Η ανηθικότητα της προώθησης φαρμάκων κατά της παχυσαρκίας στο TikTok

του Γιώργου Καλαμίτση,

Ψυχολόγος- ψυχοθεραπευτής, ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Συλλόγου “Προμηθέας” από το 2012.  Iδρυτικό μέλος και μέλος του ΔΣ της Ένωσης Ασθενών Ελλάδα. Πρόεδρος της Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ληπτών Υπηρεσιών Υγείας, του Υπουργείου Υγείας από το 2017. Μέλος της Επιτροπής παρακολούθησης και υλοποίησης του Εθνικού Σχεδίου δράσης για την εκρίζωση της ιογενούς ηπατίτιδας C στην Ελλάδα.

Η πρόσφατη εμφάνιση βίντεο στο TikTok, όπου επαγγελματίες υγείας προωθούν φάρμακα για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, ανοίγει μια εξαιρετικά επικίνδυνη συζήτηση για την ηθική και τη νομιμότητα αυτής της πρακτικής.

Η νομοθεσία απαγορεύει ρητά τη διαφήμιση φαρμάκων και δραστικών ουσιών στο ευρύ κοινό. Αυτή η απαγόρευση υπάρχει για να προστατεύσει τους καταναλωτές από την άκριτη κατανάλωση φαρμακευτικών προϊόντων και να διασφαλίσει ότι οι αποφάσεις υγείας βασίζονται στη συμβουλή ειδικών και όχι σε ανεξέλεγκτες διαφημιστικές καμπάνιες. Όταν οι επαγγελματίες υγείας, που διαθέτουν τη δύναμη της επιστημονικής τους ιδιότητας, χρησιμοποιούνται ως «εργαλεία» για τέτοιου είδους προωθήσεις, τίθεται ζήτημα κατάχρησης της εμπιστοσύνης που τους δείχνει το κοινό. Ποιος, λοιπόν, πλήρωσε αυτούς τους επαγγελματίες υγείας για να προωθήσουν τα συγκεκριμένα φάρμακα; Οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν το δικαίωμα την προώθηση ενός προϊόντος, αλλά είναι ηθικό και απολύτως απαραίτητο το κοινό να γνωρίζει αν μια ενέργεια αποτελεί πληρωμένη διαφήμιση.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το TikTok, λειτουργούν σε ένα «ρυθμιστικό κενό». Ενώ η τηλεόραση και το ραδιόφωνο υπάγονται στον έλεγχο του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης (ΕΣΡ), τα social media παραμένουν ανεξέλεγκτα. Οι φαρμακευτικές εταιρείες εκμεταλλεύονται αυτήν την έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου για να διαφημίσουν προϊόντα που δεν επιτρέπεται να προωθούν με άλλους τρόπους. Αυτό δημιουργεί μια νέα, εξαιρετικά επικίνδυνη συνθήκη όπου οι πιο ευάλωτες ομάδες, όπως οι νέοι, εκτίθενται ανεξέλεγκτα σε διαφημιστικά μηνύματα που μπορούν να επηρεάσουν την υγεία τους.

Ίσως το πιο ανησυχητικό και ανήθικο στοιχείο είναι η επιλογή του TikTok ως πλατφόρμας. Το TikTok είναι γνωστό για το νεανικό του κοινό, με εκατομμύρια ανήλικους και νέους να το χρησιμοποιούν καθημερινά. Η προώθηση φαρμάκων για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε μια τέτοια πλατφόρμα συνιστά όχι μόνο παραβίαση των ηθικών κανόνων αλλά και στοχευμένη εκμετάλλευση της ευάλωτης ψυχολογίας αυτών των χρηστών. Ακόμη πιο επικίνδυνο είναι το αφήγημα που δημιουργείται γύρω από αυτά τα φάρμακα, τα οποία, αν και φαρμακευτικά προϊόντα με πιθανές –και πολλές φορές σοβαρές– παρενέργειες, παρουσιάζονται ως «lifestyle» λύσεις. Το μήνυμα που περνάει είναι σαφές: «Η λύση στο πρόβλημά σου δεν βρίσκεται σε μια ισορροπημένη διατροφή, την άσκηση ή τη διαχείριση του άγχους, αλλά σε ένα χάπι».

Αν και η κυβέρνηση δεν έχει τη απαραίτητη δύναμη να επιβάλει παγκόσμια ρυθμιστικά όρια στα social media, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να παραμείνουμε με σταυρωμένα χέρια. Η διαφάνεια μπορεί και πρέπει να γίνει εργαλείο. Οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να πιέσουν για αυστηρότερη σήμανση πληρωμένων προωθήσεων και να εκπαιδεύσουν το κοινό, ειδικά τους νέους, ώστε να αναγνωρίζουν τις παγίδες τέτοιων πρακτικών. Παράλληλα, πρέπει να σχεδιάζονται περισσότερες, αλλά κυρίως πιο αποτελεσματικές καμπάνιες ενημέρωσης για την αντιμετώπιση τόσο σοβαρών ζητημάτων δημόσιας υγείας, όπως η παχυσαρκία. Η ευθύνη μας δεν σταματά στο να καταγγείλουμε το πρόβλημα – πρέπει να θωρακίσουμε την κοινωνία απέναντί του.