Κέντρα Πρόληψης: Ο ΟΚΑΝΑ επιχειρεί να γυρίσει την πολιτική “ατζέντα” στο παρελθόν

Να έχουν εξαντλήσει το όριο ζωής τους ως οργανωτικό μοντέλο δείχνουν τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων, που φέτος κλείνουν φέτος 21 χρόνια ιστορίας ως αστικές εταιρείες σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ.

Για τους εργαζόμενους σε αυτά έχει φτάσει πλέον η ώρα για βαθιές αλλαγές στη βάση τεκμηριωμένων προτάσεων, με σεβασμό πάντα στην ιδιαίτερη κουλτούρα των δομών αυτών. Οι πόρτες της Αριστοτέλους είναι, όμως, κλειστές για τους εκπροσώπους τους, δημιουργώντας εύλογα ανασφάλεια. Στο μεταξύ, οι εργαζόμενοι βλέπουν ως οπισθοδρόμηση την εκτός διαδικασιών ανακίνηση θέματος εσωτερικού κανονισμού από τον ΟΚΑΝΑ, την ώρα μάλιστα που παρατηρείται μεγάλη στασιμότητα σχετικά με την επίλυση του θεσμικού προβλήματος των Κέντρων Πρόληψης.

“Τα Κέντρα Πρόληψης λειτουργούν μέσα σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, σε μια συγκεκριμένη εποχή. Και ζούμε σε χρόνια ταραγμένα. Θα είναι αναγκαστικά και χρόνια αναζήτησης. Αυτό που θέλουμε, είναι να έχουμε κάποιες ελάχιστες βάσεις για να συμμετέχουμε στις αναζητήσεις” εξηγεί ο πρόεδρος του Σωματείου στα ΚΠ, Νίκος Λάιος, σε εκτενή συνέντευξη που παραχώρησε στο Virus.

ΕΡ_Η τελευταία φορά που μιλήσαμε, ήταν πριν 6 μήνες. Έχει αλλάξει κάτι στα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων από τότε;

ΑΠ_Είχα μιλήσει για το ενδιαφέρον που παρουσιάζει η δουλειά, που κάνουμε οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενες στην κοινότητα, μια δουλειά «έντασης σχέσεων», όχι απλά έντασης εργασίας. Και είπα ότι αυτό έρχεται σε αντίθεση με το μη υποστηρικτικό, αποτρεπτικό, πνιγηρό πλαίσιο, μες στο οποίο προσπαθούμε να κάνουμε αυτή την ενδιαφέρουσα και απαιτητική δουλειά της πρόληψης. Και η βάση αυτού του πολύ προβληματικού πλαισίου είναι η λειτουργία 67 αστικών εταιρειών, ξεχωριστών μεταξύ τους, και η συνεργασία καθεμιάς με τον ΟΚΑΝΑ μέσω συμβάσεων, συμβολαίων. Αυτό που έχει αλλάξει από τότε είναι, χοντρικά, ότι το πλαίσιο έχει χειροτερέψει κι άλλο.

ΕΡ_Θέλετε να μας πείτε τι σημαίνει αυτό;

ΑΠ_Σημαίνει, για παράδειγμα, ότι έχει ενταθεί η παρέμβαση διοικήσεων στο επιστημονικό έργο, δηλαδή ανθρώπων που δεν ανήκουν στο επιστημονικό προσωπικό των δομών, δεν είναι προσληφθέντες και εκπαιδευμένοι εργαζόμενοί τους, αλλά διορισμένοι εκπρόσωποι φορέων της αυτοδιοίκησης, για να διοικούν τη δομή και μόνο. Πολλά τέτοια παραδείγματα είναι δημοσιοποιημένα στο ηλεκτρονικό βιβλίο μας. Καλύπτουν μια 20ετία. Σήμερα η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο και είναι ακόμα πιο βασανιστική, γιατί επιστημονικά έχουμε προχωρήσει πολύ οι εργαζόμενοι σε αυτά τα 20 χρόνια, είναι και οι κοινωνικές ανάγκες κατακλυσμιαίες. Οπότε τέτοια τραβήγματα προς τα πίσω βιώνονται σαν πολύ μεγάλες παλινδρομήσεις.

ΕΡ_Τα αρμόδια υπουργεία είναι ενήμερα;

ΑΠ_Έχουμε ενημερώσει εγγράφως. Και ζητάμε εγγράφως συνάντηση με τον υπουργό Υγείας και τον υπουργό Εσωτερικών από το Φεβρουάριο του 2017, για να τους αναλύσουμε πρόσωπο με πρόσωπο -χωρίς «παράσιτα» από «αναμεταδόσεις»- τη θέση μας για αλλαγή πλαισίου στα Κέντρα Πρόληψης. Να θέσουμε, δηλαδή, τέτοια τρανταχτά παραδείγματα προβλημάτων και να εξηγήσουμε πώς μπορούμε να αρχίσουμε να τα ξεπερνάμε. Όχι ένα και δυο αιτήματα. Στοίβες. Δεν μας δέχονται.

ΕΡ_Γιατί δεν σας δέχονται, πιστεύετε;

ΑΠ_Αυτό δεν το γνωρίζω. Γνωρίζω μόνο ότι είναι υποχρέωση των υπουργών να ακούνε τους πολίτες, ακόμα κι αν αυτά που θα ακούσουν είναι πράγματα με τα οποία ενδέχεται να μη συμφωνούν. Αν λάβει κανείς υπ’ όψη το γεγονός ότι είμαστε έτοιμοι να μιλήσουμε με νομοτεχνικά επεξεργασμένη πρόταση 20 σελίδων και επιστημονική τεκμηρίωση 178 σελίδων, θα έπρεπε να αισθάνονται ότι θα γίνει τουλάχιστον μια ενδιαφέρουσα συζήτηση. Ούτε κι αυτά είμαι σίγουρος ότι τα γνωρίζουν. Εσείς, πάντως, γνωρίζετε την τεκμηρίωσή μας, σας την είχα στείλει στις αρχές του 2017.

ΕΡ_Είναι αλήθεια ότι το Σωματείο σας έχει κάνει μια πολύ αξιόλογη δουλειά σε αυτό το ηλεκτρονικό βιβλίο. 

ΑΠ_Θέλουμε να εξασφαλίσουμε τη δουλειά μας για να στηρίζουμε ανθρώπους, όχι να γκρινιάζουμε ή να φωνάζουμε για το θεαθήναι. Δουλέψαμε άνθρωποι συλλογικά για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου 178 σελίδων*, μοιραστήκαμε γνώσεις, εμπειρίες, ερωτήματα, αγωνίες και κάναμε υπερβάσεις για να χωρέσουμε ο ένας τον άλλον, η μία την άλλη, σε κάτι κοινό. Αυτά είναι σπουδαία πράγματα, βασικές προϋποθέσεις για να λες ότι είσαι μέλος μιας συλλογικότητας και να τα εννοείς και τα δύο: και το «μέλος» και τη «συλλογικότητα». Δεν λέω ότι ζούμε σε ένα μικρό παράδεισο, οι συλλογικότητες και η συλλογικότητα σαν έννοια σήμερα είναι σε βαθιά κρίση. Έγιναν, όμως, κάποια βήματα, ελπίζουμε να πάμε και πιο πέρα. Όπως και να έχει, το βιβλίο μας είναι ένα σημείο συμπύκνωσης πολλών δεδομένων μες στο χρόνο, ένας σηματοδότης όπου μπορείς να απευθυνθείς για να προσανατολιστείς σε σχέση με την ιστορία των Κέντρων Πρόληψης, τη φιλοσοφία και το έργο τους, αποδεχόμενος κάποια στοιχεία του βιβλίου, στέκοντας κριτικά απέναντι σε άλλα, απορρίπτοντας εντελώς άλλα. Είναι το αποτύπωμα ενός οράματος, τελικά. Αν δεν έχεις όραμα, δεν κάθεσαι να γράψεις βιβλίο στο λιγοστό ελεύθερο χρόνο σου, για να το κυκλοφορήσεις δωρεάν, δεν μπαίνεις σε όλη αυτή τη δύσκολη διαδρομή, που είναι και διαδρομή από το παρελθόν σε ένα μέλλον που το προεικονίζεις κάπως με τις πράξεις σου στο παρόν. Αν δεν έχεις όραμα, φοβάσαι υπερβολικά το μέλλον και παλεύεις να το φέρεις στα μέτρα σου, στρεφόμενος στο παρελθόν. Όπως φαίνεται να λειτουργούν τελευταία τα επιτελεία του ΟΚΑΝΑ.

ΕΡ_Σε τι ακριβώς αναφέρεστε;

ΑΠ_Θα σας πω ένα παράδειγμα μόνο. Υπάρχει ένας νόμος του 2011, που προβλέπει την έκδοση ενιαίου κανονισμού λειτουργίας των Κέντρων Πρόληψης, με κοινή Απόφαση των υπουργών Υγείας και Εσωτερικών, κατόπιν πρότασης του ΟΚΑΝΑ. Από τότε έχουν περάσει 7 χρόνια και δεν έχει υπάρξει ενιαίος εσωτερικός κανονισμός, γιατί ο ΟΚΑΝΑ δεν έκανε αυτά που προέβλεπε ο νόμος. Το 2013, που γινόταν διαβούλευση για την ανανέωση της κεντρικής Προγραμματικής Σύμβασης των Κέντρων Πρόληψης, προτείναμε να μπει στην επόμενη Σύμβαση η δυνατότητα να προτείνει η Επιτροπή Παρακολούθησης της Σύμβασης τη σύσταση ομάδας εργασίας για την επεξεργασία κανονισμού. Δηλαδή, προτείναμε να κάνει η Επιτροπή τη δουλειά που αποδείχτηκε ότι δεν είναι διατεθειμένος ή ικανός να κάνει ο ΟΚΑΝΑ. Αυτό έγινε δεκτό, η σύμβαση υπογράφηκε, η νέα Επιτροπή συγκροτήθηκε, αλλά η ομάδα εργασίας για τον κανονισμό συνεδρίασε μόλις το Φεβρουάριο του 2016. Αμέσως τότε το Σωματείο μας κατέθεσε πρόταση κανονισμού, 56 σελίδων.

ΕΡ_Αυτή είναι η ομάδα εργασίας για την επεξεργασία πρότασης νέου θεσμικού πλαισίου των Κέντρων Πρόληψης;

ΑΠ_Όχι, είναι διαφορετική. Η ομάδα εργασίας για το θεσμικό πλαίσιο συγκροτήθηκε αργότερα, με στόχο την αλλαγή  θεσμικού πλαισίου, όχι την εισαγωγή ενός κανονισμού μέσα στο ισχύον πλαίσιο, και συνεδρίασε πρώτη φορά το Σεπτέμβριο του 2016. Είχε προηγηθεί αυτή η ομάδα εργασίας για τον κανονισμό. Στην τελευταία συνεδρίασή της, το Μάρτη ή Απρίλη του 2016, ο ΟΚΑΝΑ δεσμεύτηκε να στείλει και αυτός τις παρατηρήσεις του πάνω στην πρότασή μας. Τον Ιούλιο του 2016, λοιπόν, τις στέλνει. Πώς όμως; Ενσωματωμένες στη δική μας πρόταση, χωρίς να σημειώνει τι έχει προσθέσει και τι έχει αφαιρέσει, και ονομάζοντας το όλο αποτέλεσμα «πρόταση του ΟΚΑΝΑ». Δηλαδή, δεν έκαναν αυτό που ζητήθηκε, όπως ζητήθηκε, γιατί προτίμησαν να πάρουν την έτοιμη δουλειά και, αλλάζοντας μόνο μερικά σημεία που δεν τους συνέφεραν -κυρίως τα σημεία που εισήγαγαν στοιχεία δημοκρατίας- να την παρουσιάζουν σαν δική τους. Μέχρι και στη Βουλή έχει ακουστεί ότι ο ΟΚΑΝΑ έχει «εκπονήσει» πρόταση εσωτερικού κανονισμού των Κέντρων Πρόληψης.

ΕΡ_Κατηγορείτε τα επιτελεία, όπως τα λέτε, του ΟΚΑΝΑ ότι οικειοποιήθηκαν τη δουλειά σας;

ΑΠ_Μιλάω για επιτελεία, γιατί δεν είναι κομψό να τους ρίχνουμε όλους σε ένα τσουβάλι. Υπάρχουν δομές, διαδικασίες και πρόσωπα. Από εκεί και πέρα, τα επιτελεία του ΟΚΑΝΑ δυσκολεύονται να παρουσιάσουν την αλήθεια. Δεν είναι πρόβλημα η ανταλλαγή σκέψεων και η αντιγραφή κειμένων, αλλά είναι πρόβλημα η οικειοποίηση ολόκληρης δουλειάς. Και, σωστά το λέτε «οικειοποίηση». Δεν «υιοθέτησαν» την πρότασή μας. Άλλαξαν κάποια σημεία της και οικειοποιήθηκαν το αποτέλεσμα. Με αυτά και μ’ αυτά τα επιτελεία του ΟΚΑΝΑ σήμερα προσπαθούν να γυρίσουν την πολιτική ατζέντα στο παρελθόν, 7 χρόνια πίσω: στο να υπάρξει εσωτερικός κανονισμός μέσα στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο, αντί να υπάρξει εκ βάθρων αλλαγή θεσμικού πλαισίου των Κέντρων Πρόληψης, που είναι αποδεδειγμένα δυσλειτουργικό. Σε αυτό αναζητούν και τη συνδρομή κάποιων αυτοδιοικητικών. Τα επιτελεία του ΟΚΑΝΑ, λοιπόν, υιοθετούν σήμερα το τοτινό πολιτικό σχέδιο Λοβέρδου για την πρόληψη των εξαρτήσεων; Ήταν επί των ημερών του, το 2011, που ψηφίστηκε ο νόμος που προβλέπει εσωτερικό κανονισμό στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο των Κέντρων Πρόληψης, στις 67 αστικές εταιρείες, σαν κόντρα και απάντηση στην Πρόταση Νόμου που είχε καταθέσει λίγο πριν ο ΣΥΡΙΖΑ, το Δεκέμβρη του 2010, για ριζική αλλαγή του θεσμικού πλαισίου. Σήμερα έχουμε μια κυβέρνηση με βασικό πυλώνα της τον ΣΥΡΙΖΑ. Και με προγραμματική θέση της την επίλυση του θεσμικού προβλήματος των Κέντρων Πρόληψης. Την ίδια στιγμή, η διοίκηση του ΟΚΑΝΑ είναι διορισμένη από την κυβέρνηση, δεν είναι αυτόνομη. Δεν νομίζετε και εσείς, λοιπόν, ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά σε αυτή την ιστορία;

ΕΡ_Μα, σε δημόσια κείμενά σας λέτε ότι το 2017 ο ΟΚΑΝΑ κατέθεσε πρόταση για λύση του θεσμικού προβλήματος, μια πρόταση για συγχώνευσή του με τα Κέντρα Πρόληψης.

ΑΠ_Ναι, αλλά παράλληλα τα επιτελεία του βγάζουν σκελετούς από τις ντουλάπες, κατά τον τρόπο που σας είπα. Μιας και αναφέρεστε στην κατατεθειμένη πρόταση του ΟΚΑΝΑ για τη λύση του θεσμικού προβλήματος, δείτε και κάτι ακόμα. Η πρόταση αυτή έκανε λόγο για «ενσωμάτωση» των Κέντρων Πρόληψης στον ΟΚΑΝΑ, δηλαδή όχι απλά για  συγχώνευση, αλλά για συγχώνευση του χειρότερου τύπου, αφού δεν βλέπει καν επί ίσοις όροις τούς προς συγχώνευση φορείς: ο ένας φορέας «ενσωματώνει» τους άλλους. Θέλω να πω, η συγχώνευση είναι κάτι απαράδεκτο και δεν την αποδεχόμαστε σε καμία εκδοχή της, αλλά και το σκεπτικό του τρόπου συγχώνευσης λέει βαθύτερα πράγματα γύρω από μια αντίληψη. Γιατί, όμως, πρότειναν συγχώνευση; Μήπως χάριν της επιστήμης; Προφανώς όχι, γιατί το να υπαγάγεις μια φιλοσοφία κοινοτικής πρόληψης σε μια γραμμική, ιατροκεντρική αντίληψη χορήγησης υποκαταστάτων -μάλιστα με προδιαγραφές σούπερ μάρκετ- είναι αντιεπιστημονικό, με τα γράμματα που ξέρω εγώ. Τότε γιατί το πρότειναν; Μα, για να γίνει ο ΟΚΑΝΑ από μεγάλος μεγαλύτερος, προσθέτοντας στον εαυτό του 75 έτοιμες δομές και τα τεράστια κοινωνικά δίκτυά τους, που οι εργαζόμενοι δημιουργήσαμε μέσα στις κοινότητες, πανελλαδικά. Δεν είναι σοβαρή θέση αυτή, είναι θέση «τα θέλω όλα και τα θέλω έτοιμα». Και γίνεται και κάπως γκροτέσκα, όταν ακόμα και αυτή αναιρείται με τις κινήσεις γύρω από τον εσωτερικό κανονισμό στο ισχύον θεσμικό πλαίσιο.

ΕΡ_Άρα λέτε ότι το πρόβλημα είναι ο ΟΚΑΝΑ;

ΑΠ_Το πρόβλημα είναι δομικό. Υπάρχει ένα θεσμικό πλαίσιο δομημένο ώστε να ευνοεί στρεβλώσεις, διγλωσσίες και αέναους ελιγμούς για να βρεθεί μια «ισορροπία τρόμου» ανάμεσα σε αστικές εταιρείες και ΟΚΑΝΑ – ελιγμούς που, όταν έρχεται η ώρα της αλήθειας, πάντοτε συγκλίνουν σε μια παλινδρόμηση, σε ένα ταμπούρωμα στο παρελθόν. Κεντρικό ρόλο σε αυτό παίζει ο τρόπος συμμετοχής της αυτοδιοίκησης και η ξεπερασμένη συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ. Πώς λύνεται, όμως, το πρόβλημα; Εμείς λέμε ότι αρχίζει να λύνεται με έναν ενιαίο, δημόσιο φορέα πρόληψης. Φορέα με ευέλικτο κέντρο και αποκεντρωμένη λογική, με συμμετοχή της αυτοδιοίκησης -ΚΕΔΕ και ΕΝΠΕ- στη διοίκησή του υπό νέους όρους, δημοκρατίας και διαφάνειας. Με έμφαση στην καθολική πρόληψη, σαν φιλοσοφία και όραμα, που αγκαλιάζει τις επιμέρους παρεμβάσεις. Συν ένα συγκροτημένο, σύγχρονο και τεκμηριωμένο εθνικό σχέδιο για την πρόληψη. Αυτοί είναι οι άξονες της πρότασής μας και δείχνουμε στην πράξη ότι είμαστε ανοιχτοί να συζητήσουμε μοντέλα πάνω σε αυτούς. Διαφορετικά, είναι σαν να έχεις ένα χαλασμένο φαγητό και, για να το σώσεις, κάθε τρεις και λίγο να ρίχνεις μέσα φρέσκα υλικά. Ούτε το φαγητό σώζεις, καταστρέφεις στην προσπάθεια και τα καλά σου υλικά.

ΕΡ_Λέτε ότι με την πρότασή σας «αρχίζει να λύνεται» το πρόβλημα. Δηλαδή δεν λύνεται;

ΑΠ_Πιστεύουμε ότι η πρότασή μας είναι η πιο πλήρης και η πιο ρεαλιστική από όσες έχουν κατατεθεί. Η μόνη που είναι τεκμηριωμένη, έχει όραμα και σέβεται τα μέλη της κοινότητας, αλλά και την ιστορία των Κέντρων Πρόληψης, για να την πάει παρακάτω. Για αυτό είναι και η πιο ανοιχτή, δεν είναι κλεισμένη σε καβούκι. Από εκεί και πέρα, κοιτάξτε, δεν υπάρχουν τέλεια μοντέλα. Όλα και όλοι δοκιμάζονται στην πράξη και στο συγκεκριμένο κάθε φορά ιστορικό-πολιτισμικό πλαίσιο. Για αυτό οι επιστήμες της οργάνωσης και διοίκησης λένε ότι κάθε 20-25 χρόνια οι οργανισμοί πρέπει να προβαίνουν σε βαθειά αποτίμηση και αναδιαμόρφωση. Αυτό είναι το όριο ζωής κάθε μοντέλου οργανισμού. Τα Κέντρα Πρόληψης κλείνουν 21 χρόνια ιστορίας ως αστικές εταιρείες σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ. Έχει φτάσει η ώρα, λοιπόν. Και έτσι όπως λειτουργούν τα Κέντρα Πρόληψης, οι αλλαγές πρέπει να είναι παράλληλα βαθιές και με σεβασμό στην ιδιαίτερη κουλτούρα των Κέντρων Πρόληψης. Δεν πρέπει να φοβόμαστε μια τέτοια αλλαγή. Από την άλλη, με το να λες ότι έχεις τη λύση εις τους αιώνες των αιώνων είναι, εκτός από έπαρση, δείγμα ότι θέλεις μια άλλης αντίληψης αλλαγή, που εμπρόθετα την προορίζεις να γίνει νέο status quo, που το φορτώνεις στις πλάτες της κοινωνίας, των ανθρώπων της, των αναγκών τους, των επιθυμιών τους, της θέλησής τους. Η ζωή είναι δυναμική και πολύ πλούσια, για να προσπαθήσεις να απομονώσεις μια όψη της και να την κλείσεις σε ένα κουτί, όσο ωραίο ή λειτουργικό κι αν φαίνεται. Γι’ αυτό λέω ότι με την πρότασή μας μιλάμε για αρχή της λύσης του προβλήματος στα Κέντρα Πρόληψης.

Τα Κέντρα Πρόληψης λειτουργούν μέσα σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, σε μια συγκεκριμένη εποχή. Και ζούμε σε χρόνια ταραγμένα. Θα είναι αναγκαστικά και χρόνια αναζήτησης. Αυτό που θέλουμε, είναι να έχουμε κάποιες ελάχιστες βάσεις για να συμμετέχουμε στις αναζητήσεις, στηρίζοντας και τον πολύ κόσμο με τις παρεμβάσεις μας, στην επιβίωσή του, στις δικές του αναγκαίες αναζητήσεις, στη σύνδεσή τους σε συλλογικό όραμα και σε πρόταση συνολικής διεξόδου. Για να έχουμε ελπίδες να καταφέρουμε κάτι γύρω από αυτό, γύρω από τα μεγάλα ζητήματα, τα μεγάλα ερωτήματα, τις μεγάλες απαντήσεις που λείπουν, χρειαζόμαστε ένα βοηθητικό πλαίσιο. Όχι μόνο εμείς, αλλά κάθε δομή που ασχολείται με την κοινωνία και τον άνθρωπο. Απλά, εμείς, οι εργαζόμενοι στα Κέντρα Πρόληψης, έχουμε το θάρρος όχι μόνο να εντοπίζουμε το έλλειμμα, αλλά και να μιλάμε δημόσια για αυτό και να διεκδικούμε την υπέρβασή του με συγκεκριμένες προτάσεις.

* Το ηλεκτρονικό βιβλίο των Κέντρων Πρόληψης «Κοινότητα, πρόληψη των εξαρτήσεων, Κέντρα Πρόληψης. Φιλοσοφία, πρακτική, προβλήματα, προτάσεις» μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν από το ιστολόγιο prolipsiworkers.wordpress.com