Μαλλιώρη: Μέσα στην πανδημία προκλήθηκαν επιδημίες εξαρτήσεων

Επιδημίες εξαρτήσεων προκλήθηκαν μέσα στην πανδημία, όπως αναφέρει σε συνέντευξη της στο Virus η καθηγήτρια ψυχιατρικής Μένη Μαλλιώρη, εκπρόσωπός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Δ.Σ. του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παρακολούθησης για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία, που εδρεύει στη Λισσαβώνα. Προειδοποιεί ότι “οι προκλήσεις και οι ήδη υπάρχουσες αλλαγές στο πεδίο των εξαρτήσεων επιβάλουν επικαιροποίηση δράσεων, έγκαιρες παρεμβάσεις, νέες πρακτικές και τεχνολογίες, για να προλάβουμε τις εξαρτητικές «επιδημίες» μέσα σε μία πανδημία που δεν λέει να τελειώσει”.

Η κα Μαλλιώρη σημειώνει ότι την περίοδο της πανδημίας είχαμε σημαντικές αλλαγές στον τομέα των εξαρτήσεων, όπως η αλλαγή των ουσιών χρήσης, οι νοθευμένες ουσίες, που κυκλοφόρησαν την περίοδο των περιοριστικών μέτρων, η συχνότητα και ο τρόπος χρήσης των ουσιών, η πολλαπλή χρήση με την κατανάλωση συγχρόνως αλκοόλ ή βενζοδιαζεπινών, η δυσκολία πρόσβασης σε θεραπευτικά προγράμματα καθώς και στα επείγοντα τμήματα των Νοσοκομείων, καθώς και η έλλειψη ευρείας διάθεσης ναλοξόνης στη χώρα μας.

Ακόμη, υπογραμμίζει ότι πρέπει να βρεθούν νέοι τρόποι άμεσης και έγκαιρης καταγραφής των αλλαγών που συμβαίνουν στο πεδίο των εξαρτήσεων και αυτό ακριβώς επιδιώκει η αλλαγή του Κανονισμού για την λειτουργία του Ευρωπαικού Κέντρου για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία, που συζητείται αυτή την περίοδο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Συνέντευξη στον Αιμίλιο Νεγκή

• Πρόσφατα, έρευνα των καθηγητών Α. Χατζάκη και Β. Σύψα έδειξε ότι έχουμε ρεκόρ θανάτων χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Ειδικά στη συμπρωτεύουσα έχουμε επιδημική έξαρση του ιού HIV στους χρήστες. Σας ανησυχεί η εξέλιξη αυτή; Πώς πρέπει να αντιδράσει η Πολιτεία;

Τόσο στην παγκόσμια (Διεθνής Επιτροπή ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά-INCB) όσο και στην  ευρωπαϊκή (Ευρωπαϊκός Οργανισμός για τα Ναρκωτικά-EMCDDA) ετήσια έκθεση για το πρόβλημα των Ναρκωτικών, που δημοσιοποιήθηκαν πρόσφατα, αναφέρεται μεταξύ άλλων και η αύξηση των θανάτων από ναρκωτικά. Οι θάνατοι αυτοί δεν οφείλονται μόνο στην έξαρση του ιού HIV στους χρήστες, όπως αναφέρουν για την Ελλάδα οι ερευνητές Χατζάκης-Σύψα, αλλά και σε άλλες αιτίες που σχετίζονται με την πανδημία και τις αλλαγές που αυτή επέφερε όπως: η αλλαγή των ουσιών χρήσης, οι νοθευμένες ουσίες που κυκλοφόρησαν την περίοδο των περιοριστικών μέτρων, η συχνότητα και ο τρόπος χρήσης των ουσιών, η πολλαπλή χρήση με την κατανάλωση συγχρόνως αλκοόλ ή βενζοδιαζεπινών, η δυσκολία πρόσβασης σε θεραπευτικά προγράμματα καθώς και στα επείγοντα τμήματα των Νοσοκομείων, η έλλειψη ευρείας διάθεσης ναλοξόνης στη χώρα μας (αντίδοτο στις περιπτώσεις υπερδοσολογίας).

• Κάποιοι λένε ότι μέχρι πρότινος οι ετήσιες εκθέσεις του ΕΚΤΕΠΝ δεν είχαν αναδείξει τέτοιο ζήτημα, ενώ ήταν κοινό μυστικό στις μη κυβερνητικές οργανώσεις, που δραστηριοποιούνται στο πεδίο. Μήπως τελικά έχουμε θέμα με την ύπαρξη αξιόπιστων δεδομένων για την εξέλιξη των εξαρτήσεων;

Όχι! Η αξιοπιστία των ετήσιων εκθέσεων του ΕΚΤΕΠΝ είναι διαχρονικά τεκμηριωμένη και αποτελεί, αφενός ένα χρήσιμο εργαλείο για την αποτύπωση της εικόνας των εξαρτήσεων στη χώρα μας αφετέρου τη μόνη πηγή συστηματικής πληροφόρησης που θα έπρεπε να καθορίζει τις εκάστοτε πολιτικές αποφάσεις στο αντικείμενο αυτό. Το μόνο που θα ήθελα να επισημάνω σχετικά με το ερώτημά σας είναι ότι τα στοιχεία των εκθέσεων απέχουν δύο χρόνια από την παρούσα εικόνα δηλαδή η έκθεση του 2022 βασίζεται κυρίως σε στοιχεία του 2020. Λόγω όμως των σημαντικών και αιφνίδιων αλλαγών που επέφερε η πανδημία είναι σίγουρο ότι οι επαγγελματίες και κυρίως αυτοί που κάνουν «δουλειά στο δρόμο/street-work», βλέπουν πρώτοι τις αναδυόμενες απειλές. Πρέπει συνεπώς να βρεθούν νέοι τρόποι άμεσης και έγκαιρης καταγραφής των αλλαγών που συμβαίνουν στο πεδίο των εξαρτήσεων και αυτό ακριβώς επιδιώκει η αλλαγή του Κανονισμού για την λειτουργία του Ευρωπαικού Κέντρου για τα Ναρκωτικά και την Τοξικομανία που συζητείται αυτή την περίοδο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

• Μήπως με την πανδημία, βάλαμε ως Πολιτεία και κοινωνία το θέμα των εξαρτήσεων κάτω από το χαλί; Πώς πρέπει να κινηθούμε από δω και πέρα;

Το σίγουρο είναι ότι ακόμα και αν έγιναν δράσεις, δεν επικοινωνήθηκαν!! Για τον λόγο αυτό αρθρογράφησα συστηματικά προκειμένου να επισημάνω το σημαντικό έλλειμα πληροφόρησης σχετικά με την πανδημία και τις επιπτώσεις τόσο στην ψυχική μας υγεία όσο και στις εξαρτήσεις (Virus 31-3-20, TA NEA 7-4-20, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ-Πάτρα 13-4-20, ΤΑ ΝΕΑ 21-5-20, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 24-6-20, ΤΑ ΝΕΑ 26-6-20, Virus 15-11-20, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 29-1-21, Virus 5-2-21, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-Λάρισας 28-3-21, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ-Πάτρα 28-6-22).

• Έχετε αναδείξει ένα νέο μεγάλο πρόβλημα στον τομέα των εξαρτήσεων: το διαδικτυακό τζόγο, ειδικά στους νέους. Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;

Δυστυχώς πρέπει να μιλήσουμε και κυρίως να αντιμετωπίσουμε τις «επιδημίες» που προέκυψαν ή επιδεινώθηκαν μέσα στην πανδημία του covid-19. Οι έρευνες ESPAD, που έγιναν το 2015 και το 2019 σε 16χρονους μαθητές 35 Ευρωπαϊκών κρατών έδειξαν ότι οι Έλληνες έφηβοι έρχονται πρώτοι στα ποσοστά τζόγου-gambling. Γνωρίζοντας ότι τα περιοριστικά μέτρα λόγω πανδημίας αύξησαν τις ώρες ενασχόλησης με το διαδίκτυο και τις δραστηριότητες παιγνίων/gaming και τζόγου/gambling, είμαι σίγουρη ότι δεν θα έχουμε καθόλου ευχάριστα νέα για τους έφηβους, και όχι μόνο, στην χώρα μας. Αλλά βέβαια τι μπορεί να περιμένει κανείς όταν η διαφήμιση των σχετικών με τον τζόγο δραστηριοτήτων είναι ανεξέλεγκτες, σε όλο το 24ωρο και πολλές από αυτές έχουν το σύνθημα «παίξε υπεύθυνα»….

Είναι δυνατόν ένας 16χρονος να αντιλαμβάνεται τα όρια του υπεύθυνου τζόγου;

Γιατί άραγε το βάρος της ευθύνης αφορά τον παίκτη και όχι τον πάροχο τέτοιων «υπηρεσιών;

Αλλά αυτό είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση που όμως επιβάλλεται να απασχολήσει άμεσα τους πολίτες και τους πολιτικούς.

• Υποτίθεται ότι ως χώρα έχουμε συστήσει ανοιχτή τηλεφωνική γραμμή, η οποία όμως λειτουργεί χάρη στη δωρεά εταιρείας τυχερών παιχνιδιών. Δεν είναι σαν να έχουμε βάλει το λύκο να φυλά τα πρόβατα;

Ακριβώς. Όλες όμως οι εταιρείες (επίγειου και διαδικτυακού στοιχηματισμού) είναι «υποχρεωμένες» βάσει των κανόνων υπεύθυνων πρακτικών να χρηματοδοτούν κοινωνικές δράσεις ιδίως στον τομέα της πρόληψης. Άρα η δωρεά, που τελικά δεν είναι δωρεά αλλά «υποχρέωση», κρίνεται σκόπιμο να χορηγείται με διαφάνεια και λογοδοσία ώστε να αξιολογείται η αποτελεσματικότητά της, να στοχεύει στα νέα δεδομένα και στις προκλήσεις των καιρών και να οδηγεί σε πραγματικούς κανόνες πρόληψης και όχι σε μετάθεση ευθυνών και μάλιστα σε ευαίσθητες ηλικίες.

• Πριν από λίγες εβδομάδες, τέθηκε σε λειτουργία ένας μεγάλος και οργανωμένος Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης στην Αθήνα. Ήταν σημαντικό ότι τον επισκέφθηκε ο ίδιος ο Πρωθυπουργός. Επί των ημερών σας στον ΟΚΑΝΑ είχατε οργανώσει τον πρώτο ΧΕΧ. Γιατί είναι σημαντικό να λειτουργεί ένας τέτοιος χώρος; Τι θα πρέπει να προσέξει η σημερινή διοίκηση του οργανισμού;

Πράγματι αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους όσους συνέβαλαν, έστω και με σημαντική καθυστέρηση, στη λειτουργία του «πρώτου», που δεν ήταν πρώτος.., Χώρου Εποπτευόμενης Χρήσης-ΧΕΧ στην Αθήνα. Υπενθυμίζω στου επιλήσμονες ή σε όσους πραγματικά δεν ξέρουν ή δεν θυμούνται ότι το 2013 λειτούργησε πιλοτικά (χρηματοδοτούμενος από ΕΣΠΑ) για ένα περίπου χρόνο, ο πραγματικά πρώτος Χώρος Εποπτευόμενης Χρήσης στην Αθήνα. Γιατί σταμάτησε ή λειτουργία του είναι μια άλλη πονεμένη ιστορία… Εκείνο που έχει σημασία είναι ποιος θα λογοδοτήσει για την σχεδόν δεκαετία που μεσολάβησε χωρίς αυτή την σημαντική υπηρεσία που σώζει ζωές, μειώνει τη νοσηρότητα ιδιαίτερα των μεταδοτικών νοσημάτων, μειώνει την παραβατικότητα και τους εγκλεισμούς στις φυλακές, σέβεται την ατομική αξιοπρέπεια, δημιουργεί ασφάλεια και προστασία των χρηστών αλλά και των πολιτών. Και βέβαια δεν θα μιλήσω για τα οικονομικά μεγέθη απλά θα αναφέρω ότι είναι μία υπηρεσία που -εκτός από τις ζωές που σώζει και οι οποίες δεν κοστολογούνται- για όλες τις υπόλοιπες παροχές κρίνεται απόλυτα και οικονομικά συμφέρουσα.

• Υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι οι υφιστάμενες υπηρεσίες για τα ναρκωτικά στην χώρα (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ) χρειάζεται αναπροσανατολισμό για να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες, που έχουν ανακύψει στις εξαρτήσεις. Πώς βλέπετε εσείς μία τέτοια εξέλιξη;

Δεν μπορώ να σας απαντήσω στο τι χρειάζεται από τις υφιστάμενες υπηρεσίες για τα Ναρκωτικά στην χώρα μας. Σέβομαι το δύσκολο έργο τους και τα αποτελέσματά τους. Πιστεύω παράλληλα ότι δεν είναι δικό τους αντικείμενο ο επαναπροσδιορισμός της πολιτικής για τα Ναρκωτικά και η αντιμετώπιση των νέων απειλών και δεδομένων.

Όπως συμβαίνει σε όλα τα κράτη μέλη της Ε.Ε. και σύμφωνα με όσα αναφέρονται στην εθνική μας νομοθεσία (Ν. 4139/2013 άρθρα 48 και 50) η αρμοδιότητα αυτή ανήκει στις προβλεπόμενες από τον Νόμο Επιτροπές που καταρτίζουν και εγκρίνουν την Εθνική Στρατηγική για τα Ναρκωτικά και προσδιορίζουν τα διαχρονικά και ετήσια Σχέδια Δράσης με συγκεκριμένες αρμοδιότητες, χρονοδιαγράμματα και χρηματοδοτήσεις των φορέων και υπηρεσιών που ασχολούνται με το αντικείμενο. Από το 2013 που ψηφίστηκε ο Νόμος η χώρα μας δεν έχει ακόμα εγκεκριμένη Εθνική Στρατηγική, δεν έχει μηχανισμό εξωτερικής αξιολόγησης των Σχεδίων Δράσης κατά φορέα και συνολικά, δεν έχει ολιστική προσέγγιση για όλες τις Εξαρτήσεις, από ουσίες νόμιμες και παράνομες αλλά και για τις συμπεριφορικές εξαρτήσεις.

Οι επιμέρους δραστηριότητες όλων των φορέων, αν και πολύ σημαντικές, όπως προανάφερα, καταλήγουν αποσπασματικές, με επικαλύψεις ή κενά για την σφαιρική κάλυψη του πολύπλοκου και μεταβαλλόμενου προβλήματος των Εξαρτήσεων. Και δυστυχώς οι προκλήσεις και οι ήδη υπάρχουσες αλλαγές στο πεδίο των Εξαρτήσεων επιβάλουν επικαιροποίηση δράσεων, έγκαιρες παρεμβάσεις, νέες πρακτικές και τεχνολογίες, για να προλάβουμε τις εξαρτητικές «επιδημίες» μέσα σε μία πανδημία που δεν λέει να τελειώσει.