Καρκίνος: Προκλήσεις και ευκαιρίες για τις σύγχρονες κοινωνίες

του Γιώργου Καπετανάκη, Γραμματέα της Ελληνικής Ομοσπονδίας Καρκίνου, Μέλους του ΔΣ του Συλλόγου Καρκινοπαθών Κατερίνης Ν. Πιερίας «Η Αγία Αικατερίνη»

Είναι γνωστό ότι ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου, με ιδιαίτερα αυξητικές τάσεις, κυρίως στις αναπτυγμένες κοινωνίες. Η Ευρώπη, για παράδειγμα, μπορεί να έχει περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, ωστόσο συμμετέχει με 25% στο φορτίο νόσησης.

Αυτά τα δεδομένα έχουν θορυβήσει τα τελευταία χρόνια τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικών υγείας τόσο στην Ευρώπη όσο και στις άλλες αναπτυγμένες χώρες, καθώς αν συνεχιστεί ο ίδιος ρυθμός, υπολογίζεται ότι το 2030 η κατάσταση θα βρίσκεται εκτός ελέγχου.

Παράλληλα, η πρόοδος της επιστήμης στην αντιμετώπιση του καρκίνου, με τις νέες καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις, την ανοσοθεραπεία, την εξατομικευμένη ιατρική, τους βιολογικούς παράγοντες και τις νέες τεχνολογίες στην ακτινοθεραπεία και τη χειρουργική, έχουν δημιουργήσει μιαν ευφορία και μια διάχυτη αισιοδοξία στην ογκολογική κοινότητα, καθώς αυξάνεται το προσδόκιμο της επιβίωσης των ασθενών, ενώ σε αρκετές περιπτώσεις φθάνουμε στο σημείο, αναφερόμενοι στον καρκίνο, να κάνουμε λόγο για «χρόνια νόσο».

Πρόσφατα, στο ετήσιο συνέδριο της ESMO στη Βαρκελώνη, ο πρόεδρος της ESMO ανέφερε με περηφάνια, στην εναρκτήρια ομιλία του, ότι 550.000 άνθρωποι επιβιώνουν λόγω της συμμετοχής τους σε κλινικές μελέτες που πρωτοπαρουσιάστηκαν τα τελευταία 10 χρόνια, στα συνέδρια της ESMO, θέλοντας να δώσει τον τόνο για τον οργασμό των εξελίξεων που λαμβάνουν ήδη χώρα στην αντιμετώπιση του καρκίνου.

Όλα αυτά είναι υπέροχα, θα έλεγε κάποιος σε μια πρώτη ανάγνωση, και μας φέρνουν πιο κοντά σε ένα αύριο «χωρίς καρκίνο». Και πραγματικά αυτό δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα, υπό προϋποθέσεις όμως, δεδομένου του ότι, ταυτόχρονα, οι εξελίξεις αυτές έχουν εκτοξεύσει τα κόστη σε δυσθεώρητα επίπεδα, τα οποία, αν δεν αλλάξει κάτι, δεν θα μπορούν να τα αντέξουν τα συστήματα υγείας των χωρών, καθώς είναι εμφανές ότι ήδη ασκούνται πιέσεις που απειλούν τη βιωσιμότητά τους.

Το ερώτημα που εύλογα προκύπτει είναι «τι αξία θα έχει μια νέα καινοτόμα θεραπεία για τον ασθενή όταν εκείνος δεν έχει πρόσβαση σε αυτή»;

Η δημιουργία οργανισμών Αξιολόγησης της Ιατρικής Τεχνολογίας (ΗΤΑ), προκειμένου να καταφέρουν τα κράτη να εντοπίσουν και να μετρήσουν την καινοτομία των νέων προϊόντων, και κατά συνέπεια την πραγματική τους αξία για τους ασθενείς και τα συστήματα υγείας, ήταν μια αναπόφευκτη επιλογή. Όμως τα διάφορα μοντέλα και οι σκοπιμότητες που φαίνεται ότι υπάρχουν, ανά περίπτωση και ανά χώρα, μας δείχνουν ότι κι εδώ κάτι δεν πάει καλά, καθιστώντας παράλληλα επιτακτική την ανάγκη συμμετοχής των ίδιων των ασθενών σε όλες τις φάσεις της διαδικασίας αξιολόγησης.

Η ΕΕ προχώρησε, στη συνέχεια, στην πρόταση να δημιουργηθεί ένας ενιαίος ευρωπαϊκός φορέας ΗΤΑ, στα πρότυπα του ΕΜΑ, προκειμένου να βελτιώσει την αξιοπιστία και την αντικειμενικότητα των διαδικασιών, κίνηση που χαιρετίστηκε τόσο από τους εκπροσώπους των ασθενών όσο και από τις κυβερνήσεις των περισσότερων χωρών. Η κίνηση αυτή σκοντάφτει στην άρνηση των ισχυρών κυρίως κρατών, γεγονός που δείχνει ότι «όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά»…

Επιπλέον, με τη χρηματοδότηση κοινών δράσεων, όπως η CanCon, η ΕΕ επιχείρησε να διαμορφώσει ένα κείμενο θέσεων με κατευθυντήριες οδηγίες προς τα κράτη μέλη, προκειμένου να αποκτήσουν ένα αποτελεσματικό σχέδιο δράσης για τον έλεγχο του καρκίνου, ενώ προχώρησε στη διαμόρφωση συστάσεων πολιτικής σε όλα τα επίπεδα, για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου, αλλά και την υποστήριξη της επιβίωσης των ασθενών.

Σε όλα αυτά, σε αντίθεση με την πρακτική που ακολουθείται μέχρι σήμερα από τις πολιτικές ηγεσίες της χώρας μας, βασικός εταίρος ήταν πάντα οι εκπρόσωποι των ασθενών με καρκίνο, με ισότιμη συμμετοχή, ως συνδιαμορφωτές των συστάσεων πολιτικών υγείας για τον καρκίνο, με στόχο να εξασφαλιστεί η βέλτιστη φροντίδα για τους ασθενείς και να αντιμετωπιστούν οι ανισότητες που εμφανίζονται στην ογκολογική περίθαλψη, μεταξύ των κρατών μελών.

Σήμερα, πλέον, είναι περισσότερο ορατό από ποτέ το ότι ο καρκίνος αποτελεί τον Νο 1 Συστημικό Κίνδυνο για τη βιωσιμότητα των Εθνικών Συστημάτων Υγείας των ανεπτυγμένων χωρών, γεγονός που ανέδειξε η ΕΕ στις αρχές του έτους, όταν αποφάσισε να ανακοινώσει τις «αποστολές» που θα προωθήσει και θα χρηματοδοτήσει για την περίοδο 2021-2024: Στον χώρο της υγείας, επέλεξε στρατηγικά τον καρκίνο με την «Αποστολή Καρκίνος» (CANCER MISSION).

Μάλιστα η λέξη «αποστολή» είναι εμπνευσμένη από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών John Kennedy, κάνοντας παραλληλισμό με την «αποστολή» ανθρώπου στο φεγγάρι και επιστροφής του στη γη με ασφάλεια, που εγκαινίασε ο Kennedy το 1961 και η οποία επετεύχθη οχτώ χρόνια αργότερα. Εικάζεται ότι έχει αποφασιστεί να υπάρξει στήριξη της “Cancer Mission” με υψηλά κονδύλια, τα οποία είναι πιθανό να ξεπεράσουν τα 125 δισ. ευρώ.

Ωστόσο, το ερώτημα είναι τι κάνουμε εμείς στη χώρα μας για να προλάβουμε αυτό το «τρένο», που μοιάζει να είναι και η τελευταία μας ευκαιρία; Ποιες ενέργειες πρέπει να προγραμματίσουμε; Τι κάνει η επίσημη Πολιτεία; Πότε θα αποκτήσουμε Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Έλεγχο του Καρκίνου; Πότε θα αποκτήσουμε Εθνικό Μητρώο Νεοπλασιών; Στην εποχή που τα “Big Data” και η «Τεχνητή Νοημοσύνη» (AI-Artificial Intelligence) έχουν ήδη στρατευθεί στη μάχη απέναντι στον καρκίνο, ποια είναι η θέση της χώρας μας; Πότε, επιτέλους, θα σταματήσουμε να προσπαθούμε να αποδείξουμε τα αυτονόητα στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία;

Όμως δεν είμαστε εδώ μόνο για να ζητάμε, μόνο για να απαιτούμε, μόνο για να φωνάζουμε. Οι εκπρόσωποι των ογκολογικών ασθενών εκπαιδεύονται, συμμετέχουν στα διεθνή δρώμενα, αφουγκράζονται τις τάσεις που διαμορφώνονται, έχουν διορατικότητα και πλέον έχουν ωριμότητα. Έχουν την όρεξη να σχεδιάζουν, τη δυναμική να αποφασίζουν, τη σύνεση να εκτελούν.

Έτσι, σε αυτό το πνεύμα, η Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ), στις αρχές του 2019, αποφάσισε να φέρει στην Ελλάδα τη διεθνή πρωτοβουλία All.Can, με απώτερο στόχο να οδηγήσει στη βελτίωση της ογκολογικής περίθαλψης για τους ασθενείς. Προκειμένου να το επιτύχουμε αυτό, συζητήσαμε και συναποφασίσαμε, μαζί με όλους τους εταίρους της ογκολογικής κοινότητας (ΕΟΠΕ, ΕΕΠΑ, ΕΕΧΟ, ΕΕΑΟ, ογκολογικούς νοσηλευτές, οικονομολόγους Υγείας, ακαδημαϊκούς, βιομηχανία), να δημιουργήσουμε την Εθνική Πλατφόρμα All.Can Greece και να εστιάσουμε στον εντοπισμό των ανεπαρκειών του συστήματος ογκολογικής περίθαλψης, με στόχο την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των υφιστάμενων πόρων και τον περιορισμό της σπατάλης, ώστε να επιτύχουμε καλύτερες εκβάσεις για τους ασθενείς. Με αφετηρία, λοιπόν, τους ίδιους τους ασθενείς και το τι είναι σημαντικό για εκείνους, διεξήχθη η έρευνα της All.Can, η οποία πραγματοποιήθηκε νωρίτερα και σε άλλες 10 χώρες, και με την οποία προσπαθήσαμε να εντοπίσουμε τις κύριες ανεπάρκειες του συστήματος που είναι σημαντικές για τους ασθενείς.

Ήδη, αυτό το διάστημα, και μετά την ανάλυση και παρουσίαση των αποτελεσμάτων, έχουμε μπει στην επόμενη φάση, στην οποία πραγματοποιείται διάχυση της πρωτοβουλίας αυτής στην επιστημονική κοινότητα σε όλη τη χώρα, προκειμένου να καταστούν κοινωνοί όσο το δυνατόν περισσότεροι, να αναδειχθούν οι καλές πρακτικές που φέρνουν αποτελέσματα σε τοπικό επίπεδο, και που θα μπορούσαν να έχουν και εθνική εφαρμογή, και να περάσουμε στη συγκρότηση προτάσεων και λύσεων που θα παρουσιαστούν από τη διοικούσα επιτροπή της All. Can Greece στην Πολιτεία, την οποία επιθυμούμε ως συνεργάτη και συνοδοιπόρο στην πρωτοβουλία αυτή.

Πιστεύουμε ότι είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι για πρώτη φορά επίσημα, και πέρα από τις στενές οπτικές του παρελθόντος, όλη η ογκολογική κοινότητα επιδεικνύει τη σοβαρότητα που αρμόζει στους καιρούς που ζούμε και επιζητεί πρώτα να αξιοποιήσει στον βέλτιστο βαθμό τους υφιστάμενους πόρους και μετά να αιτηθεί επιπλέον υποστήριξης, δεδομένου του ότι με τη διαδικασία αυτή θα έχουν ήδη διαφανεί οι πραγματικές ανάγκες και οι τομείς που χρήζουν στήριξης.

Παράλληλα, μέσα από τη διαδικασία αυτή, θα προετοιμαστεί το έδαφος για τη συμμετοχή μας ως χώρα στο πρόγραμμα “Cancer Mission”, γεγονός που θα αποτελέσει τον πραγματικό καταλύτη για τον εξωραϊσμό της ογκολογικής περίθαλψης στη χώρα μας.

Από την Πολιτεία ζητάμε να είναι open minded! Ζητάμε να έχει ανοιχτά τα αυτιά και να έρθει κοντά στους ασθενείς. Μόνο όφελος μπορεί να προκύψει από μια τέτοια αλλαγή πλεύσης, το οποίο θα κεφαλαιοποιηθεί από την ίδια την κοινωνία.

Αν η Πολιτεία επιθυμεί πραγματικά να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τον καρκίνο, θα πρέπει να δει τις σύγχρονες προκλήσεις ως νέες ευκαιρίες, να «σκεφτεί έξω από το κουτί», να αξιοποιήσει τη δύναμη, τη γνώση, την εμπειρία και την όρεξη που έχουν οι ασθενείς με καρκίνο και να αναπτύξει πλάνα συνεργασίας, αρχίζοντας από την πρόληψη και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, μέχρι και τη συμμετοχή τους στις επιτροπές και τα όργανα που τους αφορούν.

Είτε το θέλουμε είτε όχι, αυτός είναι ο μόνος δρόμος για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων για τον καρκίνο και οφείλουμε, όσο ακόμη υπάρχει περιθώριο, να ετοιμαστούμε και να τον βαδίσουμε όλοι μαζί συνειδητά και με αισιοδοξία!