Γιατί είναι σημαντικός ο προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του πνεύμονα

της Σοφίας Λαμπάκη, MD, PhD

Πνευμονολόγος

Πνευμονολογική Κλινική ΑΠΘ

Τμήμα Ημερήσιας Νοσηλείας Χημειοθεραπειών

Γ.Ν. ‘Γ. Παπανικολάου”

Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο. Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι κάθε έτος διαγιγνώσκονται 10.000 περίπου νέες περιπτώσεις καρκίνου του πνεύμονα, ενώ προκαλεί παραπάνω θανάτους από τον καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου και του προστάτη μαζί. Η πρόγνωση της νόσου συνδέεται άμεσα με το στάδιο της νόσου στο χρόνο της διάγνωσης, γι’ αυτό είναι σημαντικό η νόσος να διαγιγνώσκεται σε πρώιμα στάδια, όπου οι επιβιώσεις είναι μεγαλύτερες. Η πρώιμη διάγνωση της νόσου μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στην καλύτερη αντιμετώπιση και επιβίωση των ασθενών. Μόνο το 16% των ασθενών ανιχνεύονται στο αρχικό στάδιο της νόσου, τις περισσότερες φορές στα πλαίσια ενός τυχαίου ελέγχου, ενώ οι περισσότεροι ασθενείς εμφανίζουν συμπτώματα όταν ο καρκίνος του πνεύμονα βρίσκεται σε τελικό στάδιο, όπου η πρόγνωση της νόσου είναι μικρότερη.

Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα παίζει καθοριστικό ρόλο στην έκβαση της νόσου και σ’ αυτό μπορούν να βοηθήσουν τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου. Παραδείγματα τέτοιων ελέγχων, άλλων νοσημάτων, είναι η μαστογραφία για τον καρκίνο του μαστού, η κολονοσκόπηση για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και το ΠΑΠ τεστ και ο έλεγχος του ιού ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV test) για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Τα προγράμματα πρώιμης διάγνωσης του καρκίνου του πνεύμονα απευθύνονται στον υγιή πληθυσμό με υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα που δεν έχει συμπτώματα, με την ελπίδα να διαγνωστεί η νόσος σε ένα πρώιμο στάδιο που μπορεί να θεραπευτεί. Το εργαλείο το οποίο φαίνεται να είναι το πιο αποτελεσματικό για την ανίχνευση της νόσου είναι η εξέταση με τη χρήση της αξονικής τομογραφίας χαμηλής δόσης ακτινοβολίας (LDCT). Δύο μεγάλες θετικές κλινικές μελέτες, η NLST στον αμερικανικό πληθυσμό, δημοσιευμένη το 2011 και η NELSON στον ευρωπαϊκό πληθυσμό έδειξαν ότι η αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης ακτινοβολίας, με τεχνικές που χρησιμοποιούνται να επιτρέπουν τη χορήγηση δόσης ακτινοβολίας έως και 10 φορές χαμηλότερη από την συνήθη αξονική τομογραφία θώρακος, είναι η πλέον αποτελεσματική εξέταση για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα. Οι μελέτες αυτές έδειξαν ότι το 70% των ασθενών που διαγνώσθηκαν με καρκίνο του πνεύμονα ήταν πρώιμων σταδίων και μείωση του αριθμού των θανάτων, από 20 έως 26%, από καρκίνο του πνεύμονα. Ένα άλλο μεγάλο όφελος που έδειξαν τα προγράμματα αυτά είναι η διάγνωση άλλων νοσημάτων, όπως η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και η καρδιακή νόσος, νοσήματα που συχνά συνυπάρχουν στον ίδιο ασθενή καθώς και το ότι άτομα, κυρίως νεαρής ηλικίας, που συμμετέχουν στα προγράμματα αυτά, διακόπτουν το κάπνισμα ευκολότερα. Εξάλλου έχει φανεί ότι τα προγράμματα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά όταν υποστηρίζονται από καμπάνιες και από τα ιατρεία διακοπής καπνίσματος.

Βάσει των αποτελεσμάτων αυτών και σύμφωνα με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες προτείνεται ως ετήσιος προληπτικός έλεγχος με αξονική τομογραφία χαμηλής δόσης ακτινοβολίας, για τον πληθυσμό υψηλού κινδύνου, δηλαδή για άτομα ηλικίας 50-80 ετών, με ιστορικό καπνίσματος 1 πακέτο ημερησίως για 20 έτη ή 2 πακέτα για 10 χρόνια που είναι τώρα καπνιστές ή έχουν διακόψει το κάπνισμα τα τελευταία 15 χρόνια.

Μέχρι σήμερα, οι ΗΠΑ, η Κίνα και από την Ευρώπη, η Κροατία και πρόσφατα η Πολωνία είναι οι μόνες χώρες που προσφέρουν στους πολίτες τη δυνατότητα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα, που καλύπτεται από τα εθνικά συστήματα υγείας. Πιλοτικά προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα τρέχουν επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γαλλία, στην Ιταλία, στη Ρωσία, στο Ισραήλ, στην Ισπανία, στη Σουηδία και στην Ολλανδία.

Τα στοιχεία που έχουμε δείχνουν ότι η εφαρμογή του προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα παίζει καθοριστικό ρόλο στην πρώιμη διάγνωση της νόσου, η οποία σώζει ζωές διότι επιτρέπει την αποτελεσματική αντιμετώπιση. Στην προσπάθεια να ενημερωθεί το ευρύ κοινό για αυτά τα δεδομένα, 7 επιστημονικές εταιρείες και 2 σύλλογοι ασθενών, σε συνεργασία με την Φαρμακευτική Εταιρεία AstraZeneca και την διεθνή συμμαχία  “The Lung Ambition Alliance” (https://www.lungambitionalliance.com/) ένωσαν τις δυνάμεις τους και υλοποίησαν την Εκστρατεία Ενημέρωσης του Κοινού με την επωνυμία «Μην Περιμένεις» (www.minperimeneis.gr). Στην παρούσα φάση στη χώρα μας δεν υπάρχει εθνικό πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του πνεύμονα και η LDCT δεν αποζημιώνεται από το Εθνικό Σύστημα Υγείας και στόχος της εκστρατείας αυτής είναι η ενημέρωση του κοινού για τις νέες εξελίξεις στον καρκίνο του πνεύμονα και η ανάδειξη της ανάγκης σχεδιασμού και υλοποίησης ενός εθνικού προγράμματος προ-συμπτωματικού ελέγχου με τη χρήση της LDCT, σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες στην Ελλάδα.