγκεκριμένη νόσο, χωρίς να είναι ιδιαίτερα κατανοητοί οι υπότυποι, οι οδηγοί, εάν ένα φάρμακο θα επιδράσει ή όχι. Με τη γονιδιωματική, πιστεύω ότι έχουμε ευκαιρία να προσπαθήσουμε να εστιάσουμε τα φάρμακα μας πιο αποτελεσματικά. Αυτό, νομίζω, θα βοηθήσει, ανά τον κόσμο, στη μείωση του κόστους και στην προσθήκη αξίας στα φάρμακα, για τον ασθενή και το σύστημα υγείας. Αυτό μας οδηγεί στην AstraZeneca. Αναφερθήκατε νωρίτερα στις κλινικές μελέτες και την πρόσβαση στα νέα φάρμακα και εμείς, στην εταιρία, στηρίζουμε έναν αριθμό κλινικών ερευνών στην Ελλάδα και η ομάδα της εταιρίας εδώ στην Ελλάδα στηρίζει σημαντικά τόσο τη μελέτη όσο και τους επιστήμονες, στην προσπάθεια να φθάσουν αυτά τα νέα φάρμακα στους ασθενείς, το συντομότερο δυνατόν.

Πιστεύεται ότι ο μεγαλύτερος «εχθρός» της καινοτομίας και της ανάπτυξης νέων θεραπειών είναι το κόστος ή είναι θέμα ανακάλυψης νέων ερευνητικών περιοχών;

Είναι ένας συνδυασμός. Θα μιλήσω για τη γονιδιωματική, που είναι ο τομέας που γνωρίζω καλά. Έως τώρα όσα μπορούσαμε να μάθουμε από τη γονιδιωματική περιορίζονταν από το κόστος. Κόστιζε πολλά χρήματα. Αλλά και τώρα η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος ενός ασθενή κοστίζει περίπου 1000 δολάρια. Αν θα εξετάσεις σπάνιες παραλλαγές, θα εξετάσεις μεγάλους αριθμούς και τα κόστη πολλαπλασιάζονται. Παράλληλα, ως βιομηχανία λειτουργούσαμε κάπως κοντόφθαλμα στον τρόπο που αντιμετωπίζαμε την ανάπτυξη φαρμάκων, παραμένοντας κολλημένοι σε κάποιες παραδοσιακές μεθόδους. Αλλά η καινοτομία έχει καταφέρει να διευρύνει σημαντικά το πεδίο, να μας ανοίξει τα μάτια σε ό,τι αφορά τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα. Αναφέρθηκα νωρίτερα στις συνεργασίες. Δεν μπορούμε να είμαστε ειδικοί σε όλα. Θα γνωρίζουμε τον τομέα μας και θα μπορούμε να εργαστούμε σε αυτό το χώρο, οπότε οι συνεργασίες με ανθρώπους που μπορούν να εργαστούν εκτός, συνδυάζοντας μεθοδολογίες στη χορήγηση φαρμάκων, θεωρώ ότι είναι κρίσιμο και πιστεύω ότι κάτι αναμένεται…

Είναι ένα είδος outsourcing;

Θα μπορούσε να ειπωθεί και έτσι. Αλλά εμείς το βλέπουμε περισσότερο σαν ανταλλαγή γνώσης. Εμείς μαθαίνουμε από τους συνεργάτες μας και αυτοί μαθαίνουν από εμάς. Για παράδειγμα, η AstraZeneca έχει δημιουργήσει μια ανοικτή ιστοσελίδα καινοτομίας και πρωτοβουλία, όπου έχουμε δώσει στους επιστήμονες πρόσβαση σε περίπου 30 χιλιάδες χημικές ενώσεις ανεπτυγμένων από την AstraZeneca. Δεν μπορούμε να τα αναπτύξουμε όλα, δεν μπορούμε να τα αναπτύξουμε για κάθε ένδειξη. Κατά μία έννοια εκεί είναι που αναζητούμε συνεργασίες με την ακαδημαϊκή κοινότητα και άλλους εταίρους, που ενδιαφέρονται για συγκεκριμένους τομείς. Προσφέρουμε την ουσία, την τεχνογνωσία και θα μας βοηθήσουν να αναπτύξουμε το φάρμακο και αντίστροφα. Αν έχουμε ένα πρόβλημα στην έρευνα και την ανάπτυξη που δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να επιλύσουμε, μέσα από αυτή την ιστοσελίδα μπορούμε να στραφούμε στην ακαδημαϊκή κοινότητα και αν μπορούν να μας βοηθήσουν να το επιλύσουμε. Οπότε δεν είναι outsourcing, αλλά είναι μια αμφίδρομη σχέση.

Πότε, λοιπόν, περιμένετε να έχετε τα πρώτα αποτελέσματα;

Έχουμε αρχίσει να παράγουμε αποκωδικοποιήσεις, στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας, σε συγκεκριμένα πρότζεκτ που μας ενδιαφέρουν και τα αποτελέσματα δείχνουν ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα. Βέβαια, η γονιδιωματική θα προσφέρει ένα κομμάτι του παζλ. Οπότε εργαζόμαστε να βοηθήσουμε άλλα πρότζεκτ, που είναι ήδη σε ανάπτυξη, προσφέροντας λίγα περισσότερα δεδομένα, που θα προσφέρουν βεβαιότητα για την αποτελεσματικότητα των φαρμάκων και σε ποιους ασθενείς θα δουλέψουν. Σε ό,τι αφορά νέους στόχους, προφανώς θα χρειαστεί λίγος χρόνος. Αλλά ελπίζουμε ότι αρχίσουμε να επιδεικνύουμε αποτελέσματα στα επόμενα δύο με πέντε χρόνια!