Ο εθισμός από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι συνέπειες στην ψυχική υγεία

Σήμα κινδύνου εκπέμπεται για την εξάρτηση από τη χρήση των κοινωνικών δικτύων (social media). Η υπερβολική χρήση μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό και σε επιπτώσεις στην ψυχική υγεία.

Στατιστικά στοιχεία για τη χρήση του διαδικτύου και των κοινωνικών δικτύων στις ΗΠΑ σχολιάζουν οι ιατροί της Θεραπευτικής Κλινικής (Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (Παθολόγος, Καθηγήτρια Θεραπευτικής-Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής) και Παναγιώτα Ζαχαράκη (Βιολόγος).

Η ελκυστικότητα της λήψης συνεχών ενημερώσεων και εικονικής επικύρωσης διαμορφώνει τις απόψεις αλλά παράλληλα μπορεί να καταναλώσει τον χρόνο, την προσοχή, ακόμα και την ψυχική υγεία. Οποιοσδήποτε μπορεί να εθιστεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ανεξάρτητα από την ηλικία, το επάγγελμα ή το υπόβαθρο. Παγκοσμίως, υπολογίζεται ότι 5 δισεκατομμύρια άτομα ασχολούνται με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τι λένε οι αριθμοί για τους χρήστες στις ΗΠΑ:

• Ο μέσος Αμερικανός ξοδεύει 2 ώρες και 14 λεπτά στα κοινωνικά δίκτυα (social media) καθημερινά.
• Η εβδομαδιαία χρήση είναι 6,3 ώρες στο TikTok, 5,7 ώρες στο YouTube, 4 ώρες στο Instagram και στο Twitter και 3,5 ώρες στο Facebook.
• Το 30-40% των χρηστών πιστεύει ότι ξοδεύει πολύ χρόνο σε αυτές τις πλατφόρμες ή αισθάνεται κάποιας μορφής εξάρτηση. Το 52% των χρηστών ηλικίας 22-38 ετών παραδέχονται ότι αισθάνονται εθισμένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
• Το Facebook παραμένει δημοφιλές στις Ηνωμένες Πολιτείες με το 69% των ενηλίκων των ΗΠΑ να ασχολούνται, και περίπου 3 δισεκατομμύρια άτομα παγκοσμίως. Το Instagram έχει περισσότερους από 1,5 δισεκατομμύρια χρήστες παγκοσμίως. Όπως το Facebook, έτσι και το Instagram διευκολύνει τις αλληλεπιδράσεις μέσω σχολίων και likes στις αναρτήσεις των χρηστών.
• Το X (πρώην Twitter) έχει παγκόσμια βάση περίπου μισού δις χρηστών. Περίπου το 23% των ενηλίκων των ΗΠΑ συμμετέχει ενεργά στην πλατφόρμα. Το TikTok έχει αυξηθεί γρήγορα και έχει συγκεντρώσει πάνω από 1 δις χρήστες παγκοσμίως.
• Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο μέσος άνθρωπος διατηρεί 7 λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό τοποθετεί τις ΗΠΑ μεταξύ του υψηλού μέσου όρου 11,5 λογαριασμών της Ινδίας και του πιο μέτριου 3,8 της Ιαπωνίας.

Ανησυχητικές επιπτώσεις

• Μεταξύ των γυναικών που απέκτησαν το πρώτο τους smartphone στην ηλικία των 6 ετών, το 74% είχε νιώσει το άγχος από αυτή τη διαδραστικότητα. Αυτό το ποσοστό μειώθηκε στο 61% για όσους έλαβαν το πρώτο τους smartphone στην ηλικία των 10 ετών και περαιτέρω στο 52% για εκείνους που το απέκτησαν στην ηλικία των 15 ετών.
• Ακόμη και μεταξύ εκείνων που απέκτησαν το πρώτο τους smartphone σε ηλικία 18 ετών, το 46% μπορεί να είχε αντιμετωπίσει ψυχική δυσφορία. Στα άτομα ηλικίας 45 ετών και άνω, λιγότερο από το 14% βίωσαν παρόμοια αγωνία, έχοντας μεγαλώσει πριν από την ευρεία χρήση του διαδικτύου.
• Περίπου το 1/3 των χρηστών, ιδίως μεταξύ της ηλικιακής ομάδας 16-24 ετών, πιστεύουν ότι η χρήση πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους. Ωστόσο, περίπου το 24% διαφωνεί και ένα μεγαλύτερο ποσοστό -γύρω στο 43%- παραμένει ουδέτερο ή αβέβαιο για τον αντίκτυπό του στην αυτοαντίληψη.

Θετική επίδραση

Αξιοσημείωτη είναι η σημαντική μείωση κατά 33% στον κίνδυνο κατάθλιψης μεταξύ των ατόμων άνω των 60 ετών σχετίζεται με τη συμμετοχή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Παρά τις αρνητικές επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα άτομα τρίτης ηλικίας που χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να παραμείνουν συνδεδεμένα ή ενημερωμένα, συχνά βιώνουν πιο θετικά αποτελέσματα από τη χρήση τους, μετριάζοντας τον κίνδυνο κατάθλιψης.

Οι συνέπειες  στους νέους:

Ενδεικτικό της εξάρτησης είναι ότι το 54% των εφήβων στις ΗΠΑ θεωρούν ότι είναι δύσκολο να εγκαταλείψουν τα social media. Μάλιστα, τα 13χρονα παιδιά  δηλώνουν ότι ελέγχουν συχνά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με πάνω από το ένα τρίτο να ελέγχουν περισσότερες από 25 φορές την ημέρα τα Σαββατοκύριακα. Η συχνότητα ήταν χαμηλότερη τις σχολικές ημέρες, πιθανότατα λόγω της περιορισμένης πρόσβασης στη συσκευή κατά τις σχολικές ώρες.

Σε ότι αφορά την ψυχική τους υγεία, το 67% των εφήβων αισθάνονται πτώση της αυτοεκτίμησης λόγω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, συγκρίνοντας τη ζωή τους με το φιλτραρισμένο περιεχόμενο που βλέπουν. Ωστόσο, το 73% βρίσκει άνεση και υποστήριξη σε αυτές τις πλατφόρμες σε δύσκολες στιγμές, αντανακλώντας τη διπλή επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη ζωή των νέων. Χαρακτηριστικό είναι ότι περίπου το 47% των 13χρονων βιώνουν άγχος όταν αποσυνδέονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μόνο το 10% αισθάνεται ανακούφιση μετά την αποκοπή και το 43% δεν επηρεάζεται καθόλου.

Ωστόσο, το 32% πιστεύει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κυρίως αρνητικές επιπτώσεις στα άτομα της ηλικίας τους. Ωστόσο, μόνο το 9% των εφήβων αντιλαμβάνεται ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν ως επί το πλείστον αρνητικές επιπτώσεις στον εαυτό τους.