Δραματική καθυστέρηση στη θεραπεία καρκινοπαθών λόγω πανδημίας

Δύο μελέτες που εκπονήθηκαν κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους, για τις καθυστερήσεις στις ακτινοθεραπείες και στη διάγνωση και έναρξη των θεραπειών των ασθενών με καρκίνο, παρουσιάστηκαν από την Πλατφόρμα διαλόγου All.Can Greece την Πέμπτη 7 Οκτωβρίου.

Οι μελέτες, από το Εργαστήριο Οικονομικών και Διοίκησης της Υγείας (LabHEM) του Πανεπιστημίου Πειραιώς, έχουν ως στόχο, λαμβάνοντας υπόψη τα πραγματικά δεδομένα του συστήματος υγείας, τα αποτελέσματα ερευνών μεταξύ ογκολογικών ασθενών, πριν και κατά τη διάρκεια της πανδημίας, αλλά και τη διεθνή βιβλιογραφία να εντοπίσουν και να καταγράψουν τους παράγοντες που επηρεάζουν την απρόσκοπτη πρόσβαση των ασθενών στις αναγκαίες υπηρεσίες υγείας, προκαλώντας καθυστερήσεις, αναμονές και γενική δυσλειτουργία στην ογκολογική περίθαλψη της χώρας μας.

Παράλληλα, με την υποβολή συστάσεων για την εφαρμογή των κατάλληλων πολιτικών υγείας και εστίαση στην καλύτερη αξιοποίηση των υφιστάμενων πόρων, οι δύο μελέτες, επιδιώκουν να ενεργοποιήσουν την πολιτική δράση και να υποστηρίξουν τους σχεδιασμούς για τη συμμετοχή της χώρας μας στα προγράμματα έρευνας και τεχνολογίας του Ευρωπαϊκού Σχεδίου για την καταπολέμηση του καρκίνου.

Η Πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου-ΕΛΛΟΚ, κ. Καίτη Αποστολίδου, δήλωσε σχετικά: «Οι δύο μελέτες καταγράφουν με σαφήνεια τις αιτίες των καθυστερήσεων στην έναρξη της θεραπείας και της ακτινοθεραπείας, όπως καταγράφηκαν στις έρευνες ασθενών που διεξήχθησαν πριν και μετά την πανδημία, και βιώνονται από τους ασθενείς, προσφέροντας βιώσιμες  συστάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων εμποδίων».

Και στις δύο μελέτες συνεκτιμήθηκε και η επίδραση που είχε η περίοδος της πανδημίας, από την άνοιξη του 2020, η οποία επιδείνωσε σημαντικά τις συνθήκες για τους ασθενείς. Τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι ογκολογικοί ασθενείς και πριν την εμφάνιση της πανδημίας, συνέχισαν να υπάρχουν ή και επιδεινώθηκαν κατά τη πρώτη φάση της. Και ενώ όλοι περίμεναν, ότι η εμπειρία διαχείρισης των προβλημάτων στη παροχή φροντίδας υγείας κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος θα επίλυε τις αρρυθμίες κατά το δεύτερο και τρίτο κύμα, η πραγματικότητα τους διέψευσε. Έτσι ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό (13%) κρίνει αποτελεσματικές τις ενέργειες της κυβέρνησης κατά το 2^ο & 3^ο κύμα της πανδημίας σε σχέση με το 64% κατά το 1^ο κύμα). Μεταξύ άλλων κατά τη διάρκεια της πανδημίας παρατηρήθηκαν:

• ματαίωση ή αναβολή για το 90% περίπου των επεμβατικών διαγνωστικών εξετάσεων,
• μεγάλες καθυστερήσεις στις διαγνωστικές απεικονίσεις και τις διαγνωστικές εξετάσεις 
• μεγάλες ελλείψεις προσωπικού
• πρωτοφανείς ελλείψεις αναλώσιμων υλικών
• διακοπή η τροποποίηση των περισσότερων τύπων αντικαρκινικής θεραπείας 
• μεγάλες καθυστερήσεις και αναβολές προγραμματισμένων ραντεβού
• εμφάνιση μορφών καρκίνου σε προχωρημένα στάδια
• διακοπή προγραμμάτων πρόληψης & προ-συμπτωματικών ελέγχων

Η κ. Ζένια Σαριδάκη, Πρόεδρος της Εταιρείας Παθολόγων Ογκολόγων Ελλάδας (ΕΟΠΕ) υπογράμμισε ότι «Κατά την διάρκεια της πανδημίας, χάθηκαν ή καθυστέρησαν προσυμπτωματικές εξετάσεις, εξετάσεις παρακολούθησης, θεραπείες ογκολογικών ασθενών, συνεδρίες ακτινοθεραπείας αλλά και ογκολογικά χειρουργεία. Για πρώτη φορά τώρα, μέσω των αποτελεσμάτων των δύο μελετών, έχουμε μια εικόνα για τον βαθμό στον οποίο έγινε αυτό. Επιπλέον η Πανδημία μας έδειξε ότι όταν όλοι, δουλέψουμε μαζί για να πετύχουμε ένα κοινό στόχο, θαύματα μπορούν να συμβούν. Ο στόχος την επόμενη μέρα της πανδημίας θα πρέπει να είναι η νίκη μας ενάντια στον καρκίνο, εξασφαλίζοντας το απαραίτητο ανθρώπινο δυναμικό, τους πόρους και την θέληση.»

Η μελέτη για τις καθυστερήσεις στη διάγνωση και την έναρξη της θεραπείας, περιλαμβάνει  συγκεκριμένες προτάσεις πολιτικής άμεσης οργανωτικής βελτίωσης, μέσο-μακροπρόθεσμων στόχων και ρυθμιστικών παρεμβάσεων, οι οποίες έχουν ως εξής:

1. Κατάρτιση Εθνικής Στρατηγικής

Α) Εθνικό Μητρώο Νεοπλασιών,

Β) Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον έλεγχο του καρκίνου

Γ) Ηλεκτρονικός Φάκελος ασθενούς

1. Οργανωμένα προγράμματα πρόληψης και προ – συμπτωματικών ελέγχων

Α) Αντιμετώπιση κοινωνικών ανισοτήτων

Β) Αξιοποίηση των δομών της ΠΦΥ – συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα

Γ) Καθιέρωση κινήτρων για συμμετοχή των πολιτών σε προ-συμπτωματικούς ελέγχους

Δ) Εφαρμογή εμβολιαστικού προγράμματος για τον ιό HPV

E) Ιδιαίτερη μέριμνα για τους σπάνιους καρκίνους – εκπαίδευση υγειονομικού προσωπικού – ανάπτυξη συνεργασίας με ευρωπαϊκά κέντρα αναφοράς σπάνιων καρκίνων

1. Επένδυση στις καινοτόμες τεχνολογίες – πρόσβαση στις καινοτόμες διαγνωστικές & θεραπευτικές μεθόδους / Νέα φαρμακευτική πολιτική

Α) Εστίαση – υποστήριξη στις νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις και την Εξατομικευμένη ιατρική

Β) Πρόσβαση των ασθενών στις σύγχρονες διαγνωστικές εξετάσεις (βιοδείκτες, πάνελ βιοδεικτών, NGS)

Γ) Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών (Τεχνητή Νοημοσύνη (AI) – Big Data)

Δ) Νέα προσέγγιση στην φαρμακευτική πολιτική

1. Ογκολογικά κέντρα – Δίκτυα ολοκληρωμένης ογκολογικής φροντίδας

Α) Αντιμετώπιση του χωροταξικού προβλήματος των ογκολογικών νοσοκομείων

Β) Αντιμετώπιση της έλλειψης συντονισμού μεταξύ των διαφορετικών φάσεων της θεραπείας

Γ) Συμμετοχή δομών της ΠΦΥ

Δ)Δια-λειτουργικότητα και αποσυμφόρηση του συστήματος

1. Επαρκής στελέχωση & εξοπλισμός των ογκολογικών δομών

Α) Αντιμετώπιση υποστελέχωσης παθολογοανατομικών εργαστηρίων. / καθιέρωση κινήτρων σε ιατρούς για άμεση στελέχωση και φοιτητές ιατρικής για επιλογή της ειδικότητας

Β) Πλήρωση κενών θέσεων λόγω αποχωρήσεων – συνταξιοδοτήσεων, Αιματολόγων & Ογκολόγων παθολόγων, με έμφαση σε δομές της περιφέρειας που υπολειτουργούν

Γ) Πλήρωση θέσεων άλλων ειδικοτήτων που εμπλέκονται στην αντιμετώπιση του καρκίνου (πχ αναισθησιολόγων)

Δ) Πλήρωση θέσεων ογκολογικών νοσηλευτών, ανάδειξη και αξιοποίηση του ρόλου τους

Για την εφαρμογή όλων αυτών, αναγκαία  είναι η έμπρακτη έκφραση πολιτικής βούλησης που θα εξασφαλίσει:

• διασφάλιση όλων των αναγκαίων πόρων
• θεσμοθέτηση της μόνιμης συμμετοχής των ασθενών ή των εκπροσώπων τους
• χαρτογράφηση των διακυμάνσεων στη χρήση ογκολογικής περίθαλψης και στις εκβάσεις ασθενών 
• διερεύνηση της εφαρμογής των προγραμμάτων αποζημίωσης με βάση τα αποτελέσματα με σκοπό την ενθάρρυνση της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών.

Η κ. Αφροδίτη Νόννη, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Παθολογικής Ανατομικής (ΕΕΠΑ) δήλωσε σχετικά: «Είναι σαφές ότι, θεμελιώδες στοιχείο για τη διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας της ιατρικής φροντίδας των καρκινοπαθών, είναι η έγκαιρη και σωστή ιστολογική διάγνωση, σε συνδυασμό με την εκτίμηση των Βιοδεικτών, που απαιτούνται για τη στοχευμένη και εξατομικευμένη θεραπεία των ασθενών. Παρά την υποστελέχωση των Παθολογοανατομικών Εργαστηρίων, προσπαθούμε να αναπτύξουμε μια ολοκληρωμένη πρόταση σχεδίου δράσης για τη λειτουργία τους, προσαρμοσμένη στα σύγχρονα δεδομένα και απαιτήσεις».

Ο κ. Ιωάννης Γ. Καραϊτιανός, Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Χειρουργικής Ογκολογίας (ΕΕΧΟ) ανέφερε ότι «Κατά τη διάρκεια της αρχικής φάσης της πανδημίας εκτιμάται ότι περισσότερες από 2,5 εκατομμύρια χειρουργικές επεμβάσεις για καρκίνο παγκοσμίως αναβλήθηκαν ως συνέπεια των αναγκών νοσηλείας Covid-19 ασθενών και της έλλειψης κλινών Μονάδων Εντατικής Θεραπείας. Επίσης, καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας σε πολλές χώρες κατέστη αναγκαία η διαλογή ογκολογικών χειρουργικών ασθενών, ενώ παρατηρήθηκε προσέλευση ασθενών σε προχωρημένα στάδια καρκίνου με συνέπεια την αδυναμία ριζικής χειρουργικής αντιμετώπισής τους καθώς οι ασθενείς αμελούσαν τις προληπτικές εξετάσεις για καρκίνο».

Η μελέτη για τις καθυστερήσεις στην έναρξη ακτινοθεραπειών ασθενών με καρκίνο, έχει ως στόχο για να καταδείξει τον σημαντικό ρόλο της ακτινοθεραπείας στην επίτευξη υψηλής ποιότητας θεραπείας του καρκίνου, τις συνέπειες των αλλαγών που επήλθαν κατά την διάρκεια της πανδημίας και μία γεωγραφική χαρτογράφηση και οικονομική απεικόνιση της ακτινογραφίας στη χώρα μας, ενώ προβαίνει σε μία σειρά προτάσεων πολιτικής που θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών ακτινοθεραπείας στη χώρα μας.

Σύμφωνα με τη λεπτομερή χαρτογράφηση του ακτινοθεραπευτικού εξοπλισμού στην Ελλάδα καθώς και τις οικονομικές διαστάσεις των δαπανών αποζημίωσης τους:

• η Ελλάδα διαθέτει 56 μηχανήματα (32 δημόσια-24 ιδιωτικά), υπολειπόμενη του ευρωπαϊκού «στόχου» των 7 μηχανήματων ανά εκατομμύριο κατοίκων, πολλά εκ των οποίων χρήζουν αντικατάστασης λόγω παλαιότητας
• παρατηρείται σοβαρή υποστελέχωση σε ειδικευμένο προσωπικό (σε δημόσιο και ιδιωτικό τομέα),  η οποία αποτελεί έναν από τους λόγους που ενώ στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ η ακτινοθεραπεία είναι η κύρια θεραπεία για περισσότερο από το 60% των ασθενών με καρκίνο, αυτό το ποσοστό στην Ελλάδα εκτιμάται γύρω στο 30% με αποτέλεσμα το σύστημα υγείας να είναι αναγκασμένο να πληρώνει για ακριβότερες θεραπείες οι οποίες είναι λιγότερο αποτελεσματικές.
• Καταγράφεται έντονη αυξητική τάση στο συνολικό πλήθος των συνεδριών και αντίστοιχη αυξητική τάση και στο σύνολο της δαπάνης του ΕΟΠΠΥ
• στην χώρα μας, μόνο 7 από τις 13 περιφέρειες έχουν την δυνατότητα συνεδριών ακτινοθεραπείας, με τις υπηρεσίες να είναι σε πολύ μεγάλο βαθμό συγκεντρωμένες κυρίως στην Αθήνα και δευτερευόντως στην Θεσσαλονίκη
• η συνολική δημόσια δαπάνη αποζημίωσης υπηρεσιών ακτινοθεραπείας στην Ελλάδα αυξήθηκε από 18 εκ € το 2013 σε 27 το 2020, ενώ η αντίστοιχη ιδιωτική παρουσίασε μικρότερη αύξηση (από 18 εκ το 2013 σε 24 το 2020).

Μία σειρά πολλαπλών παραγόντων έχει ως αποτέλεσμα την αποεπένδυση στην ακτινοθεραπεία με τεράστιες αποκλίσεις σε όλη την Ευρώπη. Σύμφωνα με την ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία αλλά και ενδελεχή επισκόπηση της παρούσας κατάστασης, τα κυριότερα εμπόδια και προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν είναι: 

• η έλλειψη στρατηγικής προσοχής στην ακτινοθεραπεία σε επίπεδο πολιτικής
• οι περιορισμένες επενδύσεις στην έρευνα
• οι ελλείψεις εξοπλισμού υψηλής ποιότητας
• η περιορισμένη διαθεσιμότητα εκπαιδευμένου προσωπικού
• οι μεγάλες αποκλίσεις στο περιεχόμενο και το επίπεδο εκπαίδευσης
• τα κενά στη γνώση σχετικά με την ακτινοθεραπεία μεταξύ της ευρύτερης ομάδας φροντίδας του καρκίνου
• οι κυρίαρχες παρανοήσεις σχετικά με την ακτινοθεραπεία

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά και οι ελλείψεις και να γεφυρωθεί το χάσμα στη χρήση της ακτινοθεραπείας στη χώρα μας σε σύγκριση με τις αναπτυγμένες χώρες, η μελέτη κλείνει με ένα σχέδιο πέντε προτάσεων-πολιτικών:

1. Η ακτινοθεραπεία θα πρέπει να αποτελέσει πλέον κεντρικό συστατικό στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των πολιτικών φροντίδας του καρκίνου
2. Αναγνώριση όλων των επαγγελμάτων ακτινοθεραπείας και την εναρμόνιση των προτύπων εκπαίδευσης και κατάρτισης με την υπόλοιπη Ευρώπη 
3. Επενδύσεις στην έρευνα και την ανάλυση δεδομένων για τη συνεχή βελτίωση των αποτελεσμάτων της ακτινοθεραπείας για τους ασθενείς
4. Ενσωμάτωση της ακτινοθεραπείας στο σχεδιασμό της θεραπείας και στη λήψη αποφάσεων
5. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ασθενών, του κοινού, των ΜΜΕ και των ενδιαφερόμενων φορέων για τον καίριο ρόλο της ακτινοθεραπείας στην αποτελεσματική ογκολογική περίθαλψη και φροντίδα.