Ο ρόλος της ψυχολογίας στη σκλήρυνση κατά πλάκας

Ψυχολογική διαχείριση της νόσου και νοηματοδότηση της ζωής μετά τη διάγνωση

της Δρ Ίλιας Θεοτοκά, κλινικής ψυχολόγου-ψυχοθεραπεύτριας στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο, προέδρου της Δράσης για την Ψυχική Υγεία

Η σκλήρυνση κατά πλάκας είναι μια φλεγμονώδης, απομυελινωτική νόσος, που επηρεάζει το κεντρικό νευρικό σύστημα, με επιπτώσεις κυρίως στην κινητικότητα.

Οι ψυχολογικές διαταραχές στη σκλήρυνση είναι πολλές. Οι σημαντικότερες και συχνότερες είναι η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές. Οι ψυχολογικές αυτές διαταραχές αγγίζουν πάνω από το 50% των ασθενών. Θα πρέπει να πούμε ότι, σε πολλές περιπτώσεις, δεν διαγιγνώσκονται –κυρίως η κατάθλιψη– και κατά συνέπεια δεν αντιμετωπίζονται, επηρεάζοντας έτσι τη λειτουργικότητα, τη συμμόρφωση στη θεραπεία και την ποιότητα ζωής ασθενούς και οικογένειας.

Οι κυριότερες ενδείξεις της κατάθλιψης είναι: μόνιμη θλίψη, απώλεια της ενεργητικότητας, αίσθημα αβοηθησίας και αναξιότητας, έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που παλιά ευχαριστούσαν το άτομο, ευερεθιστότητα, αύξηση του ύπνου, αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, μειωμένη σεξουαλική επιθυμία κ.λπ. Όταν τα συμπτώματα αυτά επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα, την προσωπική, οικογενειακή και επαγγελματική ζωή, τότε το άτομο ή η οικογένεια πρέπει να ζητήσουν ψυχολογική βοήθεια έγκαιρα, πριν τα συμπτώματα αυτά εγκατασταθούν.

Μελέτη που κάναμε πρόσφατα σε ασθενείς του Ιατρείου Σκλήρυνσης κατά Πλάκας της Νευρολογικής Κλινικής στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο (Theotoka, I., Katsavos, S., Artemiadis, A., Zacharis, M., Argirou, P., Liappas, I., Stamboulis, E., Paparrigopoulos, T. & Anagnostouli, M., 2014, Prevalence of psychiatric disorders in a cohort of Hellenic multiple sclerosis patients) έδειξε ότι οι ψυχολογικές διαταραχές των ασθενών με σκλήρυνση είναι διπλάσιες σε ποσοστά σε σχέση με τις ψυχολογικές διαταραχές των ασθενών με σκλήρυνση στην Ευρώπη. Πιο συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι εμφανίζουν, σε υψηλά ποσοστά, αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, όπως και δυσθυμική διαταραχή, χωρίς να υπάρχουν διαφορές ως προς το φύλο.

Σίγουρα, τα αυξημένα αυτά ποσοστά σχετίζονται και με την οικονομική κρίση. Οι ασθενείς αναφέρουν ότι, λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, της ανεργίας και της απειλής απώλειας εργασίας, έχουν περισσότερο άγχος και μειωμένη τάση για ενεργοποίηση. Επίσης, δεν μπορούν να προγραμματίσουν το μέλλον, να θέσουν νέους στόχους, και περιορίζουν τις κοινωνικές τους σχέσεις και τα χόμπι τους.

Η ανακοίνωση της νόσου αποτελεί γεγονός ιδιαίτερα σοκαριστικό. Ασθενείς και οικογένεια θεωρούν ανυπέρβλητες τις δυσκολίες, οι ελπίδες, τα όνειρά τους, οι στόχοι τους για το μέλλον καταρρέουν, όπως καταρρέουν και οι ίδιοι.

Αυθόρμητα ερωτήματα έρχονται στο μυαλό, όπως: Γιατί σε μένα; Τι θα γίνει σήμερα; Τι θα γίνει σε έναν μήνα; Τι θα γίνει σε 5 χρόνια; Σε ποιον θα το πούμε και σε ποιον όχι;

Ασθενείς και συγγενείς βιώνουν αισθήματα πένθους για την απώλεια της υγείας, όπως άρνηση, θυμό, απόσυρση, επιθετικότητα. Στη συνέχεια, τα αισθήματα αυτά, με την ανάλογη ψυχολογική καθοδήγηση, δίνουν τη θέση τους στο αίσθημα της αποδοχής, της συμφιλίωσης με τη νόσο και της ανάπτυξης στρατηγικών, ψυχολογικών και πρακτικών, για την καθημερινή της διαχείριση.

Η πρόκληση για ασθενείς και συγγενείς είναι να δεχθούν αυτήν την αλλαγή στη ζωή τους και να προσαρμοστούν σε αυτήν την αλλαγή.

Επειδή όμως όλοι άνθρωποι δεν είναι ίδιοι και ανταποκρίνονται διαφορετικά στη συνειδητοποίηση της χρόνιας νόσου, είναι πολύ σημαντική η εξατομίκευση της θεραπευτικής ψυχολογικής αντιμετώπισης του ασθενούς. Κάθε ασθενής θα πρέπει να εκτιμηθεί, και να βρεθεί το κατάλληλο θεραπευτικό πλάνο για αυτόν. Το ψυχολογικό θεραπευτικό πλάνο μπορεί να περιλαμβάνει υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, ατομική ή οικογενειακή, ομαδική θεραπεία, ψυχοεκπαίδευση, εκπαίδευση σε συγκεκριμένες δεξιότητες, τεχνικές χαλάρωσης, πρακτικές οδηγίες και, ασφαλώς, φαρμακευτική αγωγή για το άγχος, την κατάθλιψη ή άλλες ψυχικές διαταραχές που μπορεί να συνοδεύουν τη σκλήρυνση.

Κατανοούμε, λοιπόν, σύμφωνα με τα παραπάνω, πόσο επιτακτική είναι η ανάγκη της ψυχολογικής στήριξης των ασθενών και των οικογενειών. Η ψυχολογική παρακολούθηση, τόσο κατά την ανακοίνωση της νόσου όσο και κατά την πορεία της, είναι απαραίτητη θεραπευτική επιλογή. Επειδή δε είναι μια νόσος που ξεκινά, συνήθως, στα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής και συνεχίζεται μέχρι το τέλος της, θα πρέπει στην ψυχολογική αντιμετώπιση να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες των διαφόρων φάσεων της ζωής (πρώτα χρόνια ενηλικίωσης, εκπαιδευτικοί στόχοι, επαγγελματική δραστηριότητα, δημιουργία οικογένειας, κοινωνική ζωή, τρίτη ηλικία κ.λπ.). Στόχοι της θεραπείας είναι να αναπτύξουν οι ασθενείς καλύτερες στρατηγικές, να βελτιώσουν τη γνώμη τους για τον εαυτό τους, να μπορούν να χαρούν τη ζωή.

Η προσωπική μου εμπειρία μέσα από την ψυχοθεραπεία σε ασθενείς με σκλήρυνση έδειξε ότι μετά την ψυχοθεραπεία οι ασθενείς αναπτύσσουν υγιείς άμυνες, νοηματοδοτούν τη ζωή τους, προστατεύουν τον εαυτό τους από το στρες και εμπλέκονται περισσότερο σε ευχάριστες δραστηριότητες.

Κάποιες σύντομες οδηγίες που μπορούμε να δώσουμε στον ασθενή και στα μέλη της οικογένειάς του για να νιώσουν καλύτερα ψυχολογικά είναι:

• Μιλήστε για τα συναισθήματά σας
• Πείτε πώς νιώθετε στους αγαπημένους σας ανθρώπους
• Μοιραστείτε τις εμπειρίες σας με ανθρώπους που μπορούν να σας καταλάβουν
• Δείτε ότι και οι άλλοι έχουν παρόμοια προβλήματα ή πιθανά και χειρότερα από τα δικά σας (δεν είναι κανείς χωρίς προβλήματα)
• Δεν φταίει κανείς για αυτό που έχει συμβεί-Αποενοχοποιηθείτε
• Ζητήστε βοήθεια από ειδικά κέντρα που μπορούν να παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη. Τόσο η ατομική όσο και η οικογενειακή και ομαδική ψυχοθεραπεία έχουν αποδείξει, επιστημονικά, ότι είναι πολύ αποτελεσματικές.
• Διατηρήστε την καθημερινότητα όσο το δυνατόν ανέπαφη
• Ασχοληθείτε με τη νόσο όσο πραγματικά χρειάζεται, μην την κάνετε το κύριο θέμα στη ζωή σας
• Προσπαθήστε να ακολουθείτε τις συνηθισμένες σας δραστηριότητες, κάνοντας μόνο κάποιες προσαρμογές εκεί που χρειάζεται
• Αναζητήστε στήριξη μέσα από την πίστη και τη θρησκεία
• Φροντίστε να περνάτε ευχάριστο χρόνο με αγαπημένους ανθρώπους σε δραστηριότητες που απολαμβάνετε και σας χαλαρώνουν. Στο ερώτημα «γιατί σε μένα;» πείτε «γιατί όχι σε μένα;». «Μπορώ να το διαχειριστώ και θα το διαχειριστώ», άλλωστε, «ό,τι δεν σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό».

Κλείνοντας αυτήν την παρουσίαση, και στέλνοντας ένα ισχυρό θετικό μήνυμα προς όλους τους ασθενείς με χρόνια νόσο, θα ήθελα να αναφέρω θετικές δηλώσεις των ίδιων μας των ασθενών για τη νόσο και πώς τη διαχειρίστηκαν ψυχολογικά:

«Φροντίζω περισσότερο τον εαυτό μου»

«Μιλώ για την ασθένειά μου, αυτό με κάνει να νιώθω καλύτερα και έτσι βοηθώ κι άλλους ανθρώπους»

«Είμαι καλά, γιατί θέλω να είμαι καλά»

«Είμαι παρών στη ζωή»

Who is Who

Η Ίλια Θεοτοκά είναι κλινική ψυχολόγος και ψυχοθεραπεύτρια. Έκανε τις πτυχιακές και μεταπτυχιακές της σπουδές στην Κλινική και Εξελικτική Ψυχολογία, στη Σχολή Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Γενεύης, στην Ελβετία. Η διδακτορική της διατριβή αφορούσε την κατάθλιψη των ενηλίκων. Εργάστηκε αρχικά στην Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Υπηρεσία για το Παιδί και τον Έφηβο στη Λωζάννη της Ελβετίας και στην Ελλάδα στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής «Δρομοκαΐτειο» για 6 χρόνια. Τα τελευταία 20 χρόνια, εργάζεται στην Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο.

Διατηρεί ιδιωτικό γραφείο από το 1997. Έχει διδάξει Ψυχολογία σε πολλά εκπαιδευτικά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Είναι συγγραφέας πολλών επιστημονικών άρθρων και κεφαλαίων σε ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία. Επίσης, έχει συμμετάσχει ως ομιλήτρια σε πάνω από 150 ελληνικά και ξένα συνέδρια, workshops και σεμινάρια.

Πηγή: Ph.B