Γιατί η Ελλάδα βρίσκεται σε αδιέξοδο

Ποια είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη εξόδου από την κρίση

Σε πρόσφατο editorial (10-5-2013) ο αρχισυντάκτης του επιστημονικού περιοδικού Science, Bruce Alberts ισχυρίζεται ότι η επιτυχία μιας χώρας δεν οφείλεται κυρίως στους φυσικούς της πόρους, στην συνετή διακυβέρνηση, ή στην απουσία διαμάχης, ούτε σε σειρά ευνοϊκών ιστορικών συγκυριών. Αντίθετα, πιστεύει ότι ο πρωταρχικός παράγοντας για να αναπτυχθεί και να ευημερήσει ένα κράτος είναι η διαδικασία με την οποία επιλέγονται οι επί κεφαλής των –μεγάλων- δημόσιων οργανισμών, και οι συνεργάτες τους στην ηγεσία των οργανισμών, και τα κίνητρα με τα οποία λειτουργούν.

Ο ισχυρισμός δυστυχώς δικαιώνεται πλήρως στην περίπτωση της Ελλάδας. Διότι, δεν είναι μόνο η ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος που μας οδήγησε στην χρεοκοπία, αλλά κυρίως είναι η κάκιστη διοίκηση των δημοσίων οργανισμών με συνέπεια την προβληματική λειτουργία τους. Ναι μεν η κυβέρνηση έχει ευθύνες για τις πολιτικές που εκπόνησε και τις επιλογές που έκανε- η δεν τόλμησε να εφαρμόσει- αλλά τα ελλείμματα και οι σπατάλες δημιουργούνται σε επίπεδο δημόσιων οργανισμών από την ανεπαρκή διοίκηση. Ο δημόσιος τομέας και οι δημόσιοι οργανισμοί μας χρεοκόπησαν:
• είτε διότι συσσώρευσαν απίστευτα ελλείμματα λόγω κακοδιαχείρισης,
• είτε λόγω των τεραστίων δαπανών που τους επέβαλε η κεντρική κυβέρνηση (διορισμοί, προμήθειες)
• είτε διότι ανέχονταν παραβατικές συμπεριφορές (διαφθορά, απάτες, φοροδιαφυγή, παραοικονομία)

Σε όλα τα παραπάνω η ηγεσία της δημόσιας διοίκησης και των δημοσίων οργανισμών ούτε εναντιώθηκε, ούτε προσπάθησε να γίνει περισσότερο αποδοτική.

Ο διορισμός σε θέσεις κλειδιά ανθρώπων ανάξιων των ευθυνών και των προκλήσεων της θέσης, οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε αποτυχία. Γιατί όμως η εκάστοτε κυβέρνηση ακολουθεί αυτόν τον αποδεδειγμένα βέβαιο δρόμο της αποτυχίας; Γιατί οι αποδεδειγμένα αποτυχημένοι επικεφαλής κρίσιμων οργανισμών διορίζονται ξανά και ξανά σε θέσεις κλειδιά; Τι είναι αυτό που δεν αφήνει την κυβέρνηση να προχωρήσει σε αξιοκρατική επιλογή προσώπων, και προτιμά να οδηγήσει την χώρα στην καταστροφή; Γιατί και οι ελάχιστοι επιτυχημένοι διοικητές δημόσιων οργανισμών απομακρύνονται; Γιατί η κυβέρνηση δεν αντιλαμβάνεται ότι αν ένας δημόσιος οργανισμός λειτουργεί σωστά, το κέρδος θα το πιστωθεί η ίδια;

Οι λόγοι νομίζω είναι απλοί και αρκετοί. Ο κυριότερος όμως είναι ότι το προσωπικό και το κομματικό συμφέρον των πολιτικών, δυστυχώς ακόμη και σήμερα, υπερισχύουν του εθνικού συμφέροντος. Ο δεύτερος είναι ότι κάθε κυβέρνηση όταν εκλέγεται θεωρεί ότι ο δημόσιος τομέας είναι το λάφυρό της και πρέπει να ‘βολέψει’ όλους τους φίλους της. Ο τρίτος, είναι ότι πράττουν όπως έμαθαν, όπως έκαναν πάντα, δεν θέλουν ρίσκο, άρα δεν αναζητούν το διαφορετικό. Επιπλέον, ανασφαλείς υπουργοί δίχως εμπιστοσύνη στις δικές τους δυνάμεις σίγουρα δεν θα ψάξουν τον καλύτερο, ούτε θα δρομολογήσουν ανεξάρτητες διαδικασίες επιλογής για τους επικεφαλής των δημοσίων οργανισμών. Κανένας πολιτικός δεν το τόλμησε μέχρι σήμερα. Θα προτιμήσουν επιλογές από το φιλικό περιβάλλον, τον τόπο καταγωγής τους, και τον κομματικό τους χώρο. Και καλά οι υπουργοί, ο πρωθυπουργός όμως γιατί ανέχεται αυτήν την διαδικασία;

Αν ο επικεφαλής ενός οργανισμού δεν έχει τα κατάλληλα προσόντα για την θέση, είναι σίγουρο ότι δεν θα προσπαθήσει να αναπτύξει τον οργανισμό, αλλά να τον ελέγξει. Θα προσπαθεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του πολιτικού του προϊσταμένου και όχι τις ανάγκες του οργανισμού και του δημοσίου συμφέροντος. Θα προτιμήσει- ή δεν θα εναντιωθεί- συνεργάτες κατωτέρων των περιστάσεων, διότι δεν ανέχεται την διαφορετικότητα και την ικανότητα, σηματοδοτώντας με αυτόν τον τρόπο την επιλογή μετρίων ημετέρων σε όλη την ιεραρχία του οργανισμού. Θα προχωρήσει σε ‘ανίερες’ συμμαχίες με συνδικαλιστές και άλλες ομάδες πίεσης για να έχει το κεφάλι του ήσυχο. Ποιος τολμά να φέρει κάποιον που είναι καλύτερος του στον οργανισμό; έστω ένα ταλέντο και να το αξιοποιήσει; Ο οργανισμός θα γίνεται εσωστρεφής και οι ευκαιρίες θα χάνονται η μία μετά την άλλη. Αλλά στην κατάσταση που είμαστε σήμερα, αυτό αποκτά εξαιρετική σημασία. Το κρίσιμο σημείο ανάκαμψης και ανάπτυξης είναι το άδραγμα των ευκαιριών που προσφέρει η κρίση. Αλλά δυστυχώς κανένας διοικητής οργανισμού- αλλά και υπουργοί και γενικοί γραμματείς- δεν απολύθηκε γιατί έχασε ευκαιρίες, ή δεν εκμεταλλεύθηκε ευκαιρίες. Θεωρούνται επιτυχημένοι μόνο όσοι εκτελούν σωστά τον προϋπολογισμό και τις επιταγές της τρόικας! Άσχετα αν ο δημόσιος οργανισμός χάνει μερίδιο αγοράς, αυξάνεται η δυσαρέσκεια των πολιτών από τις υπηρεσίες του, δεν δρομολογούνται οι ριζικές αλλαγές που απαιτούνται, και μεγαλώνει το χάσμα της ανταγωνιστικότητας.

Τελικά μπορεί να διορθωθεί η κατάσταση; Ναι, αν οι πολιτικοί μας αλλάξουν τρόπο σκέψης. Σήμερα το μεγαλύτερο εμπόδιο για τις ριζικές αλλαγές που χρειαζόμαστε αποτελεί το υπάρχον πολιτικό μυαλό και μοντέλο σκέψης. Είναι δύσκολο να οραματισθείς το διαφορετικό με τον ίδιο τρόπο σκέψης. Ο κυρίαρχος τρόπος σκέψης ακόμη και αν αναγνωρίζει τις ανεπάρκειες που δημιουργεί, δεν μπορεί να τις εξαφανίσει, διότι δεν είναι δυνατόν να δρομολογήσει τις ριζικές αλλαγές που απαιτούνται.

Συμπέρασμα: για το ξεπέρασμα της κρίσης η μόνη ικανή και αναγκαία συνθήκη είναι η πλήρης, διαφανής και αξιοκρατική επιλογή της ηγεσίας των δημόσιων οργανισμών (των επικεφαλής και των άμεσων συνεργατών του). Για να υλοποιηθεί όμως αυτό θα πρέπει η δημόσια διοίκηση και οι δημόσιοι οργανισμοί να πάψουν να ελέγχονται ασφυκτικά από το πολιτικό σύστημα και την κυβέρνηση. Θα πρέπει επιτέλους να αποκτήσουμε ανεξάρτητη δημόσια διοίκηση, ανεξάρτητους δημόσιους οργανισμούς και οι πολιτικοί μας διαφορετικό τρόπο σκέψης.