Κοινωνικά φαρμακεία: Αρωγός του ΕΣΥ

Τον ρόλο των κοινωνικών φαρμακείων στην στήριξη ευάλωτων ομάδων που ζήτησαν την βοήθειά τους κατόπιν της εφαρμογής πολιτικών λιτότητας στα χρόνια της κρίσης ανέδειξε έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας σε συνεργασία με το GIVMED.

Από τα 20 κοινωνικά φαρμακεία που συμμετείχαν στην έρευνα, μηνιαία εξυπηρετούν 2.752 μοναδικούς ασθενείς καλύπτοντας 68,5% των αιτημάτων τους σε φάρμακα, το 30% εξ αυτών αφορά παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό. Ο κάθε ασθενής επισκέπτεται το κοινωνικό φαρμακείο 2,5 φορές κατά μέσο όρο το μήνα.

Οι ασθενείς ανήκουν στις ακόλουθες ευάλωτες κοινωνικά ομάδες:

• ηλικιωμένοι και χαμηλοσυνταξιούχοι,
• άνεργοι,
• ανασφάλιστοι,
• άτομα με αναπηρία,
• άτομα με πρόσβαση σε φροντίδα ψυχικής υγείας,
• άνθρωποι με συγκεκριμένες ασθένειες (π.χ. διαβητικοί),
• χαμηλόμισθοι.

Κατά την ποιοτική έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τις 5 Σεπτεμβρίου έως τις 30 Οκτωβρίου 2019 μέσω ηλεκτρονικών ερωτηματολογίων προέκυψε ότι οι πολίτες δεν είχαν πρόσβαση στα αναγκαία φάρμακα λόγω των περικοπών.

Τα συμμετέχοντα κοινωνικά φαρμακεία, εντόπισαν τις ακόλουθες πολιτικές αποφάσεις:

1. Η ασφαλιστική τιμή (ή τιμή αναφοράς) από το κράτος είναι μικρότερη από την λιανική τιμή φαρμάκου σε πολλά φάρμακα.
2. Οι αυξήσεις στις τιμές των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων.
3. Τα διαφορετικά ποσοστά συμμετοχής στο κόστος φαρμάκων για τον ίδιο ασθενή.
4. Η διακοπή της χορήγησης κάποιων κατηγοριών φαρμάκων από τα νοσοκομεία στους ανασφάλιστους.
5. Η πολιτική υπέρ γενοσήμων φαρμάκων περιλαμβάνει μεγαλύτερη επιβάρυνση για πρωτότυπα, τα οποία κάποιοι γιατροί συνεχίζουν να συνταγογραφούν.
6. Η διακοπή χορήγησης ΑΜΚΑ σε αιτούντες άσυλο. 
7. Οι μειώσεις στο εισόδημα ανθρώπων που ανήκουν σε ευπαθείς ομάδες (μείωση συντάξεων και επιδομάτων).
8. Η κατάργηση του ΕΚΑΣ.
9. Οι δυσμενείς οικονομικές αποφάσεις, οδήγησαν ανθρώπους να ψάχνουν τρόπους να εξοικονομήσουν χρήματα ακόμη και για θέματα υγείας.

Γιατί στα κοινωνικά φαρμακεία;

Από την αρχή της κρίσης μέχρι το 2016, πάνω από 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν ανασφάλιστοι και δεν είχαν πρόσβαση στο ΕΣΥ, όπως πριν. Το 2016 η κυβέρνηση ψήφισε το νόμο 4368/2016, ο οποίος διασφάλισε την καθολική πρόσβαση στην υγεία για ανθρώπους που ήταν ανασφάλιστοι και πλέον αναφέρονταν ως «κοινωνικά ευπαθείς ομάδες». Ωστόσο, πολλοί ωφελούμενοι συνέχισαν να αναζητούν τα φάρμακά τους στα κοινωνικά φαρμακεία για μια σειρά από λόγους:

1. Υπάρχουν φάρμακα, στα οποία δεν υπάρχει γενόσημο ούτε αποζημιώνονται πλήρως από τον ασφαλιστικό φορέα, με αποτέλεσμα ο ασθενής να πρέπει να πληρώσει συμμετοχή.
2. Σε πολλές περιπτώσεις, προκύπτει κόστος εκτέλεσης για κάθε συνταγή αξίας 1 ευρώ, που για κάποιους είναι απαγορευτικό.
3. Στην συνταγή, περιλαμβάνονται ταυτόχρονα φάρμακα με 25% συμμετοχή.
4. Η έκδοση ηλεκτρονικής συνταγής στους ανασφάλιστους στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και σε δημόσια νοσοκομεία, γίνεται κατόπιν ραντεβού τα οποία καθυστερούν χρονικά ή και ακυρώνονται.
5. Τα νοσοκομεία δεν εξυπηρετούν πάντα τους ασθενείς (λόγω ελλείψεων σε φάρμακα ή φόρτου εργασίας).
6. Ασθενείς δεν είναι πλήρως ενημερωμένοι για το τι δικαιούνται δωρεάν.
7. Ασθενείς χρειάζονται και παραφάρμακα ή υγειονομικό υλικό το οποίο δεν συνταγογραφείται και δεν αποζημιώνεται απο τον ΕΟΠΥΥ. Είναι πιο πρακτικό να τα αναζητούν όλα μαζί αρχικά στα κοινωνικά φαρμακεία.

Επιπλέον πλεονεκτήματα:

1. Τα κοινωνικά φαρμακεία, παρέχουν εντελώς δωρεάν υπηρεσίες και προϊόντα σε όλους τους ασθενείς που πληρούν τα κοινωνικά κριτήρια που έχουν ορίσει.
2. Τα κοινωνικά φαρμακεία δέχονται χειρόγραφες συνταγές.
3. Τα κοινωνικά φαρμακεία βρίσκονται σε κοντινή απόσταση (στο γεωγραφικό όριο του δήμου) σε σχέση με νοσοκομεία ή κέντρα υγείας.
4. Στα περισσότερα κοινωνικά φαρμακεία, προσφέρουν υπηρεσίες και κοινωνικοί λειτουργοί. Συγκεκριμένα, ενημερώνουν τους ασθενείς για τα δικαιώματά τους στο εθνικό σύστημα υγείας και τους παραπέμπουν σε άλλες υπηρεσίες ή ειδικότητες, προσφέροντας έτσι μια πιο ολιστική προσέγγιση όσον αφορά στην υγεία του πολίτη.

Σημειώνεται ότι οι απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν, έδειξαν ότι το 68,5% των αναγκών σε φάρμακα των ανθρώπων που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις, καλύπτονταν μέσω των κοινωνικών φαρμακείων. 

Κενά

Εκτός από τις σημαντικές ανάγκες σε φάρμακα, οι ωφελούμενοι των κοινωνικών φαρμακείων  χρειάζονται παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό, το οποίο δυσκολεύονταν να προμηθευτούν μέσω του ΕΣΥ:

1. Το παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό δεν αποζημιώνεται στην πλειοψηφία του.
2. Η παροχή του παραφαρμακευτικού ή υγειονομικού υλικού, όταν συνταγογραφείται γίνεται από νοσοκομεία, τα οποία μπορεί να έχουν έλλειψη.
3. Σε κάποιες περιπτώσεις ο ασθενής καλείται να πληρώσει το υλικό και να αποζημιωθεί σε δεύτερο χρόνο από τον ΕΟΠΥΥ.
4. Τα αναλώσιμα σκευάσματα (π.χ.ταινίες σακχάρου, σκαρφιστήρες, βελόνες ινσουλίνης, προϊόντα στομίας & ακράτειας, έλκη) συχνά δεν χορηγούνται σε επαρκή ποσότητα ή έχουν κι αυτά συμμετοχή. 
5. Απαραίτητα προϊόντα για βρέφη (π.χ. βρεφικά γάλατα, πάνες) δεν καλύπτονται.

Συνεπώς, περίπου 30% των αιτημάτων που δέχονταν τα κοινωνικά φαρμακεία που συμμετείχαν στην έρευνα, αφορούσαν ανάγκες σε παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό. 

Κατηγορίες προϊόντων

Τα κοινωνικά φαρμακεία, ακόμα και αν λειτουργούν στο πλαίσιο δήμου ή μη κερδοσκοπικής οργάνωσης, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, έχουν μηδενικό προϋπολογισμό για την αγορά προϊόντων που παρέχουν δωρεάν σε ανθρώπους που ζουν σε ευάλωτες καταστάσεις. Όλα τα προϊόντα τους, προέρχονται από δωρεές πολιτών, οι οποίοι έχουν περίσσευμα λόγω αλλαγής/ολοκλήρωσης θεραπείας ή απώλειας κοντινών προσώπων και εταιρειών. Οι κατηγορίες προϊόντων που αποδέχονται τα κοινωνικά φαρμακεία και τελικά παρέχουν είναι οι ακόλουθες:

1. Φάρμακα (ενδεικτικά): αναλγητικά, καρδιολογικά, διαβητικά, χοληστερίνης, ορθοπαιδικά, ψυχιατρικά,νευρολογικά, ουρολογικά, γυναικολογικά, αντιβιώσεις.
2. Παραφαρμακευτικό υλικό (ενδεικτικά):  Βιταμίνες, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα βρεφικής διατροφής, καλλυντικά προϊόντα.
3. Υγειονομικό υλικό (ενδεικτικά): Βαμβάκι, προϊόντα στομίας, ουροκαθετήρες, αναπηρικά αμαξίδια, περιπατητήρες, πατερίτσες, γάζες αποστειρωμένες κι αυτοκόλλητες, ελαστικοί επίδεσμοι,πάνες, νεφελοποιητές, συσκευές υπνικής άπνοιας και σερβιέτες ακράτειας.
4. Είδη προσωπικής υγιεινής (ενδεικτικά): Οδοντόκρεμες, σαμπουάν, σαπούνια, κρέμες περιποίησης σώματος, αντισηπτικά.

Κατά  διαστήματα εντοπίζονται ελλείψεις σε όλες τις κατηγορίες φαρμάκων. Οι πιο συχνές είναι :

1. Μη συνταγογραφούμενα φάρμακα
2. Αναλγητικά για παιδιά και ενηλίκους
3. Αντιβιώσεις – αντιφλεγμονώδη για παιδιά και ενηλίκους
4. Υγειονομικό υλικό
5. Εισπνεόμενα φάρμακα, κρέμες και σιρόπια, εξαιτίας του γεγονότος ότι ακόμη και αν δωρίζονται, όταν είναι ανοιγμένα απορρίπτονται για λόγους ασφαλείας.
6. Φάρμακα για την υπέρταση και τον διαβήτη.

Κίνδυνοι από πιθανή παύση λειτουργίας τους

Με το επιχείρημα ότι η χώρα ξεπέρασε την κρίση, έχουν γίνει αναφορές ότι η λειτουργία των κοινωνικών φαρμακείων πλέον δεν είναι απαραίτητη, όμως  ελλοχεύουν  οι εξής κίνδυνοι:

1. Ασθενείς θα δυσκολεύονται να καλύψουν ανάγκες σε φαρμακευτικό, παραφαρμακευτικό και υγειονομικό υλικό.
2. Πολλοί ωφελούμενοι των κοινωνικών φαρμακείων θα αναγκαστούν να διακόψουν την φαρμακευτική τους αγωγή, με συνέπεια την επιβάρυνση των νοσοκομείων.
3. Μεγάλες ποσότητες φαρμάκων θα μένουν αναξιοποίητες. Είτε θα πληρώνει το κράτος για την καταστροφή τους είτε θα απορρίπτονται με λάθος τρόπο, ρυπαίνοντας το περιβάλλον.
4. Φαρμακοποιοί των φαρμακείων κοινότητας θα ζημιώνονται οικονομικά λόγω αδυναμίας πληρωμής από ασθενείς που ανήκουν σε κοινωνικά ευπαθείς ομάδες.
5. Οι ουρές στα νοσοκομειακά φαρμακεία θα πολλαπλασιαστούν.
6. Οι εργαζόμενοι των κοινωνικών φαρμακείων θα μείνουν άνεργοι.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να προστατευθεί ο θεσμός των κοινωνικών φαρμακείων αλλά και να υποστηριχθεί από το ΕΣΥ, για να αυξηθεί η αποτελεσματικότητά τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα κοινωνικά φαρμακεία πέρα την εξοικονόμηση πόρων για την φαρμακευτική κάλυψη ευπαθών ομάδων, δωρίζουν φάρμακα σε νοσοκομεία, σε δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς (κρατητήρια αστυνομικών τμημάτων, σωφρονιστικά ιδρύματα, κέντρα υποδοχής κ.ά.). Μέσα από την λειτουργία τους αποφεύγεται η ρύπανση του περιβάλλοντος και τα κρατικά έξοδα για την καταστροφή τους. Τα κοινωνικά φαρμακεία διευκολύνουν την πρόσβαση ασθενών στο ΕΣΥ, μέσω ενημέρωσης τους και προγραμματισμό ιατρικών ραντεβού παρέχουν ενημέρωση για ιατρικά θέματα (π.χ. εμβολιασμό, πρόληψη νοσημάτων, χρήση φαρμάκου, διατροφικές συνήθειες).