ΕΚΕ: Κρίσιμες προσεγγίσεις μιας πολυδιάστατης έννοιας

Γράφουν: Ευαγγελινός Κωνσταντίνος. Εργαστήριο Επιχειρησιακής Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Διαχείρισης, Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου & Σκουλούδης Αντώνης. Lecturer in Reputation and Responsibility, Henley Business School, University of Reading.

Η κοινωνική υπευθυνότητα των επιχειρήσεων συνιστά την ολοκληρωμένη διαχείριση των επιπτώσεων που έχουν οι δραστηριότητες στο σύνολο: οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές. Αφορά μια ολιστική προσέγγιση στη διοίκηση μιας επιχείρησης, ευθυγραμμισμένη με την έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης και την επίτευξη λύσεων για την αντιμετώπιση τόσο τοπικών όσο και παγκόσμιων προβλημάτων, λ.χ. κλιματική αλλαγή, φτώχεια, κοινωνικοοικονομικές ανισότητες. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια σε έναν νέο κλάδο της διοικητικής επιστήμης και σε αναπόσπαστο κομμάτι του μάνατζμεντ μεγάλων εταιρειών ανά τον κόσμο. Είναι κάτι που μπορεί κάποιος εύκολα να το διαπιστώσει επισκεπτόμενος την εταιρική ιστοσελίδα οποιασδήποτε πολυεθνικής, όπου υπάρχει ειδική υποενότητα για τον στρατηγικό σχεδιασμό και τις δράσεις ΕΚΕ που σχεδιάζει και υλοποιεί.

Είναι σημαντικό για να χαρακτηρίζεται όμως μια εταιρεία επιτυχημένη στον τομέα της ΕΚΕ και να αναγνωρίζεται ως κοινωνικά υπεύθυνη: α) ο στρατηγικός της σχεδιασμός για την προαγωγή της ΕΚΕ να είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένος με την ευρύτερη στρατηγική της εταιρείας και β) να υλοποιεί πρακτικές που έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στην ευημερία του συνόλου.

Δείτε, για παράδειγμα, τη Novo Nordisk, μια φαρμακευτική εταιρεία συνυφασμένη με τη θεραπεία του διαβήτη, που από το 2008 αποτελεί τον κύριο χορηγό επαγγελματικής ομάδας ποδηλασίας, που απαρτίζεται από αθλητές που πάσχουν από διαβήτη (http://www.teamnovonordisk.com). Μια τέτοια χορηγική δράση ξεπερνά την απλή χρηματοδότηση αθλητικών δραστηριοτήτων και, δυνητικά, αποτελεί έμπνευση, άτυπη εκπαίδευση, ενώ, ουσιαστικά, δίνει ελπίδα σε εκατομμύρια διαβητικούς ανά τον κόσμο, ενσωματώνοντας το στρατηγικό όραμα της εταιρείας στη δράση ΕΚΕ που υλοποιεί.

Η ουσιαστικότητα στην ανάληψη και ανάπτυξη προγραμμάτων και πρακτικών ΕΚΕ αποτελεί ίσως την κρισιμότερη παράμετρο επιτυχίας τους. Για παράδειγμα, είναι άστοχο μια βιομηχανική εταιρεία που δεν δίνει έμφαση στην προστασία του περιβάλλοντος ή μια εταιρεία υπηρεσιών που δεν δίνει έμφαση στην προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας των πελατών τους να αποκαλούνται κοινωνικά υπεύθυνες. Η δημοσίευση ενός απολογισμού ΕΚΕ (κατ’ αντιστοιχία του χρηματοοικονομικού απολογισμού) μπορεί να ενημερώσει τους εταίρους μιας επιχείρησης και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο ότι οι δράσεις ΕΚΕ στις οποίες εστιάζεται είναι ουσιαστικού χαρακτήρα, και όχι αποσπασματικές και αποκομμένες από τη φύση και τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων της.

Ο απολογισμός ΕΚΕ έχει χαρακτηριστεί η νέα «επαγγελματική κάρτα» (business card) της επιχείρησης. Αποτελεί μια μορφή απολογισμού που απευθύνεται στο σύνολο των κοινωνικών εταίρων του επιχειρηματικού οργανισμού, με δυνητικό στόχο την ενημέρωσή τους για την πολιτική, τα προγράμματα, τις δράσεις και τους μελλοντικούς στόχους του, με άξονα την προαγωγή της κοινωνικά υπεύθυνης λειτουργίας. Σε αντίθεση με τον τακτικό, χρηματοοικονομικό απολογισμό που απευθύνεται στους μετόχους του οργανισμού, η έκθεση ΕΚΕ αντικατοπτρίζει την εθελοντική πρωτοβουλία της επιχείρησης να πληροφορήσει το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο για τις επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές) της παραγωγικής της δραστηριότητας, σύμφωνα και με τη σύγχρονη θεώρηση των αρχών της διαφάνειας και λογοδοσίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η κατάρτιση και δημοσίευση ενός τέτοιου απολογισμού ΕΚΕ θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν μια «ακτινογραφία», μια αρχική, συνοπτική αξιολόγηση, της υφιστάμενης κατάστασης, στην οποία βρίσκεται ο οργανισμός, στο πλαίσιο της –κοινωνικά και περιβαλλοντικά– υπεύθυνης λειτουργίας του. Μπορεί να αναδείξει-επισημάνει τα «ευαίσθητα» σημεία στα οποία πρέπει να δοθεί έμφαση και να γίνουν βελτιωτικές αλλαγές, να αποτελέσει την απαρχή μιας πιο ολιστικής προσέγγισης στην έννοια της εταιρικής επίδοσης, της ευθύνης έναντι του συνόλου της κοινωνίας.

Μάλιστα, οι διεθνείς τάσεις δείχνουν ότι πολλές εταιρείες ανά τον κόσμο κινούνται προς τη δημοσίευση μιας ετήσιας, ενοποιημένης έκθεσης (integrated report), όπου η χρηματοοικονομική επίδοση αποτυπώνεται παράλληλα με την μη χρηματοοικονομική, κάτι που υποδηλώνει τη δέσμευσή τους για συνεπή και περιεκτική πληροφόρηση των ομάδων ενδιαφέροντός τους (stakeholders), αλλά και την αναγνώριση της ΕΚΕ ως αναπόσπαστου τμήματος της επιχειρηματικής στρατηγικής.

Σε αυτό έχει, βέβαια, έχουν συμβάλει και οι δυνάμεις της αγοράς. Κατά την περίοδο 2008-2010, οι επενδύσεις σε κοινωνικά (και περιβαλλοντικά) υπεύθυνες επιχειρήσεις (socially responsible investments-SRIs) αυξήθηκαν από 5 τρισ. δολ. σε 7,56 τρισ. δολ. (σύμφωνα με έρευνα του Eurosif τοu 2010), καθώς η αποτελεσματικότητα της αγοράς είναι άμεσα συνυφασμένη με τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και τη βιωσιμότητα των δραστηριοτήτων της επιχείρησης, που βρίσκονται στον πυρήνα του εννοιολογικού πλαισίου της ΕΚΕ.

Το Εργαστήριο Επιχειρησιακής Περιβαλλοντικής Πολιτικής και Διαχείρισης (ΕΕΠΠΔ) του Πανεπιστημίου Αιγαίου αξιολογεί από το 2005 την πληρότητα των απολογισμών ΕΚΕ που δημοσιεύουν οργανισμοί και επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Η μεθοδολογία αξιολόγησης έχει αναθεωρηθεί τρεις φορές, παραμένοντας ενημερωμένη και σε σχέση με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Global Reporting Initiative, που στοχεύουν την κατάρτιση εκθέσεων ΕΚΕ που προάγουν τη συγκρισιμότητα και την κάλυψη ενός περιεκτικού φάσματος ποιοτικών και ποσοτικών δεικτών επίδοσης. Τα συνολικά ευρήματα δίνουν ένα ενθαρρυντικό μήνυμα ότι η δημοσίευση πληροφοριών ΕΚΕ στην Ελλάδα έχει αποκτήσει κάποια δυναμική και η εγχώρια επιχειρηματική κοινότητα εμφανίζει σημάδια ανταπόκρισης σε τρέχουσες διεθνείς τάσεις και βέλτιστες πρακτικές. Ωστόσο, είναι σημαντικά τα περιθώρια βελτίωσης και διάχυσης συναφών πρακτικών στις εγχώριες εταιρείες.

Στο διάστημα 2005-2014, τα αποτελέσματα της ετήσιας έρευνας του ΕΕΠΠΔ έχουν αναδείξει κάποια ενθαρρυντικά στοιχεία για τις πρακτικές των ελληνικών επιχειρήσεων: ο αριθμός των ελληνικών επιχειρήσεων που δημοσιεύουν έκθεση ΕΚΕ έχει υπερδιπλασιαστεί, οι απολογισμοί έχουν γίνει πιο περιεκτικοί και η υιοθέτηση διεθνών αρχών, οδηγιών και προτύπων έχει ενσωματωθεί στις πρακτικές κατάρτισης των περισσοτέρων εταιρειών (το 2010, άνω του 80% του δείγματος χρησιμοποιούσε το πλαίσιο GRI για την οργάνωση της έκθεσης και την αποτύπωση της επίδοσης).

Ωστόσο, η εξωτερική επαλήθευση των πληροφοριών της έκθεσης από ανεξάρτητο εξωτερικό φορέα δεν αποτελεί ευρέως διαδεδομένη πρακτική, καθώς την εφαρμόζει μόνο το 45% των εταιρειών, κάτι που εν δυνάμει υπονομεύει την αξιοπιστία των δημοσιευμένων στοιχείων και εντείνει τον σκεπτικισμό επιμέρους κοινωνικών εταίρων σχετικά με τα κίνητρα και τους στόχους της επιχείρησης από τη δημοσίευση ενός τέτοιου απολογισμού.

Από 16 απολογισμούς που συμπεριλήφθηκαν στην πρώτη μελέτη του 2005, οι ελληνικές επιχειρήσεις που δημοσιεύουν σε τακτική βάση απολογισμό ΕΚΕ έχουν πλέον υπερδιπλασιαστεί. Ομοίως, ο αριθμός των σελίδων των εκθέσεων (ως ποσοτική ένδειξη των πληροφοριών που διαθέτουν στον αναγνώστη) έχει αυξηθεί σημαντικά: από 40 περίπου σελίδες, κατά μέσο όρο, σε απολογισμούς άνω των 70 σελίδων.

Παράλληλα, ενώ η υιοθέτηση και εφαρμογή διεθνών αρχών και προτύπων ΕΚΕ στους απολογισμούς περιοριζόταν το 2005 σε λιγότερες από το 40% του δείγματος, πλέον οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν έστω ένα από αυτά (GRI, Global Compact COP, AA1000, ISO26000) αγγίζουν ποσοστό άνω του 85%. Ο αριθμός των δεικτών επίδοσης έχει επίσης αυξηθεί αξιοσημείωτα και από τους περίπου 10 δείκτες (ποσοτικούς ή/και ποιοτικούς) που περιέχονταν στους πρώτους απολογισμούς, οι επιχειρήσεις καταρτίζουν και παραθέτουν σχεδόν τους διπλάσιους. Μάλιστα, είναι θετικό το ότι, τα τελευταία τρία χρόνια, έχουν γίνει σημαντικά βήματα στο πεδίο της ουσιαστικότητας των πληροφοριών που δημοσιεύονται στους απολογισμούς, καθώς έχει ανέλθει ο αριθμός των επιχειρήσεων που με τρόπο συστηματικό και εύστοχο επιλέγουν να δημοσιεύσουν στοιχεία που αναφέρονται στα βασικότερα θέματα ΕΚΕ που αφορούν τη λειτουργία τους.

Σχήματα 1-4:

Η υιοθέτηση διεθνών αρχών και βέλτιστων πρακτικών στη δημοσίευση απολογισμών ΕΚΕ στην Ελλάδα για το 2014

Στη δύσκολη περίοδο που διανύει η Ελλάδα, η προαγωγή εθελοντικών δράσεων ιδιωτικών επιχειρήσεων στη βάση της ουσιαστικότητας και της σύνδεσης με την ευρύτερη στρατηγική της μπορούν να αποβούν ιδιαιτέρως ωφέλιμες. Κάτι τέτοιο μπορεί να αποτελέσει ένα (δυνητικά ανταγωνιστικό) πλεονέκτημα έναντι των υπόλοιπων επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον αντίστοιχο κλάδο επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ένα πλεονέκτημα που συνίσταται στην έμπρακτη, τεκμηριωμένη απόδειξη ότι η εταιρεία «παρακολουθεί» διαχρονικά το κοινωνικό και περιβαλλοντικό της «αποτύπωμα» και πληροφορεί τα ενδιαφερόμενα μέρη της, ανά τακτά διαστήματα, σχετικά με αυτό.

Τόσο η ανάπτυξη μικρής κλίμακας πρωτοβουλιών ΕΚΕ –που όμως αντικατοπτρίζουν το μακροπρόθεσμο όραμα μιας εταιρείας– όσο και η παρακολούθηση, καταγραφή και πληροφόρηση της μη χρηματοοικονομικής επίδοσης είναι, μάλιστα, δυνατό να συμβάλουν στη διείσδυση της έννοιας της εταιρικής υπευθυνότητας στην οργανωσιακή κουλτούρα, να γίνουν αρωγός στη μεσομακροπρόθεσμη εισαγωγή οικονομικά ωφέλιμων καινοτομιών και λειτουργικών βελτιώσεων στην παραγωγική διαδικασία, ώστε να συμβάλουν, δυνητικά, στην κοινωνική ευημερία και την εθνική ανταγωνιστικότητα.

Πηγή: PhB