Ακροβατώντας ανάμεσα στις απεριόριστες ανάγκες υγείας και τους πεπερασμένους πόρους

Του Γιώργου Τσιακαλάκη, Υπεύθυνου Επικοινωνίας & Προάσπισης Δικαιωμάτων Σύλλογος Οροθετικών Ελλάδας «Θετική Φωνή»

Τα ελληνικό σύστημα υγείας προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην κοινωνική ασφάλιση, το κεντρικά χρηματοδοτούμενο σύστημα υγείας και την ιδιωτική δαπάνη. Σε αυτό το φάσμα πεπερασμένων πόρων αναζητά το ιδανικό μείγμα χρηματοδότησης των αναγκών του, μέσα σε μία περίοδο κατά την οποία καταγράφεται μία αντίστροφη αναλογία: από τη μία πλευρά, πίεση για τη διάθεση και αποζημίωση νέων και πιο ακριβών τεχνολογιών υγείας και από την άλλη δραστική μείωση της δαπάνης. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, η Ελλάδα δαπάνησε 8,4% του ΑΕΠ στην υγεία το 2015, ωστόσο η ονομαστική αξία της δαπάνης έχει υποχωρήσει αισθητά τα τελευταία χρόνια: από τα 2.287 ευρώ το 2009 στα 1.650 ευρώ το 2015.

Η παραπάνω μείωση θα μπορούσε να αναγνωστεί θετικά με την έννοια της εξοικονόμησης πεπερασμένων πόρων, εφόσον είχε συνοδευτεί από ριζικές μεταρρυθμίσεις που θα έφεραν στο επίκεντρο την ισότητα στην πρόσβαση σε δομές υγείας. Η ισότητα βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας συνεπάγεται και υπηρετεί πέντε βασικές παραμέτρους: τη διαθεσιμότητα (availability), την προσβασιμότητα (accessibility), την οικονομική δυνατότητα (affordability), την ικανότητα στέγασης (accommodation) και την ικανότητα αποδοχής (acceptability).

Στην Ελλάδα υπολογίζεται πως πάνω από το 50% των ατόμων άνω των 65 ετών πάσχει τουλάχιστον από δύο χρόνιες παθήσεις. Σε έναν πληθυσμό που συνεχώς γηράσκει, η διαπίστωση πως το σύστημα υγείας έχει παρεκτραπεί από την έννοια της κοινωνικής ισότητας είναι παραπάνω από δεδομένη. Τούτο αποτυπώνεται σαφώς στις υψηλές ιδιωτικές δαπάνες για την υγεία, κυρίως με τη μορφή άμεσων πληρωμών από τους ασθενείς. Το 2015 οι άμεσες πληρωμές συνιστούσαν πάνω από το ένα τρίτο (35%) των συνολικών δαπανών για την υγεία, ποσοστό υπερδιπλάσιο του μέσου όρου (15%) στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το τέταρτο υψηλότερο μεταξύ των κρατών μελών.

Οι προκλήσεις ωστόσο που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε αναφορικά με το σύστημα υγείας ξεκινούν πολύ πιο πίσω από τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις και έχουν ως αφετηρία την εννοιολόγηση συγκεκριμένων ορισμών. Για παράδειγμα, αν δε μπορούμε να συμφωνήσουμε πως κοινωνική δικαιοσύνη δε σημαίνει ευχές για παγκόσμια ειρήνη και υγεία, αλλά ορθολογική διαχείριση των πεπερασμένων πόρων με σκοπό τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας τους και γνώμονα την καθολική πρόσβαση, τότε έχουμε υποπέσει ήδη στο πρώτο σφάλμα προσδιορισμού των πραγματικών προβλημάτων και των πραγματικών λύσεων. Γιατί όσο θέτουμε λάθος ερωτήσεις θα λαμβάνουμε και λάθος απαντήσεις.

Ο σχεδιασμός ενός συστήματος υγείας με βάση οικονομίες κλίμακας και η εφαρμογή μέτρων οικονομικής αξιολόγησης και οικονομικής αποδοτικότητας αποτελούν τη βάση για την ορθολογική διαχείριση των πόρων και τη βελτιστοποίηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών υγείας προς τους πολίτες. Για την επίτευξη αυτού του στόχου απαιτούνται θεσμοθετημένες διαδικασίες με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων μερών. Με την ευρύτερη δυνατή πολιτική, επιστημονική, αλλά και κοινωνική συναίνεση –εδώ εντοπίζεται ο κρίσιμος ρόλος του κινήματος των ασθενών- θα πρέπει να ιεραρχηθούν συστηματικά οι καλυπτόμενες ανάγκες στην πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια φροντίδα, βάσει ενός εθνικού προϋπολογισμού υγείας που θα ισορροπεί ανάμεσα στην κεντρική φορολογία, τις ασφαλιστικές εισφορές και την ιδιωτική δαπάνη, θα αξιολογεί τις τεχνολογίες, τις υποδομές και τους ανθρώπινους πόρους που αποζημιώνει, θα διαπραγματεύεται διαμέσου ευέλικτων διαδικασιών με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και θα εφαρμόζει και θα επικαιροποιεί θεραπευτικά πρωτόκολλα.

Κανείς δεν ισχυρίζεται πως η διαχείριση της έννοιας του πεπερασμένου και η βελτιστοποίηση του κόστους ευκαιρίας αποτελούν μία εύκολη υπόθεση, ειδικά όταν η συζήτηση τοποθετείται στις υπηρεσίες υγείας. Το αντίθετο, ακριβώς λόγω της πολυπλοκότητας των παραμέτρων που επηρεάζουν την αναλογία κόστους, ποιότητας και προσβασιμότητας, απαιτείται να συνειδητοποιήσουμε στην πράξη πως η υλοποίηση δραστικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στο χώρο της υγείας δε μπορεί να προσεγγίζεται ευκαιριακά. Ο μακροχρόνιος σχεδιασμός και ένας νέος εθνικός στρατηγικός σχεδιασμός βασισμένος σε όρους αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας μπορεί να αποτελέσει την πύλη για την επίτευξη του στόχου: την προτεραιοποιημένη ικανοποίηση των απεριόριστων αναγκών υγείας με βάση τους πεπερασμένους πόρους.