Οι εμβολιασμοί πάντα στην επικαιρότητα. Τι αλλάζει στο νέο πρόγραμμα εμβολιασμών; Απειλείται η εφαρμογή του;

Γράφει: Μαρία Θεοδωρίδου, Ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Λοιμωξιολόγος ΕΚΠΑ, Πρόεδρος Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών

Η εφαρμογή των εμβολιασμών για την πρόληψη των λοιμωδών νοσημάτων θεωρείται το σημαντικότερο επίτευγμα για τη δημόσια υγεία του 20^ού αιώνα, όπως και η παροχή καθαρού πόσιμου νερού. Οι νέοι γονείς, με τη γέννηση του παιδιού τους, αποκτούν και το βιβλιάριο υγείας του, στο οποίο αναγράφονται τα εμβόλια που πρέπει να χορηγηθούν, με βάση το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών.

Όπως είναι γνωστό, το χρονοδιάγραμμα των εμβολιασμών σχεδιάζεται από επιστημονική επιτροπή (Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών), η οποία λειτουργεί συμβουλευτικά, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του Υπουργείου Υγείας. Το χρονοδιάγραμμα αναθεωρείται ανάλογα με την εξέλιξη των επιδημιολογικών δεδομένων κάθε χώρας, την απόκτηση νέων γνώσεων σχετικά με τη διάρκεια προστασίας που προσφέρει ένα εμβόλιο, αλλά και την ανάγκη ενσωμάτωσης, υπό προϋποθέσεις, νέων τύπων εμβολίων, για την πρόληψη άλλων σοβαρών λοιμώξεων.

Το πρόσφατο πρόγραμμα του 2017, για παράδειγμα, περιλαμβάνει την ένταξη του νέου 9δύναμου εμβολίου κατά των ιών των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), όπως και του μηνιγγιτιδοκοκκικού εμβολίου ορο-ομάδας Β (Bexsero), για συγκεκριμένες ομάδες ατόμων αυξημένου κινδύνου.

Ο αριθμός των εμβολίων που γίνονται σε ένα βρέφος σήμερα και στη χώρα μας είναι σημαντικά αυξημένος, σε σύγκριση με παλαιότερα χρόνια, γεγονός που οφείλεται κυρίως στην εξέλιξη της βιοτεχνολογίας, που επέτρεψε τη δημιουργία νέων εμβολίων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η παρασκευή ενός εμβολίου είναι μια εξαιρετικά χρονοβόρα, δαπανηρή και ιδιαίτερα δυσχερής και υπεύθυνη διαδικασία. Κάθε εμβόλιο πρέπει να πληροί ορισμένες προϋποθέσεις ασφάλειας (safety), ανοσογονικότητας (immunogenicity), αποτελεσματικότητας (efficacy) και καθαρότητας ή χαμηλής αντιδραστικότητας (purity/low reactogenicity). Οι ιδιότητες αυτές ελέγχονται με βάση τις μελέτες που προηγούνται της έγκρισης του εμβολίου για χρήση.

Σημαντική πρόοδο αποτέλεσε για τους εμβολιασμούς η παρασκευή πολυδύναμων εμβολίων (εμβόλια που περιέχουν πολλά διαφορετικά αντιγόνα για πρόληψη διαφορετικών λοιμωδών αιτίων), π.χ. 6δύναμα εμβόλια για διφθερίτιδα, τέτανο, κοκκύτη, πολιομυελίτιδα, αιμόφιλο ινφλουέντζα τύπου b, ηπατίτιδα Β, 13δύναμο εμβόλιο πνευμονιόκοκκου.

Η ταυτόχρονη χορήγηση πολλών αντιγόνων με μία ένεση αύξησε τις δυνατότητες της τήρησης του χρονοδιαγράμματος και μείωσε την ταλαιπωρία βρεφών, παιδιών, εφήβων και γονέων (πίνακας χρονοδιαγράμματος παιδιών και εφήβων). Η συμμόρφωση στους εμβολιασμούς όλων των ηλικιών (εμβολιαστική κάλυψη) είναι καθοριστική για τη διατήρηση σταθερού επιπέδου αυξημένης «συλλογικής ανοσίας», προκειμένου να διατηρηθεί χαμηλή η επίπτωση νοσημάτων που προλαμβάνονται με τα εμβόλια.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι το επίπεδο της εμβολιαστικής κάλυψης αντιπροσωπεύει την επιτυχή πολιτική κάθε χώρας, στον τομέα της πρόληψης των λοιμωδών νοσημάτων.

Οι μελέτες των Παναγιωτόπουλου Τ. και συν. (2012) που αφορούν στην εθνική κατάσταση εμβολιασμού των παιδιών στην Ελλάδα και του ΚΕΕΛΠΝΟ από την Γεωργακοπούλου Θ. και συν. (2014) για την εμβολιαστική κάλυψη παιδιών βρεφονηπιακών-παιδικών σταθμών ηλικίας 2-3 ετών αποτυπώνουν για τη χώρα μας υψηλή εμβολιαστική κάλυψη >90% για τα περισσότερα λοιμώδη νοσήματα, όπως διφθερίτιδα, τέτανο, πολιομυελίτιδα κ.ά.

Πρόσφατα, στη χώρα μας, παρουσιάστηκαν σημαντικές «απειλές» για τη διατήρηση του έργου αυτού που έχει επιτελεσθεί από τις δημόσιες υπηρεσίες και τους ιδιώτες παιδιάτρους. Στην Ελλάδα από το 2015 σημειώθηκε –όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες– σημαντική έλλειψη εμβολίων, που περιέχουν το ακυτταρικό εμβόλιο κατά του κοκκύτη. Η έλλειψη προέκυψε από την αύξηση των αναγκών για εμβολιασμό κατά του κοκκύτη, εξαιτίας της αύξησης της νοσηρότητας με επιδημίες σε χώρες όπως η Αμερική, αλλά και τις επεκτάσεις του αντικοκκυτικού εμβολιασμού και σε άλλες ηλικίες (εφήβους, ενήλικες), καθώς και σε ειδικές ομάδες, όπως εγκύους, επαγγελματίες υγείας, άτομα στο περιβάλλον βρεφών.

Με δεδομένο το ότι η αποκατάσταση της επάρκειας θα απαιτούσε χρονικό διάστημα από 18-36 μήνες, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών πρότεινε –και το Υπουργείο Υγείας υιοθέτησε– την τροποποίηση του χρονοδιαγράμματος εμβολιασμών, ώστε να μην υπάρξουν κενά στην εμβολιαστική κάλυψη των παιδιών.

Παράλληλα με την έλλειψη των εμβολίων, υπήρξε και η αυξημένη ροή προσφύγων, που, σε υψηλό ποσοστό (περίπου 30%), περιλαμβάνει παιδιά με άγνωστο επίπεδο εμβολιαστικής κάλυψης.

Η από κοινού προσπάθεια των μη κυβερνητικών οργανώσεων και του Υπουργείου Υγείας απέδωσε –με τα υπάρχοντα στοιχεία– ένα υψηλό επίπεδο εμβολιασμού των προσφύγων, που διασφαλίζει την προστασία των ιδίων, αλλά και της κοινότητας που τους φιλοξενεί.

Υπήρξε κινητοποίηση των αρχών δημόσιας υγείας σε συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς αλλά και με τις εταιρείες που παράγουν εμβόλια, για την εξεύρεση εμβολίων και την εφαρμογή τους στους πρόσφυγες, όπως και εθνικό σχέδιο δράσης για το ενδεχόμενο εκδήλωσης επιδημίας, όπως π.χ. της πολιομυελίτιδας.

Όμως, ενώ τα εμβόλια σε παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν μία από τις λίγες παρεμβάσεις των οποίων το όφελος είναι σημαντικό για άτομα όλων των ηλικιών, διαπιστώνεται συνεχώς αυξανόμενη αμφισβήτηση, από τη διστακτικότητα μέχρι και την άρνησή τους. Τα αίτια αυτού του αρνητικού κλίματος είναι πολλά και επιλεκτικά, θα μπορούσε κανείς να αναφέρει ότι οι νέοι γονείς δεν γνωρίζουν τους κινδύνους από τα λοιμώδη νοσήματα που έχουν εξαλειφθεί χάρις στους εμβολιασμούς.

Επίσης, τους προβληματίζει ο μεγάλος αριθμός των εμβολίων και η πιθανή, κατά την άποψή τους, επιβάρυνση του ανοσοποιητικού συστήματος του παιδιού.

Εξάλλου, η παραπληροφόρηση μέσω του Διαδικτύου διασπείρει ατεκμηρίωτες πληροφορίες, χωρίς να προβάλλεται ο επιστημονικός αντίλογος.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από έτους εκδηλώθηκε επιδημία ιλαράς στη Ρουμανία, με μεγάλο αριθμό κρουσμάτων και θανάτους. Επιδημικές εξάρσεις, επίσης, σημειώθηκαν και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ουαλία, Ιταλία).

Παρά το γεγονός ότι στη χώρα μας δεν υπήρχε κρούσμα ιλαράς για περισσότερο από 2 χρόνια, ήταν αναμενόμενη η εμφάνιση περιπτώσεων και στην Ελλάδα. Βάσει των επιδημιολογικών στοιχείων που έχουν καταγραφεί από το ΚΕΕΛΠΝΟ μέχρι σήμερα, (23/8/2017) υπάρχουν ήδη 40 περιπτώσεις που αφορούν κυρίως σε ανεμβολίαστα άτομα, όπως οι αθίγγανοι.

Ο στόχος για την εξάλειψη της ιλαράς είναι η επίτευξη εμβολιαστικής κάλυψης >95% με τις 2 δόσεις εμβολίου.

Η εμφάνιση της ιλαράς ίσως να αποτελεί ένα χρήσιμο παράδειγμα υπενθύμισης των λοιμωδών νοσημάτων που η παγκόσμια κοινότητα προσπαθεί να εξαλείψει.

Αναμφίβολα, απαιτούνται οργανωμένες δράσεις για τον εμβολιασμό των ειδικών ομάδων πληθυσμού αλλά και εκστρατείες ενημέρωσης για τα οφέλη του εμβολιασμού, ιδιαίτερα των ατόμων που εκδηλώνουν διστακτικότητα ή και άρνηση για τα εμβόλια. Καθοριστική όμως είναι για τους προβληματισμούς των γονέων η προσωπική επικοινωνία με τον παιδίατρο, δεδομένου του ότι η γνώση αποτελεί πάντα την καλύτερη ασπίδα προστασίας από την παραπληροφόρηση.

Η Ελλάδα αντιμετώπισε τα τελευταία χρόνια οικονομικές και κοινωνικές αντίξοες συνθήκες, που θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει αρνητικά τους εμβολιασμούς, όμως, θέτοντας ως προτεραιότητα την πρόληψη των λοιμώξεων, ανταποκρίθηκε μέχρι σήμερα ικανοποιητικά. Το γεγονός αυτό δεν επιτρέπει εφησυχασμό, αλλά αντίθετα υπαγορεύει σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο εντατικοποίηση των προσπαθειών εφαρμογής των εμβολίων, για να διατηρηθεί το τείχος της προστασίας για τον πληθυσμό της χώρας.

Πηγή: PhB