Εξηγώντας την ανοσοθεραπεία

Μια νέα μορφή θεραπείας, που λειτουργεί με φυσικό τρόπο και χαρακτηρίζεται από λιγότερες παρενέργειες. Η ανοσοθεραπεία διαθέτει οφέλη για ασθενείς, γιατρούς και συστήματα υγείας.

Η πρωταγωνίστρια του φετινού Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου Ογκολογίας (ESMO) ήταν η ανοσοθεραπεία, με τους ογκολόγους, διεθνώς, να στρέφουν το βλέμμα τους στα οφέλη της νέας θεραπευτικής οδού για τους ασθενείς, τους ίδιους τους θεράποντες γιατρούς, αλλά –και γιατί όχι– τα κόστη υγείας. Τι είναι όμως η ανοσοθεραπεία στην Ογκολογία, γνωστή και ως ανοσο-ογκολογία. Ο παθολόγος-ογκολόγος, γενικός γραμματέας της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας, Ιωάννης Μούντζιος, εξηγεί στο PhB τα χαρακτηριστικά της νέας θεραπείας, τα πλεονεκτήματα και τις προκλήσεις που τη συνοδεύουν.

Κύριε Μούντζιο, ας αρχίσουμε από τα βασικά: τι είναι ανοσοθεραπεία και ανοσο-ογκολογία;

Είναι μια μορφή θεραπείας του καρκίνου, στην οποία, αντί να χορηγούμε φάρμακα τα οποία σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα, αλλά βλάπτουν και τα φυσιολογικά κύτταρα του οργανισμού, όπως κάνει η χημειοθεραπεία για παράδειγμα, η ανοσοθεραπεία, αντίθετα, ενεργοποιεί τα λευκά μας αιμοσφαίρια, που είναι οι στρατιώτες του οργανισμού, να σκοτώσουν τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα. Ουσιαστικά, δηλαδή, ενεργοποιούμε στο ανοσοποιητικό σύστημα μια κατηγορία λευκών αιμοσφαιρίων που ονομάζονται Τ λεμφοκύτταρα, για να σκοτώσουν τα ίδια τα καρκινικά κύτταρα.

Ποια είναι τα οφέλη για τους ασθενείς, αλλά και τα πλεονεκτήματα για τους θεράποντες γιατρούς;

Ειδικά για τους ασθενείς, η ανοσοθεραπεία αποτελεί έναν πολύ πιο «φυσικό» τρόπο αντιμετώπισης του καρκίνου, καθώς δεν λαμβάνουν χημειοθεραπεία και γλυτώνουν όλες τις παρενέργειες και την τοξικότητα που συνοδεύουν τα κλασικά χημειοθεραπευτικά φάρμακα. Τα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν κάνουν αλωπεκία, δεν προκαλούν ναυτία και έμετο, δεν «ρίχνουν» τον αιματοκρίτη, τα λευκά αιμοπετάλια, δεν κάνουν δηλαδή τις κλασικές παρενέργειες της χημειοθεραπείας. Αλλά, για να είμαστε ειλικρινείς, τα φάρμακα της ανοσοθεραπείας μπορεί, σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, να έχουν και αυτά κάποιου ειδικού τύπου παρενέργειες, που είναι φλεγμονές διαφόρων οργάνων του σώματος, όπως του παχέος εντέρου (κολίτιδα) ή του θυρεοειδούς (θυρεοειδίτιδα). Μπορεί, λοιπόν, να συνοδεύονται από τέτοιου είδους παρενέργειες, αλλά γενικά είναι πολύ πιο ήπιες από τις παρενέργειες της χημειοθεραπείας.

Επιπλέον, το όφελος για τους ασθενείς είναι πως η ανταπόκριση που επιτυγχάνεται από την ανοσοθεραπεία διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα, μερικές φορές ακόμη και χρόνια, και μερικές φορές ακόμη και μετά τη διακοπή της θεραπείας -και μιλάμε για μεταστατικούς καρκίνους, που έως τώρα είχαν πολύ κακή πρόγνωση. Αυτές είναι παρατεταμένες επιβιώσεις που δεν τις βλέπαμε την εποχή της χημειοθεραπείας.

Οι γιατροί, από την άλλη, χειρίζονται φάρμακα που είναι πολύ λιγότερο τοξικά, επομένως έχουν πολύ πιο ευχαριστημένους ασθενείς, ενώ είναι φάρμακα ευκολότερα στον χειρισμό. Βέβαια, θέλουν και αυτά γνώση των παρενεργειών και προσοχή στον τρόπο που χορηγούνται, όπως όλα τα αντινεοπλασματικά φάρμακα. Επίσης, γλυτώνει κανείς όλη τη διαδικασία της χημειοθεραπείας, με τις συνεχείς εξετάσεις αίματος, με την παρακολούθηση της τοξικότητας, με όλα αυτά τα φάρμακα που συνοδεύουν τη θεραπεία, όπως τα αντιεμετικά, τους αυξητικούς παράγοντες για να μην πέσουν τα λευκά, ο αιματοκρίτης. Όλα αυτά τα γλυτώνουμε με την ανοσοθεραπεία.

Οι ανοσοθεραπείες «εξειδικεύονται» σε κάποιες μορφές καρκίνου;

Κατ’ αρχάς, οφείλουμε να επισημάνουμε πως αυτήν τη στιγμή δεν υπάρχει ανοσοθεραπεία για όλες τις μορφές καρκίνου. Η ανοσοθεραπεία έχει δείξει όφελος στην επιβίωση σε συγκεκριμένες μορφές. Η πρώτη επίσημη ένδειξη που έλαβε ήταν στο μελάνωμα, όπου έχει επιδείξει και εντυπωσιακά αποτελέσματα. Αυτήν τη στιγμή, έχει ένδειξη στον μεταστατικό καρκίνο του πνεύμονα, που είναι ένας πολύ συχνός καρκίνος. Μέχρι στιγμής, η ένδειξή του ήταν στην υποτροπή της νόσου, δηλαδή ξεκινούσαμε με τη χορήγηση χημειοθεραπείας και όταν σταματούσε να «δουλεύει», τότε χορηγούσαμε ανοσοθεραπεία, στη δεύτερη γραμμή. Μετά, όμως, και τα φετινά αποτελέσματα στο πρόσφατο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Ογκολογίας στην Κοπεγχάγη, φάνηκε από τις μελέτες πως η ανοσοθεραπεία θα περάσει και στην πρώτη γραμμή θεραπείας του καρκίνου του πνεύμονα. Αντιλαμβάνεστε τη σπουδαιότητα, λόγω της συχνότητας του καρκίνου αυτού, αρκετοί ασθενείς εξ αυτών θα μπορούν να ξεκινούν τη θεραπεία τους με ανοσοθεραπεία και όχι με χημειοθεραπεία.

Επωφελείται δηλαδή ένας συγκεκριμένος πληθυσμός ασθενών;

Ναι, αλλά αυτός ο αριθμός βαίνει συνεχώς αυξανόμενος. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι ο πιο συχνός, πιο θανατηφόρος καρκίνος στον πλανήτη, και είναι πολύ σημαντικό να έχεις ανοσοθεραπεία για τη νόσο. Επίσης, οι ανοσοθεραπείες έχουν επιδείξει καλά αποτελέσματα στον καρκίνο του νεφρού, της ουροδόχου κύστεως, στον καρκίνο κεφαλής-τραχήλου (καρκίνος του λάρυγγα, της γλώσσας, του φάρυγγα κ.λπ.), όπως επίσης και σε μια υποομάδα με καρκίνο παχέος εντέρου και ίσως με καρκίνο του μαστού, αλλά αυτό μένει να φανεί και στο μέλλον.

Ποιες είναι οι πιο πολλά υποσχόμενες θεραπείες και τι επιφυλάσσει το μέλλον για την ανοσοθεραπεία;

Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανοσοθεραπείας, πρόκειται για μονοκλωνικά αντισώματα. Η μία ομάδα στοχεύει στο μόριο PD1 και η δεύτερη στο μόριο PD-L1. Πρόκειται για τις δύο βασικές ομάδες φαρμάκων, που έχουν επιδείξει τα καλύτερα αποτελέσματα. Δύο εξ αυτών των φαρμάκων έχουν πάρει ήδη έγκριση από τον αμερικανικό και τον ευρωπαϊκό οργανισμό φαρμάκων για κλινική χορήγηση. Είναι φάρμακα που τα χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας κλινική πράξη, και περιμένουμε πολύ περισσότερα και στο μέλλον. Υπάρχουν, άλλωστε, πολλά φάρμακα που «έρχονται» και είναι εντυπωσιακό πως όλες οι φαρμακευτικές εταιρείες αναπτύσσουν προϊόντα ανοσοθεραπείας στο πρόγραμμά τους, γιατί έχουν καταλάβει τη μεγάλη σημασία αυτής της θεραπείας.

Οπότε, μπορούμε να πούμε ότι η ανοσοθεραπεία άνοιξε ένα νέο μονοπάτι στη θεραπεία του καρκίνου;

Όντως, πέρα από τη χημειοθεραπεία, την ακτινοθεραπεία, την ορμονοθεραπεία, τη χειρουργική και τις μοριακές θεραπείες, που επίσης είναι πολύ «δυνατές» στον καρκίνο, έχουμε πλέον έναν νέο πυλώνα, την ανοσοθεραπεία. Αλλά, για να είμαστε ειλικρινείς, η ανοσοθεραπεία δεν είναι καινούργια, απλά τώρα βγήκαν τα εν λόγω φάρμακα. Υπάρχουν μελέτες από τη δεκαετία του ’50 και του ’60, που δείχνουν όφελος στην ενίσχυση του αμυντικού συστήματος απέναντι στα καρκινικά κύτταρα. Αφορούσαν όμως παλαιότερα ανοσοθεραπευτικά φάρμακα, όπως είναι η ιντερφερόνη. Επιπλέον, τότε δεν είχαμε τη γνώση της μοριακής βιολογίας, που διαθέτουμε σήμερα για να καταλάβουμε πώς ακριβώς δρουν αυτά τα φάρμακα και πώς πρέπει να τα χρησιμοποιήσουμε. Η ανοσοθεραπεία είναι μια παλιά θεραπεία με καινούργια εφαρμογή.

Πρόκειται όμως για ακριβές θεραπείες. Τι σημαίνει αυτό για τις αντοχές των συστημάτων υγείας;

Τα αντινεοπλασματικά φάρμακα είναι όλα χωρίς συμμετοχή από τον ασφαλισμένο και επιβαρύνουν εξ ολοκλήρου τον ασφαλιστικό τομέα. Οπότε, πρόκειται για ένα σημαντικό ερώτημα, που απασχολεί και τα επιστημονικά συνέδρια.

Σαφώς, η ανοσοθεραπεία, όπως και όλες οι καινούργιες θεραπείες που φτιάχνονται με εξειδικευμένες μεθόδους, έχουν υψηλό κόστος. Μια τέτοια θεραπεία για έναν ασθενή μπορεί να κοστίσει κάποιες χιλιάδες ευρώ τον μήνα. Όμως, αν το δει κανείς συνολικά, τελικά μπορεί τα συστήματα υγείας να βγουν και κερδισμένα, γιατί σε αυτό θα πρέπει να συνυπολογίσουμε το κόστος από νοσηλείες για παρενέργειες, τοξικότητες, πυρετούς, λοιμώξεις, διάρροιες, που προκαλούν οι χημειοθεραπείες. Όταν συγκρίνουμε τα κόστη, θα πρέπει σκεφτόμαστε όχι μόνο πόσο κοστίζει ένα φάρμακο χημειοθεραπείας έναντι ενός φαρμάκου ανοσοθεραπείας, αλλά και τα παράπλευρα κόστη. Όταν κάποιος υποβάλλεται σε χημειοθεραπεία και έχει παρενέργειες, θα χρειαστεί να εισαχθεί στο νοσοκομείο 3-4 ημέρες για να υποστηριχθεί. Ακόμη και τα υποστηρικτικά φάρμακα της χημειοθεραπείας είναι πολύ ακριβά. Για παράδειγμα, όταν πέφτουν τα λευκά αιμοσφαίρια από τη χημειοθεραπεία, χορηγούμε κάποιες υποστηρικτικές ενέσεις που τα «ανεβάζουν», που είναι ακριβές και χορηγούνται εξ ολοκλήρου από τα ασφαλιστικά ταμεία. Οπότε, αν γλυτώσουμε ενέσεις για τα λευκά, ενέσεις για τον αιματοκρίτη, τις νοσηλείες για τις παρενέργειες κ.λπ., το συνολικό όφελος μπορεί να είναι μεγάλο και για το σύστημα υγείας.