Ένα σημαντικό πλήγμα για τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας

Γράφει η Γεωργία Οικονομοπούλου, MSc, PhD (c),
Πρόεδρος Δ.Σ. της Ελληνικής Εταιρείας Management Υπηρεσιών Υγείας (ΕΕΜΥΥ),
Μέλος Δ.Σ. της European Association of Hospital Managers (ΕΑΗΜ)

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συμμετείχε ενεργά στην αντιμετώπιση της (δέκατης) επανεμφάνισης του ιού Ebola στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ), στο διάστημα από τον Αύγουστο 2018 έως τον Ιούνιο 2020. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου 3.481 άτομα μολύνθηκαν από τον αιμορραγικό πυρετό και 2.299 άνθρωποι πέθαναν. Το ξέσπασμα της επιδημίας τελείωσε στις 25 Ιουνίου 2020 και τρεις μήνες μετά ήρθαν στη δημοσιότητα καταγγελίες για σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση από το προσωπικό του ΠΟΥ, το οποίο έδρασε στο πεδίο, πλήττοντας σοβαρά τον Οργανισμό.

Ο ΠΟΥ δήλωσε ότι, ενημερώθηκε για τις καταγγελίες από τη δημοσιογραφική έρευνα που δημοσιεύθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2020 και είχε διεξαχθεί από το «The New Humanitarian» και το «Thomson Reuters Foundation».[i]  Η δημοσιογραφική έρευνα αποκάλυψε καταγγελίες και για άλλους οργανισμούς (UNICEF, Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, ΜΚΟ). Σε ό,τι αφορά τον ΠΟΥ, στις 15 Οκτωβρίου 2020 ανέθεσε σε Ανεξάρτητη Επιτροπή την ανασκόπηση των καταγγελιών και τη σύνταξη Έκθεσης, με στόχο τον εντοπισμό των θυμάτων, των αδυναμιών του συστήματος διακυβέρνησης του οργανισμού και την υποβολή προτάσεων για αποφυγή τέτοιων φαινομένων στο μέλλον, καθώς και τη διασφάλιση ότι οι δράστες δεν θα μένουν ατιμώρητοι. Η Έκθεση[ii] δημοσιοποιήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2021 και περιγράφει σοβαρές διαρθρωτικές αποτυχίες, συμπεριλαμβανομένων επιχειρημάτων όπως π.χ. ότι οι καταγγελίες λαμβάνονται υπόψη μόνο όταν είναι γραπτές (αποκλείοντας έτσι τα άτομα χαμηλής εκπαίδευσης) ή περιπτώσεων όπως εκείνης που η καταγγελία δεν ερευνήθηκε επειδή «επετεύχθη φιλική συμφωνία» μεταξύ της καταγγέλλουσας και του καταγγελλόμενου στελέχους του ΠΟΥ.

Αναμφίβολα, καμία παρέμβαση στη δημόσια υγεία δεν μπορεί να επιτύχει χωρίς την εμπιστοσύνη της κοινότητας και αυτή η εμπιστοσύνη βέβαια δεν επιτυγχάνεται όταν σε βλάπτει εκείνος που υποτίθεται πως θα σε προστατέψει και θα σε βοηθήσει. Έτσι, δεν προξενεί απορία το γεγονός ότι, το εμβολιαστικό πρόγραμμα απέτυχε, τα κέντρα υγείας δέχθηκαν περισσότερες από 400 επιθέσεις, 25 εργαζόμενοι του ΠΟΥ δολοφονήθηκαν και 27 απήχθησαν. Σύμφωνα με την Dr Roopa Dhatt, συνιδρυτή του Women in Global Health[iii] και συνεργάτη του ΠΟΥ, αυτή η παρέμβαση θα είχε άλλο περιεχόμενο, εάν μεταξύ των 2.800 υπαλλήλων του συγκεκριμένου προγράμματος βοήθειας οι άνδρες δεν αποτελούσαν το 73% του στελεχιακού δυναμικού και δεν κατείχαν ποσοστό 77% των ηγετικών ρόλων.[iv]

Η κριτική στον ΠΟΥ

Η Έκθεση τεκμηρίωσε τους ισχυρισμούς 75 επιζώντων, κυρίως γυναίκες και έφηβοι, που αφορούν εξαναγκασμό σε σεξ για την εύρεση ή τη διατήρηση ή την αποζημίωση της εργασίας τους. Υπάρχουν, επίσης, καταγγελίες για απολύσεις λόγω άρνησης συμμετοχής σε σεξουαλικές πράξεις και για 9 βιασμούς. Καταγράφηκαν 29 εγκυμοσύνες μετά την κακοποίηση, με 22 παιδιά να γεννιούνται και μερικά θύματα να δηλώνουν ότι εξαναγκάστηκαν σε έκτρωση. Προσωποποιήθηκαν 83 κατηγορούμενοι, προερχόμενοι από τη ΛΔΚ και από άλλες χώρες (Βέλγιο, Μπουρκίνα Φάσο, Καναδά, Ακτή Ελεφαντοστού, Γαλλία κ.ά.), που εργάστηκαν ως γιατροί, σύμβουλοι, ανώτεροι υπάλληλοι, οδηγοί και προσωπικό ασφαλείας.

Σε συνέντευξη Τύπου στις 28 Σεπτεμβρίου 2021[v], ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ, Tedros Adhanom Ghebreyesus αναφέρθηκε στην Έκθεση ως «τρομακτική ανάγνωση», ζήτησε συγγνώμη από τα θύματα και τόνισε πως επρόκειτο για «μια σκοτεινή μέρα για τον ΠΟΥ».  Η Matshidiso Moeti, Περιφερειακή Διευθύντρια του ΠΟΥ στην Αφρική, δήλωσε ότι ο οργανισμός «ταπεινώθηκε, τρόμαξε και πονάει από τα ευρήματα αυτής της έρευνας». Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, από τον Ιούνιο 2019 όλο το προσωπικό υπέγραφε τον προβλεπόμενο κώδικα δεοντολογίας.

Η Επιτροπή, με τη βοήθεια ομάδας εμπειρογνωμόνων, πραγματοποίησε συνολικά 210 συνεντεύξεις. Τα 75 θύματα (63 γυναίκες και 12 άνδρες) ήταν ηλικίας από 13 έως 43 ετών. Καταγγελλόμενοι ως δράστες ήταν 23 υπάλληλοι του ΠΟΥ (οι 15 εξ αυτών με αρμοδιότητες που σχετίζονται με την προστασία από σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση), 32 υπάλληλοι οργανισμών του ΟΗΕ (UNISEF, Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης), 23 υπάλληλοι διεθνών ανθρωπιστικών οργανισμών και 34 υπάλληλοι από τοπικές ΜΚΟ.  Ωστόσο, η Paula Donovan, ακτιβίστρια και στέλεχος των οργανισμών AIDS-Free World και Code Blue Campaign, τόνισε πως: «Η επιτροπή χρηματοδοτήθηκε από τον ΠΟΥ για να ελέγξει το προσωπικό και τους ανώτερους αξιωματούχους του… Ο δε Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ είχε τον έλεγχο της συνέντευξης Τύπου και της ανακοίνωσης των ευρημάτων της επιτροπής».[vi]

Το προφίλ της πλειοψηφίας θυμάτων συνδέεται με την κοινωνικο-οικονομική επισφάλεια και τη χαμηλή ή ανύπαρκτη εκπαίδευση. Οι περισσότεροι καταγγελλόμενοι, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, αρνήθηκαν τις κατηγορίες ή υποστήριξαν πως το σεξ ήταν συναινετικό. Μόνο 371 από τους 2.800 υπαλλήλους του ΠΟΥ, στο συγκεκριμένο πρόγραμμα βοήθειας, είχαν ολοκληρώσει την εκπαίδευση για τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση. Η επιτροπή διαπίστωσε πως παρά την ενημέρωση των εποπτικών αρχών, αρχής γενομένης από ένα email στις 2 Μαΐου 2019, δεν ξεκίνησαν έρευνες. Οι προτεινόμενες δράσεις, στην Έκθεση της επιτροπής, συμπεριλαμβάνουν τη συμμετοχή εξειδικευμένων ομάδων πρόληψης και αντιμετώπισης τέτοιων αδικημάτων σε όλο το φάσμα των επιχειρησιακών δραστηριοτήτων, την ολοκλήρωση σχετικού τεστ γνώσεων από το προσωπικό που θα στελεχώνει τα προγράμματα βοήθειας, την ενημέρωση των κοινοτήτων υποδοχής βοήθειας για την κακοποίηση και τα συστήματα αναφοράς, την επιβολή κυρώσεων σε όσους δεν αναφέρουν τα περιστατικά, τις δυνατότητες αποζημίωσης των θυμάτων κ.λπ. Εξαιρετικές χαρακτηρίστηκαν οι συστάσεις, όμως, αυτές εστιάζουν στην αντίδραση και όχι στην πρόληψη των φαινομένων, όπως επισήμανε η Shelley Lees, Καθηγήτρια του London School of Hygiene & Tropical Medicine.

Ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ υποσχέθηκε υποστήριξη, προστασία και δικαιοσύνη για τα θύματα, ανέλαβε την ευθύνη για τη συμπεριφορά των υπαλλήλων του οργανισμού και για τις αστοχίες που επέτρεψαν αυτή τη συμπεριφορά και είπε πως απολύθηκαν τέσσερα άτομα, που ήταν εν ενεργεία υπάλληλοι όταν επιβεβαιώθηκαν ως δράστες. Για τον εντοπισμό των άλλων δραστών, που δεν εργάζονται πλέον στον ΠΟΥ, δήλωσε πως θα ζητηθεί εξωτερική βοήθεια και, εφόσον τα θύματα συναινέσουν, ο ΠΟΥ θα παραπέμψει τις υποθέσεις στις εθνικές αρχές του Κονγκό και στη χώρα ιθαγένειας των φερόμενων δραστών. Οι δηλώσεις αυτές επικρίθηκαν, και όχι αναίτια, εφόσον δεν μπορεί να είναι μέλημα μόνο του ΠΟΥ, πότε και σε ποιες περιπτώσεις θα ειδοποιηθεί η αστυνομία και τα δικαστήρια.

Η απώλεια της εμπιστοσύνης του κόσμου απέναντι στον ΠΟΥ είναι σημαντικό πλήγμα για τον οργανισμό και έχει σοβαρές επιπτώσεις για την ανθρωπότητα, ιδίως για τους πληθυσμούς που βρίσκονται σε υγειονομικό κίνδυνο, γιατί χωρίς την εμπιστοσύνη ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είναι αδύνατον να εκπληρώσει την αποστολή του.

[i] R. Flummerfelt, N. Peyton, Thomson Reuters Foundation. “More than 50 women accuse aid workers of sexual abuse in Congo Ebola crisis”. Thomson Reuters Foundation, 29 Sept-2020. Available at https://www.reuters.com/article/congo-ebola-sexcrimes-idUSL5N2GK4EE

[ii] Final Report of the Independent Commission, (28 Sept-2021). Available at https://cdn.who.int/media/docs/default-source/ethics/ic-final-report-28092021-en-version.pdf

[iii] Women in Global Health: https://www.womeningh.org/

[iv] Editorial. “Sexual abuse and exploitation at WHO: an erosion of trust”. The Lancet, Vol 398:10308, p. 1279. 9 Oct-2021. DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)02213-3

[v] WHO Director-General’s remarks at the press conference on the report of the Independent Commission on Sexual Exploitation and Abuse. (28 Sept-2021). Available at https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-remarks-at-the-press-conference-on-the-report-of-the-independent-commission-on-sexual-exploitation-and-abuse—28-september-2021

[vi] U. Samarasekera. «Experts criticise WHO response to sex abuse allegations». The Lancet, Vol 398:10308, p.p. 1291-1293. 9 Oct-2021. DOI: https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)02214-5