Κλινική Έρευνα & Φαρμακευτική Ιατρική: Σύγχρονες τάσεις και προκλήσεις

Με επίκεντρο την προώθηση της  Φαρμακευτικής Ιατρικής & Κλινικής Έρευνας και τον εποικοδομητικό διάλογο για την αξία των κλινικών μελετών και των τεκμηριωμένων επιστημονικών μεθοδολογιών στη λήψη αποφάσεων για τη δημόσια Υγεία στην Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε στις 21-22 Ιουνίου η Διημερίδα της ΕΛ.Ε.Φ.Ι., στο Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών.

Η ΕΛ.Ε.Φ.Ι. κρίνει κρίσιμη τη διεπιστημονική ανταλλαγή απόψεων των ερευνητών, κλινικών ιατρών, χορηγών, εκπροσώπων των Αρχών και των θεσμικών φορέων, ώστε τα επιστημονικά επιτεύγματα να μεταφράζονται σε καλύτερες θεραπευτικές στρατηγικές, σε αναβαθμισμένη συνεχιζόμενη ιατρική εκπαίδευση και σε τεκμηριωμένες αποφάσεις για την Πολιτική Υγείας που στηρίζονται στις αποδείξεις της κλινικής έρευνας.

Όπως επισήμανε η Πρόεδρος της ΕΛ.Ε.Φ.Ι, Βαρβάρα Μπαρούτσου, ο κύριος στόχος συνδιαμόρφωσης της επιστημονικής προσέγγισης για τη λήψη αποφάσεων στη δημόσια υγεία αναγνωρίστηκε από τους Έλληνες και ξένους ομιλητές – ερευνητές και κλινικούς ιατρούς εγνωσμένου κύρους, οι οποίοι κατέθεσαν την εμπειρία και τις απόψεις τους σχετικά με τη βασική, μεταφραστική, κλινική έρευνα συμπεριλαμβανομένων και των δεδομένων πραγματικού κόσμου (Real World Evidence). Ο Adj. Professor Honorio Silva, Πρόεδρος της International Federation of Associations of Pharmaceutical Physicians & Pharmaceutical Medicine (IFAPP) σημείωσε ότι η ΕΛ.Ε.Φ.Ι ως εξειδικευμένη Επιστημονική Εταιρεία και μέλος της IFAPP μπορεί να συνεισφέρει τεχνογνωσία και να διευκολύνει τη συνεργασία όλων των εταίρων R&D για την υιοθέτηση σύγχρονων μεθοδολογικών, δεοντολογικών, ψηφιακών και τεχνολογικών προτύπων έρευνας.

Στην 1η ενότητα της Διημερίδας για τη Βιοϊατρική και Κλινική Έρευνα, ο Καθ. Δ. Μπούμπας, αναφέρθηκε στην άρτια εκπαίδευση και υποστήριξη των βασικών και κλινικών ερευνητών, σε επίπεδο ακαδημαϊκής αριστείας και αξιοκρατικής αναγνώρισης του ρόλου τους, και στην ανάγκη συστηματικής συνεργασίας Ερευνητών & Κλινικών Ιατρών για τη δημιουργία συναντίληψης γύρω από την ασθενοκεντρική φύση της έρευνας ώστε να επιτευχθούν βελτιώσεις των εκβάσεων υγείας.  Η συμπόρευση φαίνεται να εξελίσσεται με κοινές ερευνητικές πρωτοβουλίες του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών σε Νοσοκομεία όπως «Αλεξάνδρα» και «Γ. Γεννηματάς» όπως ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Πίντζας, αλλά και του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, όπου η συνεργασία με την Μονάδα Φάσεως Ι του Γ.Ν.Ν.Θ «Σωτηρία» αλλά και τη Μονάδα Εξατομικευμένης Ιατρικής του ΙΙΒΕΑΑ διευρύνουν την αλληλεπίδραση της έρευνας με την κλινική έρευνα και πράξη.

Η Σ. Κολυβά από το Ινστιτούτο Παστέρ, εστίασε στην προκλινική  έρευνα του Ινστιτούτου και τις ευρύτερες πρόσφατες πρωτοβουλίες του Εθνικού Δικτύου Ιατρικής Ακριβείας και  Βιοτραπεζών, όπου το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Παιδείας «υιοθετούν» ένα νέο παράδειγμα συντονισμού Πανεπιστημιακών και Ερευνητικών Κέντρων, με σκοπό να διασυνδέσουν την έρευνα με βιοδείκτες, με την κλινική έρευνα και ιατρική πράξη, σύμφωνα με υψηλά επιστημονικά και δεοντολογικά πρότυπα συλλογής, φύλαξης και διαχείρισης δειγμάτων.

Στο Φροντιστήριο των Κλινικών Μελετών (ΚΜ) που συντόνισαν οι κ.κ. Τζούλια Βασιλειάδου και Veronique Schaaf με τη συνεργασία των κ.κ. Κ. Παπαγεωργίου, Κ. Πουλημένου και Δ. Τουρτόγλου, διατυπώθηκαν απόψεις των κλινικών ερευνητών, των επιτηρητών και των χορηγών δίνοντας το στίγμα της προόδου συνεργασιών και καλών πρακτικών, επισημαίνοντας την ανάγκη συνεχούς βελτίωσης της αποδοτικότητας των ΚΜ, με τη δημιουργία εξειδικευμένων Κέντρων Κλινικών Μελετών εντός των Νοσοκομείων, με την απασχόληση εκπαιδευμένης ερευνητικής ομάδας υπό την καθοδήγηση του κύριου Ερευνητή. Παράλληλα, αναδείχθηκαν οι προκλήσεις μη υποστήριξης των ΚΜ εντός των Νοσοκομείων  λόγω αδυναμίας, χρηματοδότησης των μονάδων ΚΜ από τη χρήση των ερευνητικών κονδυλίων των ΚΜ. Οι μονάδες ΚΜ είναι ελάχιστες και περιορίζονται σε λίγες Πανεπιστημιακές κλινικές, όμως όπως υπογράμμισε ο κ. Κουτσούκος, Παθολόγος – Ογκολόγος, Ακαδημαϊκός Υπότροφος στο Νοσοκομείο Αλεξάνδρα, η απόδοση και των λίγων αυτών Κέντρων θα πολλαπλασιαστεί εφόσον υπάρξει μεγαλύτερος αριθμός οργανωμένων Κέντρων, αφού οι πολυκεντρικές μελέτες είναι το κύριο μοντέλο ανάπτυξης και προσέλκυσης ασθενών. Σήμερα, βρισκόμαστε στη «φάση ενηλικίωσης» των ΚΜ στην Ελλάδα, την οποία πρέπει να  αξιοποιήσουμε, τόνισε ο κ. Ν. Σούπος Παθολόγος – Ογκολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης Β’ Ογκολογικής Κλινικής Νοσοκομείου Αγ. Αναργύρων.

Ο καρδιολόγος, Επιμελητής Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, Α. Μίλκας περιγράφοντας την εμπειρία του ως ερευνητής – research fellow στο Βέλγιο, σημείωσε ότι η κλινική στην οποία  μετεκπαιδεύτηκε, διεξήγαγε 52 ΚΜ με την υποστήριξη του Νοσοκομείου το οποίο επιτρέπει τη χρηματοδότηση, την ποιοτική διασφάλιση και την προβολή των ΚΜ, ενημερώνοντας όλους τους ασθενείς και ευρύτερα την τοπική κοινωνία ανακοινώνοντας την έναρξη κάθε μελέτης μέσω twitter.

Στη συζήτηση για ασθενείς μικρών ή μεγάλων ηλικιών, ο Μ. Τσιατάς Παθολόγος – Ογκολόγος, Ιατρικό Κέντρο Αθηνών, σημείωσε την ανάγκη εμβάθυνσης στις ιδιαιτερότητες του γηριατρικού και παιδιατρικού τομέα, ιδίως στην ενημέρωση, τη συγκατάθεση, την ενθάρρυνση των ασθενών/συγγενών να συμμετέχουν σε αυτές, καθώς υπάρχει ανάγκη περισσότερων ΚΜ για την τεκμηρίωση φροντίδας των συγκεκριμένων πληθυσμών. Η Δανά Παιδίατρος, Δ/ντρια Ογκολογικού τμήματος Παιδιών & Εφήβων του Νοσοκομείου «Μητέρα» πρότεινε η φαρμακοβιομηχανία να διευρύνει τη χρηματοδότηση της κλινικής έρευνας στον παιδιατρικό  τομέα η οποία βρίσκεται σε «νηπιακή φάση» σε σύγκριση με την «ενηλικίωση» των ΚΜ που προανέφερε ο κ. Σούπος.

Οι συνομιλητές θεώρησαν αναγκαία την ευρεία ενημέρωση του κοινού, των λειτουργών Υγείας και των Ενώσεων Ασθενών για τις κλινικές μελέτες, με δεοντολογικά ορθή και αμερόληπτη πληροφόρηση που εξασφαλίζει την προστασία των δικαιωμάτων και της ιδωτικότητας των ασθενών. Η Εθνική Επιτροπή Δεοντολογίας (ΕΕΔ), εξετάζει σχετικά αιτήματα αναγνωρίζοντας την ανάγκη αυτή και όπως ανέφερε ο Πρόεδρος Καθ. Θ. Κωλέττης θα εκδώσει σχετική οδηγία σύντομα, αφού πρώτα εγκρίνει σχετικό κείμενο για ανάρτηση στο διαδίκτυο ή και αναφορά σε ραδιοφωνικό ή τηλεοπτικό μήνυμα, ενώ δεν θα επιτρέπει τη διαφήμιση ούτε και τη δυναμική αλληλεπίδραση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Κατά τη διάρκεια της Διημερίδας, οι ομιλητές συμφώνησαν στη σημασία της συνεχιζόμενης πιστοποιημένης εκπαίδευσης των ερευνητών, επιμελητών και χορηγών κλινικών μελετών, στα GCP-ICH, την ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων του προσωπικού για τη διαχείριση ηλεκτρονικών φακέλων, e CRF και συστημάτων διαχείρισης ΚΜ. Παράλληλα σημειώθηκε ότι υπό διερεύνηση δυνατότητες ψηφιακής πιστοποίησης του ασθενή και συγκατάθεσης, τηλεϊατρικής στο πλαίσιο των ΚΜ, υποστήριξης ασθενών ΚΜ στο σπίτι, με πρωτοβουλίες επικουρικών ψηφιακών μοντέλων που εφαρμόζονται στις ΗΠΑ, δεν έχουν εφαρμογή στο ευρωπαϊκό περιβάλλον καθώς η κείμενη νομοθεσία προβλέπει την πλήρη ανάληψη ευθύνης από τον Ερευνητή που δεν εκχωρείται σε άλλο άτομο ή φορέα.

Στη συνεδρία «Μετά το πέρας των κλινικών Μελετών» τα δύο συμπεράσματα των κ.κ.  Λ. Πουγγία, Β. Μπαρούτσου και Κ. Παπαθωμά συνοψίζονται στις κατευθυντήριες οδηγίες βιοηθικής που προϋποθέτουν τη διασφάλιση της πρόσβασης των ασθενών στα αποτελέσματα των μελετών και το ερευνητικό φάρμακο, μετά το τέλος της μελέτης, εφόσον κρίθηκε επωφελές. Επιπλέον, η ενίσχυση της διαφάνειας και η δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων προάγει την εμπιστοσύνη των ασθενών και της κοινωνίας προς τους ερευνητές και τη Φαρμακοβιομηχανία, και ενισχύει το συνεργατικό μοντέλο στην έρευνα επιταχύνοντας την πρόοδο της επιστήμης και της ανάπτυξης καινοτομίας, με τις απαραίτητες διασφαλίσεις.

Αναφορικά με τις προκλήσεις και απαιτούμενες λύσεις για τις ΚΜ, η κ. Φούζα, εκπρόσωπος του ΕΟΦ, σχολίασε τις προτάσεις της ΗΑCRO, του θεσμικού φορέα των CROs και τις εισηγήσεις των κ.κ. Κοράκη και Κυράνα επί των παρεμβατικών και μη παρεμβατικών μελετών και ανέφερε ότι ο ΕΟΦ υπολογίζει τον πραγματικό κατά μέσο όρο ετήσιο προϋπολογισμό σε €60 εκατ. επένδυση σε κλινικές μελέτες με φάρμακα ανθρώπινης χρήσης. Παράλληλα, εξέφρασε τον προβληματισμό για μελέτες που ξεκινούν αλλά δεν εισάγουν ασθενείς σύμφωνα με τον προβλεπόμενο σχεδιασμό. Για το χρόνο έγκρισης των ΚΜ ανέφερε βελτιώσεις του χρόνου εγκρίσεων σε περίπου 30 ημέρες σε περιπτώσεις άρτιων καταθέσεων. Ανέφερε, επίσης, ότι το Υπουργείο Υγείας  έχει συστήσει Επιτροπή για να λυθεί το πρόβλημα καθυστερήσεων στην υπογραφή συμβάσεων με ΥΠΕ & Νοσοκομεία, ενώ αναμένεται επικαιροποίηση του ΦΕΚ 390 για να λυθεί το πρόβλημα των αμοιβών και οικονομικών κινήτρων για τους ερευνητές. Επιπλέον, ενημέρωσε ότι προετοιμάζεται το  Εθνικό Μητρώο ΚΜ & Ερευνητών, παράλληλα με την εφαρμογή του  Ευρωπαϊκού κανονισμού για τις ΚΜ το 2020. Για τις μη εμπορικές μελέτες τονίστηκε ότι είναι απαραίτητη η επικοινωνία με τον ΕΟΦ ακόμα και αν πρόκειται για μεταπτυχιακές/διδακτορικές διατριβές. Για τις μη παρεμβατικές PASS/PAES επιβεβαιώθηκε ότι παραμένουν μέρος  της νομοθεσίας φαρμακοεπαγρύπνησης ενώ για τις υπόλοιπες μη παρεμβατικές αναμένεται διαχωρισμός με βάση το εύρος της παρέμβασης και ενδεχομένως οι μη παρεμβατικές να μετεξελιχθούν σε  χαμηλής παρέμβασης. Επισημάνθηκε ότι αναμένεται ΦΕΚ για να ρυθμιστεί η μεταβατική περίοδος από την παλαιά στη νέα νομοθεσία των Μη Παρεμβατικών Κλινικών Μελετών (ΜΚΠΜ). Για τα προγράμματα πρώιμης πρόσβασης «Early access» για τα φάρμακα που δεν έχουν άδεια κυκλοφορίας, αλλά έχουν ολοκληρώσει τις μελέτες Φάσεως  III, υπογράμμισε ότι δεν είναι κλινικές δοκιμές, ειδικά όταν πρόκειται για ομαδική πρόσβαση, και δεν αφορά κλινικό πρωτόκολλο αλλά θεραπευτικό, επισημαίνοντας ότι απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στη φαρμακοεπαγρύπνιση των προγραμμάτων αυτών.

Στη Διημερίδα υπήρξε σημαντική αναφορά στα RWE και 4 ομιλητές οι κ.κ. Β. Γιαννακόπουλος, Ν. Νίκας, Ε. Κουταλάς και Ε. Panitti , κάλυψαν τη θεωρία, τις διεθνείς εμπειρίες, τα ερωτήματα για τη συλλογή και χρήση τους στην πράξη για την Αξιολόγηση Τεχνολογιών Υγείας (ΑΤΥ-ΗΤΑ) στην Ελλάδα, λόγω της ασάφειας της νομοθεσίας ΜΚΠΜ για την αξιοποίηση των τοπικών μεγαδεδομένων από την ηλεκτρονική συνταγογράφηση, τα μητρώα ασθενών και τα θεραπευτικά πρωτόκολλα.

Στην 3η ενότητα συζητήθηκε η αξία των ΚΜ & RWE για την πρόσβαση των ασθενών στην καινοτομία σε σχέση με την ΑΤΥ-ΗΤΑ όπου οι συνομιλητές Allan Hachshaw, Κώστας Αθανασάκης και Θεόφιλος Κωλέττης κατέληξαν ότι η συνεχώς αυξανόμενη σημασία των διαδικασιών ΑΤΥ, διεθνώς, επιβάλλει τη βελτίωση της τεκμηρίωσης των αποφάσεων και ότι οι ΚΜ – RCTs  και validated Patient Reported outcomes, είναι ο ακρογωνιαίος λίθος. Η Ελλάδα διαθέτει μια σημαντική ευκαιρία, λόγω της ανάπτυξης του συστήματος ΑΤΥ – ΗΤΑ, να εκμεταλλευθεί τη διεθνή εμπειρία και να αξιοποιήσει την ύπαρξη συστημάτων καταγραφών με σημαντικές δυνατότητες (π.χ. ΗΔΙΚΑ και Κέντρο Μηχανογραφικής Επεξεργασίας Συνταγών).

Η ΕΛ.Ε.Φ.Ι. ευχαριστεί τους  Ερευνητές, Ομιλητές, Συντονιστές, τους Εκπροσώπους και στελέχη του ΕΟΦ, τους Θεσμικούς Φορείς HACRO, ΠΕΦ, ΣΦΕΕ, τα Μέλη της, τους συμμετέχοντες και τους Χορηγούς HACRO, CHIESI, CREATIVE, QUALITIS, ΖΕΙΝCRO, PHARMASSIST, τους Aρωγούς AFFΙDEA, ΠΕΦ, PHOCUS και τους Υποστηρικτές HEALTH DAILY, IDEAS PRINT, Reputation Unique που κατέστησαν εφικτή και επιτυχημένη την υλοποίηση της Διημερίδας.