Οι εργαζόμενοι στα Κέντρα Πρόληψης αντιστέκονται δημιουργικά – Συνέντευξη

Διαχρονικά αντιμετωπίζονται ως οι “λαθρεπιβάτες” των προγραμμάτων πρόληψης των εξαρτήσεων, αν και το έργο που παράγουν είναι αδιαμφισβήτητο. Αξιολογείται άλλωστε. Ο λόγος για τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων, το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των οποίων παραμένει στον “αέρα”, συνιστώντας τροχοπέδη στην ανάπτυξη των παρεμβάσεών τους, τη στιγμή που τα αιτήματα που λαμβάνουν για παρέμβαση στην κοινότητα είναι όλο και περισσότερα.

Η συζήτηση για την επίλυση του προβλήματος αυτού “άνοιξε” πριν από μερικούς μήνες με τη συγκρότηση σχετικής Ομάδας Εργασίας στην Αριστοτέλους.

Για τις εργασίες της που ολοκληρώθηκαν πρόσφατα και το αποτέλεσμά τους που θα επηρεάσει εν πολλοίς το αύριο της Πρόληψης στη χώρα, μιλά στο Virus ο πρόεδρος του Σωματείου Εργαζομένων στα ΚΠ, Νίκος Λάιος, σε μια αποκαλυπτική συνέντευξη.

ΕΡ: Ποια είναι σήμερα, Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών, η κατάσταση στα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων;

ΑΠ: Η γενική κατάσταση δεν είναι πολύ διαφορετική από την κυρίαρχη σε όλη την κοινωνία: Διαλυτική. Η ειδική συνθήκη στις δομές μπορούμε να πούμε ότι έχει δύο κύρια και αντιθετικά μεταξύ τους χαρακτηριστικά. Το πρώτο χαρακτηριστικό είναι η αυξημένη δουλειά στην κοινότητα, στη βάση των αιτημάτων που τα μέλη της αρθρώνουν και μας απευθύνουν. Γιατί χωρίς αίτημα δεν κάνεις πρόληψη, δεν μιλάμε για ένα πακέτο που το περιφέρεις και το ρίχνεις σαν βόμβα πρόληψης ανάμεσα στους ανθρώπους, είτε τους ταιριάζει είτε όχι. Άρα, τα αυξημένα αιτήματα παραπέμπουν σε μια αναγνώριση και σε μια εμπιστοσύνη της κοινότητας προς τον τρόπο και το περιεχόμενο της δουλειάς μας. Έχουμε, λοιπόν, σύναψη, καλλιέργεια, ανάπτυξη, πολλαπλασιασμό σχέσεων, έχουμε ένα συναρπαστικό άπλωμα μέσα στις χαοτικές διεργασίες της κοινότητας, μια συνθήκη δυναμική και παραγωγική, με την πρόληψη σε τροχιές συνάντησης του νοήματός της ως παρέμβαση πριν την εκδήλωση της εξαρτητικής συμπεριφοράς. Τέτοιες τροχιές, όμως, είναι υψηλών απαιτήσεων που μπορούμε να τις ορίσουμε ως «υψηλό βαθμό ελευθερίας μέσα σε αυστηρό πλαίσιο». Αυτό μας φέρνει στο δεύτερο κύριο χαρακτηριστικό: Δεν υπάρχει τέτοιο πλαίσιο στα Κέντρα Πρόληψης. Έτσι, χάνεται και η ελευθερία, γιατί ελευθερία δεν σημαίνει «κάνω ό,τι θέλω».

Προσέξτε, μιλάμε για δομές ψυχοκοινωνικής υγείας χωρίς πλαίσιο, μάλιστα σε εποχή που οι άνθρωποι, τα συναισθήματά τους, οι σχέσεις μεταξύ τους και με τον κόσμο, βρίσκονται σε μεγάλη αναστάτωση, σε μεγάλη ρευστότητα. Σε τέτοιες εποχές, το μη-πλαίσιο είναι έγκλημα κατά της επιστήμης, κατά της κοινότητας και κατά του ανθρώπου. Για να μην καταλήξουν τα απόνερα αυτής της βασικής έλλειψης στα μέλη της κοινότητας, που πρέπει να τα στηρίζουμε και όχι να τα επιβαρύνουμε, οι εργαζόμενοι απορροφούμε τους κραδασμούς χωρίς καμιά υποστήριξη. Τουλάχιστον εδώ και δέκα χρόνια. Μιλάμε για τεράστια ενέργεια που αφιερώνουμε για ζητήματα παγκοσμίως αυτονόητα, ενώ θα μπορούσαμε να τη διοχετεύσουμε στην κοινότητα, στις ανάγκες, στις επιθυμίες της, στην ανάπτυξή της και την ανάπτυξη των μελών της, δηλαδή στην πρόληψη.

ΕΡ: Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου στο ρεπορτάζ της υγείας, οι εργαζόμενοι μιλάτε για την ανάγκη συγκρότησης ενός τέτοιου θεσμικού πλαισίου. Υπήρξε πρόσφατα μια ομάδα εργασίας με αυτό το αντικείμενο, με πρωτοβουλία του υπουργού Υγείας, στην οποία συμμετείχε και το Σωματείο σας. Σε τι κατέληξε;

ΑΠ: Κατέληξε σε δύο πορίσματα! Κάτι πρωτάκουστο. Συναντήσαμε ένα πολύ χαμηλό επίπεδο, τόσο στα επιστημονικά ζητήματα όσο και από την άποψη των διαδικασιών.

Ήμασταν οι μόνοι που παραδώσαμε έργο αξιόλογο και ογκώδες. Σε αυτό περιλαμβάνεται η μόνη σοβαρή και άρτια πρόταση: Για ίδρυση ενός ανεξάρτητου και ενιαίου φορέα των Κέντρων Πρόληψης. Και ένα βιβλίο 178 σελίδων, που γράφτηκε συλλογικά, από πολλά μέλη του Σωματείου και τεκμηριώνει επιστημονικά την πρότασή μας. Ωστόσο, δεν έγινε καν συζήτηση για τη συγκρότηση πλαισίου γύρω από τη δουλειά που επί 20ετία κάνουμε και εμπλουτίζουμε, επαινεθήκαμε για αυτή από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα Ναρκωτικά και, όπως είπαμε, επιβραβευόμαστε καθημερινά από την κοινότητα.

Αντίθετα, βρεθήκαμε αντιμέτωποι με πιέσεις για μετάλλαξη της δουλειάς μας: για αντικατάσταση της πρόληψης στην κοινότητα -της προσπάθειας αλλαγής αντιλήψεων, σχέσεων, θεσμών κ.λπ.- από τη συμβουλευτική. Δηλαδή, για πέρασμα από την παρέμβαση πριν εκδηλωθεί εξάρτηση, σε σύντομη διαχείριση «προβλημάτων». Από την ενεργοποίηση των μελών της κοινότητας, ώστε να στέκονται στα πόδια τους και να αντιμετωπίζουν αλληλοβοηθούμενοι τις πολλές καθημερινές δυσκολίες χωρίς καταφυγή στην εξάρτηση, σε θρυμματισμένα, απομονωμένα και αποστειρωμένα «περιστατικά».

ΕΡ: Θα μπορούσε, όμως, να ρωτήσει κάποιος: δεν πρέπει να υπάρχουν παρεμβάσεις και για ανθρώπους που ήδη έχουν εκδηλώσει εξαρτητική συμπεριφορά;

ΑΠ: Βεβαίως πρέπει, αλλά δεν είναι αυτό το καθεαυτό πεδίο της πρόληψης. Είναι το καθεαυτό πεδίο της θεραπείας. Ας βρεθούν, λοιπόν, τρόποι ενίσχυσης της θεραπείας: ένας βασικός τέτοιος τρόπος είναι η ενίσχυση της πρόληψης, της παρέμβασης στα αίτια της εξάρτησης, πριν την «παραγωγή» εξαρτημένων. Ξεχνούν και αυτό το βασικό. Βρίσκονται σε πανικό. Από την άλλη, όπου δεν έχει υπάρξει φροντίδα ίδρυσης εξειδικευμένων δομών θεραπείας, ήδη παρέχουμε και τέτοιες υπηρεσίες, αλλά δεν έχουν ξεπεράσει το 8% της συνολικής δουλειάς μας πανελλαδικά σε μια επταετία βαθειάς κρίσης. Η κοινωνία μιλάει και το μήνυμά της είναι ηχηρό. Δεν μπορεί, λοιπόν, να διαλυθεί εντελώς η πρόληψη για να μη διαλυθεί εντελώς η θεραπεία. Δεν είναι σοβαρές πολιτικές αυτές, είναι παιχνίδια – στις πλάτες και των μη εξαρτημένων και των εξαρτημένων.

Το πολύ χαμηλό επίπεδο έχει να κάνει και με αυτή τη βασική πτυχή, δηλαδή με μια επικίνδυνη άγνοια ορισμένων επιτελείων για την κατάσταση, τις προκλήσεις, το φάσμα απειλών με τις οποίες είναι αντιμέτωπη η κοινωνία, ο τόπος μας και οι άνθρωποί του, σήμερα. Αλλά και για τις δυνατότητες που υπάρχουν στην ίδια αυτή κοινωνία, στους ίδιους αυτούς ανθρώπους για υπέρβαση των δυσκολιών. Δεν θα απαντηθούν αυτά με ταχυδακτυλουργίες. Θα απαντηθούν με πρόληψη, θεραπεία και επανένταξη – και με τα τρία μαζί, όχι με το ένα ή το ενάμισι. Δεν χρειάζεται να πω κάτι παραπάνω. Υπάρχουν, άλλωστε, οι αναλυτικές ενημερώσεις που στείλαμε σε συναδέλφους των υπόλοιπων δομών αντιμετώπισης των εξαρτήσεων και θα σας τις προωθήσω, για να πληροφορείται σιγά-σιγά και άλλος κόσμος. Συστήνω ιδιαίτερα το Β΄ Μέρος της ενημέρωσης, όπου αναπτύσσουμε τα επιστημονικά ζητήματα*.

ΕΡ: Αυτές οι πληροφορίες είναι πολύ σημαντικές. Καταλαβαίνω ότι πιστεύετε πως εσκεμμένα έγιναν όλα αυτά; Το διπλό πόρισμα, η πίεση για απομάκρυνση από τη δουλειά στην κοινότητα;

ΑΠ: Ναι, με την έννοια ότι ορισμένοι, που θεωρούν εαυτόν υψηλά ιστάμενο επειδή τυχαίνει για μια περίοδο να έχουν πρόσβαση στα Υπουργεία και να επηρεάζουν καταστάσεις σε διαδρόμους, δεν πιστεύουν στην πρόληψη. Το χειρότερο είναι ότι δεν θέλουν να μάθουν για την πρόληψη. Δεν τους αφορά, έχουν άλλες προτεραιότητες. Η κοινωνία, οι σχέσεις, οι δεσμοί, τα δίκτυα είναι για αυτούς κάτι μπανάλ. Βλέπουν μόνο μεμονωμένα άτομα και κάθε άτομο να έχει δικαίωμα στην ατομική ανακούφισή του. Μέχρι εκεί φτάνει το βλέμμα. Με αποτέλεσμα να βρίσκονται και κοινωνικά και επιστημονικά πολύ πίσω.

Έχουμε φτάσει σε σημείο να είναι προσβάσιμα, ήδη σε όχι απαγορευτικές τιμές, drone. Ένας νέος μπορεί να αγοράσει μια τέτοια συσκευή για ένα σωρό χρήσεις. Σε ποια κοινωνία; Σε ποια οικογένεια; Σε ποιο σχολείο; Με ποια πρότυπα; Με ποιες αρχές και αξίες; Ούτε που περνούν από τα μυαλά κάποιων επιτελείων τέτοια πράγματα, που ακόμα βλέπουν την εξάρτηση στα σχήματα μιας σύριγγας που βυθίζεται σ’ ένα μέλος ενός σώματος. Πού και πού θα ψελλίσουν κάτι και για εξαρτήσεις από την ψηφιακή τεχνολογία. Δηλαδή, τώρα αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ότι υπήρξε κάποτε μια τρίτη βιομηχανική επανάσταση, η ψηφιακή, που έφερε τα πάνω κάτω και στις εξαρτήσεις. Μόνο που, πλέον, αναδύεται η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, που θα διοχετεύσει στις αγορές ρομπότ, τρισδιάστατους εκτυπωτές, ολογράμματα. Οι άνθρωποι θα κάνουν «σχέσεις» με ολογράμματα και με ρομπότ. Ο χώρος, ο χρόνος, το σώμα, το περιβάλλον, ο Άλλος, η αντίληψή μας και οι σχέσεις μας με αυτά αλλάζουν κι άλλο. Η εξάρτηση γίνεται πιο σύνθετη και πιο πολύμορφη. Αγγίζει, πια, σχεδόν τα πάντα, στραγγαλίζει κάθε αυθεντική έκφραση της αγάπης για τη ζωή.

Και τα Κέντρα Πρόληψης λειτουργούν σε συνθήκες διάλυσης. Παρατημένα και προοριζόμενα, στη σκέψη κάποιων, να σταματήσουν να ασχολούνται με αυτά τα σύγχρονα και πολύ δύσκολα θέματα μέσα στην κοινότητα, για να στηριχτεί μονόπλευρα μια πρόχειρη, δήθεν «αντιμετώπιση» των ήδη εξαρτημένων από ουσίες. Θέλω να πιστεύω ότι το σχεδιαζόμενο έγκλημα δεν θα διαπραχθεί. Και, πάντως, δεν θα βάλουμε εθελοντικά το κεφάλι στη λαιμητόμο. Αλλά θα αντισταθούμε, με προτάσεις και επιστημονικά τεκμήρια. Οφείλουμε να επιδείξουμε μια τέτοια δημιουργική ανυπακοή. Το οφείλουμε στους ανθρώπους της κοινότητας, στην ιστορία μας που είναι και ιστορία τους, στη χώρα μας που περιδινείται σ’ έναν πλανήτη που έχει πάρει φωτιά.

ΕΡ: Εύχομαι καλή επιτυχία στους αγώνες σας για έναν ανεξάρτητο και ενιαίο φορέα των Κέντρων Πρόληψης, που καταλαβαίνω ότι συνεχίζονται. Κάποιο μήνυμα για τη σημερινή μέρα, κλείνοντας;

ΑΠ: Ας παραμείνουμε άνθρωποι, ας φροντίζουμε για τον άνθρωπο μέσα μας και γύρω μας. Γιατί το αντίθετο της εξάρτησης, η Ελευθερία, κατακτιέται μέσα από ένα τρίπτυχο μοναδικά ανθρώπινο: Ανάγκη, Λόγο, Έρωτα. Η αρμονία των τριών έρχεται μέσα από τις σχέσεις. Δηλαδή, ας επιμείνουμε στις ανθρώπινες σχέσεις. Είναι απελευθερωτικές.

* Δείτε: Α΄ Μέρος, Β΄ Μέρος και Γ΄ Μέρος της ενημέρωσης του Σωματείου. Την πρόταση και το βιβλίο του Σωματείου μπορείτε να δείτε: εδώ