Η ωρολογιακή βόμβα της μικροβιακής αντοχής

Σε νούμερο 1 «δολοφόνο» αναμένεται να αναδειχθούν οι λοιμώξεις πολυανθεκτικών μικροβίων το 2050, ξεπερνώντας τον καρκίνο και τα ατυχήματα. Αυτή τη δυσμενή εξέλιξη για το μέλλον της δημόσιας υγείας περιέγραψαν οι επιστήμονες του ΚΕΕΛΠΝΟ, σε συνέντευξη τύπου, με αφορμή την πρόσφατη Ευρωπαϊκή Ημέρα για τα Αντιβιοτικά και την Παγκόσμια Εβδομάδα για την Ευαισθητοποίησης για τη Χρήση των Αντιβιοτικών.

Η υπερκατανάλωση τους άλλωστε, στην κοινότητα και τα νοσοκομεία, η διπλή «ρίζα του κακού» της αντοχής των μικροβίων στα αντιβιοτικά, συνεχίζει να απλώνεται και στη χώρα μας, παρά τα βήματα προόδου των τελευταίων ετών. Παραμένουμε, άλλωστε, η 1^η χώρα στην Ευρώπη στην κατανάλωση αντιβιοτικών.

«Θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πως, δεν υπάρχει νοσοκομείο, χώρα ή σύστημα υγείας, που να μπορεί να υποστηρίξει ότι έχει λύσει το πρόβλημα της μικροβιακής αντοχής», ξεκαθάρισε ευθύς εξαρχής ο Γ. Δαΐκος, καθηγητής Παθολογίας-Λοιμώξεων, Α’ ΠΚ Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, στο ΓΝΑ Λαϊκό.

Σύμφωνα με τα στοιχεία, σε Ευρώπη και ΗΠΑ 50 χιλιάδες άτομα χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο, από πολυανθεκτικά μικρόβια, με τον αριθμό να εκτινάσσεται στις 700 χιλιάδες παγκοσμίως.

Ο τελευταίος αριθμός θανάτων εκτιμάται ότι θα εκτιναχθεί στα 10 εκατομμύρια το 2050, καθιστώντας τα πολυανθεκτικά μικρόβια την 1^η αιτία θανάτου παγκοσμίως.

Μόνο στην Ευρώπη, οι άνθρωποι που θα χάνουν τη ζωή τους θα ανέρχονται σε 800 χιλιάδες.

Αλλά και το κόστος θα αγγίξει αστρονομικά ύψη, φθάνοντας ακόμη και τα 100 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως!

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) εκπόνησαν το 2014-2015 αντίστοιχες εκτιμήσεις κινδύνου, καθώς και Σχέδια Δράσης αντιμετώπισής της σε διεθνές επίπεδο. Ένας από τους βασικότερους άξονες πάνω στους οποίους θα βασιστούν οι δράσεις αυτές είναι η χρήση των αντιβιοτικών με στόχο την υπεύθυνη χρήση τους, αλλά και τον περιορισμό της χορήγησής τους στον άνθρωπο και στην κτηνοτροφία.

Η χώρα μας συγκαταλέγεται στις χώρες με τα υψηλότερα επίπεδα μικροβιακής αντοχής κυρίως στο νοσοκομειακό χώρο και για συγκεκριμένα είδη μικροβίων, όπως είναι τα ανθεκτικά στις καρβαπενέμες Gram αρνητικά παθογόνα.

Σύμφωνα με την παθολόγο-λοιμωξιολόγο του ΚΕΕΛΠΝΟ, Φλώρα Κοντοπίδου, ΚΕΕΛΠΝΟ, παραμένουμε 1^η χώρα στην κατανάλωση αντιβιοτικών, που οδηγεί στην ανάπτυξη ανθεκτικότητας από τα μικρόβια στη φαρμακευτική αγωγή, την ήδη περιορισμένη για τη θεραπεία σοβαρών λοιμώξεων.

Από το 2009 επιτύχαμε μια πτωτική πορεία στη χρήση των αντιβιοτικών, όταν στην Ευρώπη αυξανόταν. Με αυτό τον τρόπο παλαιότερα αντιβιοτικά άρχισαν να καθίστανται ενεργά και πάλι.

Ωστόσο, το τελευταίο διάστημα άρχισε να παρατηρείται μια αύξηση της χρήσης νεότερων αντιβιοτικών, όπως οι κινολόνες, με αποτέλεσμα από τη 12^η θέση να έχουμε σκαρφαλώσει και πάλι στην 6^η θέση.

Όσον αφορά τη νοσοκομειακή κατανάλωση η χώρα μας βρίσκεται στη 10^η θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά στην πρώτη θέση στην κατανάλωση των προωθημένων αντιβιοτικών που αποτελούν τις τελευταίες θεραπευτικές επιλογές για την αντιμετώπιση σοβαρών λοιμώξεων από πολυανθεκτικά βακτήρια.

Σε πρόσφατη δημοσκόπηση (Νοέμβριος 2015) που πραγματοποιήθηκε από το ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ. με την συμβολή της Kapa Research, στα αποτελέσματα της οποίας παρουσίασε η Λοιμωξιολόγος, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, Αναστασία Αντωνιάδου, αναδεικνύονται τα ακόλουθα ενδιαφέροντα συμπεράσματα αναφορικά με την κατανάλωση των αντιβιοτικών στην κοινότητα, σε σύγκριση και με αντίστοιχη δημοσκόπηση του Νοεμβρίου 2014:

1. Ένας στους δυο ενήλικες άνω των 18 ετών έχει πάρει κάποιο αντιβιοτικό τον τελευταίο χρόνο. Το ποσοστό αυτό παραμένει σταθερό τα τελευταία χρόνια. Οι κυριότερες αιτίες λήψης αντιβιοτικού είναι σταθερά οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, κυρίως ο πυρετός, ο πονόλαιμος, η ιγμορίτιδα και η παρουσία ακροαστικών. Το ποσοστό των παιδιών κάτω των 18 που πήρε αντιβιοτικά τον τελευταίο χρόνο, όπως δηλώνεται από την οικογένειά τους, είναι 72,4% (3 στα 4 παιδιά) και είναι αυξημένο σε σχέση με πέρυσι (60%)
2. Ένας στους τέσσερις που πήρε αντιβιοτικό τo 2014 το πήρε χωρίς ιατρική συνταγή, είτε αγοράζοντάς το είτε έχοντας στο σπίτι από πριν. Το ποσοστό αυτό μειώνεται στο 19% το 2015, ελάττωση που είναι στατιστικά σημαντική και οφείλεται στη μείωση της αγοράς αντιβιοτικού χωρίς συνταγή (OTC). Όσον αφορά το ποσοστό που το 2014 προσκόμιζε συνταγή στο φαρμακοποιό εκ των υστέρων (6%), το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σημαντικά το 2015 σε 9,2% . Συγχρόνως, 35% των ερωτηθέντων έχει στο σπίτι ανά πάσα στιγμή αντιβιοτικό για ώρα ανάγκης. Οι αριθμοί αυτοί είναι σταθεροί σε σχέση με το 2013 και το 2014.
3. Το ενθαρρυντικό και αυξημένο σε σχέση με το παρελθόν ποσοστό 45% που το 2013 και 2014 δήλωνε ότι δε θα πάρει αντιβιοτικά στο επόμενο επεισόδιο κρυολογήματος ή γρίπης μειώνεται σε 39% το 2015, γεγονός που φαίνεται να συσχετίζεται με την καταγραφείσα αύξηση της συνταγογραφούμενης χρήσης αντιβιοτικών.

Τρόποι αντίδρασης

Το ΚΕΕΛΠΝΟ, προωθώντας δράσεις με στόχο την προώθηση της ορθολογικής χρήσης των αντιβιοτικών, έχει συγκροτήσει ειδική Επιτροπή για την Προώθηση της Ορθολογικής Χρήσης των Αντιβιοτικών, από ειδικούς επιστήμονες που ασχολούνται κατά αποκλειστικότητα με το συγκεκριμένο αντικείμενο.

Ήδη έχουν εκπονηθεί συγκεκριμένες προτάσεις προς το Υπουργείο Υγείας που στοχεύουν στην βελτίωση της συνταγογράφησης στην πρωτοβάθμια περίθαλψη, αλλά και στο νοσοκομειακό χώρο.

Κυρίαρχη πρόταση, όπως τη διατύπωση η Καθηγήτρια Ε. Γιαμαρέλου είναι η σύσταση σε κάθε νοσοκομείο, Ομάδας Επιτήρησης και Ορθολογικής Χρήσης των Αντιβιοτικών (ΟΕΚΟΧΑ) και τη διαφύλαξη των τελευταίων θεραπευτικών επιλογών για σοβαρές λοιμώξεις από πολυανθεκτικά μικρόβια. Επιπλέον, ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στον περιορισμό της χειρουργικής αντιμικροβιακής προφύλαξης, που αποτελεί ένα σημαντικό πεδίο δράσης για τον έλεγχο της κατανάλωσης των αντιβιοτικών στο νοσοκομειακό χώρο σε διεθνές επίπεδο.

Στην κοινότητα στόχος, οι γιατροί θα πρέπει να ενισχυθούν με εργαλεία που βοηθούν την επιλογή της καταλληλότερης εμπειρικής θεραπείας για τις συχνότερες λοιμώξεις.

Τέλος, βασικός πυλώνας όλων των δράσεων είναι η ενημέρωση, η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση των ιατρών που συνταγογραφούν σε όλους τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας.

Ο πρόεδρος του ΚΕΕΛΟΝΟ καθηγητής Θ. Γιαννόπουλος υπογράμμισε την ανάγκη περιορισμού της πολυφαρμακίας και της πολυσυνταγογράφησης, ενώ υποστήριξε πως θα πρέπει να σταματήσει η σύγκριση των νέων αντιβιοτικών με τα παλαιότερα, μπορεί να μειώνουν το κόστος και τη νοσηλεία, αλλά η υπερβολική χρήση τους δημιουργεί ανθεκτικά μικρόβια και οδηγεί σε υψηλά κόστη.