Όσοι πιστεύουν στις συνομωσίες, βοηθούν στην εξάπλωση του ιού

Γράφει: Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου, PsyD, MSc, Συμβουλευτική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια, Σύμβουλος υπογονιμότητας, Επικεφαλής επιστημονικών υπηρεσιών του www.feelwelltoday.com

Ο νέος κοροναϊός συνεχίζει να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Οι νέες αναφορές για κρούσματα, συνεχείς. Και παράλληλα μια εξίσου γρήγορη εξάπλωση θεωριών συνομωσίας. Θεωρίες που εντοπίζουν δυνατούς σεναριογράφους οι οποίοι σχεδιάζουν να κάνουν κάτι απειλητικό με τον ιό – στα χέρια τους.

Το θέμα είναι ότι οι έρευνες όσον αφορά τις ιατρικές θεωρίες συνομωσίας δείχνουν ότι αυτό μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνο – όσο και το ξέσπασμα του ιού – για τις κοινωνίες. Μια αρκετά διαδεδομένη θεωρία συνωμοσίας: ο κορωνοϊός ως βίο-όπλο της CIA με σκοπό να διεξαχθεί πόλεμος στην Κίνα.

Μια άλλη στηρίζει ότι το Ηνωμένο Βασίλειο και οι ΗΠΑ επινόησαν τον ιό για να μπορέσουν να κερδίσουν χρήματα από ένα πιθανό εμβόλιο. Παρ` όλο που πολλές από αυτές τις θεωρίες συνωμοσίας φαίνονται υπερβολικές, η λογική ότι οι κακές δυνάμεις επιδιώκουν ένα μυστικό σχέδιο είναι ευρέως διαδεδομένη σε κάθε κοινωνία. Και συνήθως σχετίζονται με την υγεία.

Το ίδιο είχε γίνει και για τον ιό HIV όταν σε κάποιες δημοσκοπήσεις ένα ποσοστό μικρό αλλά όχι αμελητέο – της τάξεως του 16% – πίστευαν ότι δημιουργήθηκε από μια μυστική ομάδα ή οργανισμό και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο με συγκεκριμένο σκοπό. Παρόμοια αντιμετώπιση για την σκοπίμως κεκαλυμμένη από το κοινό αλήθεια για τις βλαβερές συνέπειες των εμβολίων.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δημιούργησε ξεχωριστή στήλη στην ιστοσελίδα του με αναφορές στους “μύθους”, προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα που δημιουργεί η διάδοση ψεύτικων ειδήσεων και θεωριών περί συνωμοσίας. Φαίνεται ότι οι θεωρίες συνομωσίας ανθίζουν σε στιγμές κρίσης στην κοινωνία – όπως τρομοκρατικές επιθέσεις, «αιφνίδιες» πολιτικές αλλαγές ή οικονομική κρίση. Δηλαδή σε περιόδους που η αίσθηση αβεβαιότητας και απειλής εντείνεται στο βωμό της ανάγκης μας να κατανοήσουμε κάτι μη-γνώριμο. Όπως ο ιός εν προκειμένω. Και με τη εκδήλωση του Ζίκα ανάλογη αντιμετώπιση υπήρξε καθώς πάλι θεωρείτο βιολογικό όπλο.

Έρευνες σε εκείνη την περίοδο αναφέρονται και πάλι στην τάση του ανθρώπου να διαχειριστεί την μεγάλη αβεβαιότητα. Η εμπιστοσύνη στις συστάσεις των επαγγελματιών και των οργανισμών της υγείας είναι σημαντική προϋπόθεση για την διαχείριση μιας κρίσης στην υγεία.

Όμως, οι άνθρωποι που πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας συνήθως δεν εμπιστεύονται ανθρώπους ή και ομάδες που θεωρούν ότι έχουν δύναμη, όπως διαχειριστές, πολιτικοί και φαρμακευτικές εταιρίες. Και το ζήτημα είναι ότι αν δεν υπάρχει εμπιστοσύνη, αυτοί οι άνθρωποι είναι λιγότερο πιθανό να ακολουθήσουν ιατρικές συμβουλές.

Οι έρευνες λένε ότι οι θεωρίες συνομωσίας έχουν τη δυναμική να μεγαλώσουν την δυσπιστία στις ιατρικές αρχές, κάτι που αυτομάτως επηρεάζει την προθυμία των πολιτών να προστατευθούν – είναι λιγότερο πιθανό να εμβολιαστούν ή να χρησιμοποιήσουν αντιβιοτικά ενώ πιο εύκολα θα καταναλώσουν συμπληρώματα βιταμινών και βότανα.

Και το χειρότερο όλων, πολλοί εξ` αυτών συχνά δηλώνουν ευθέως ότι δεν έχουν καμία πίστη στους ιατρούς, ενώ την ίδια στιγμή συμβουλεύονται μη-επαγγελματίες, φίλους, οικογένεια. Σήμερα λοιπόν, παρουσία του κοροναϊού, όσοι στηρίζουν θεωρίες συνομωσίας είναι λιγότερο πιθανό να ακολουθήσουν συμβουλές υγείας όπως τον συχνό και σχολαστικό καθαρισμό χεριών με σαπούνι ή αντισηπτικό, ή την αυτοαπομόνωση μετά την επίσκεψη σε υψηλού κινδύνου περιοχές.

Είναι πιο πιθανό να διατηρούν αρνητικές αντιλήψεις σχετικά με την πρόληψη και τις συμπεριφορές που πρέπει να ακολουθήσουν ή να χρησιμοποιούν επικίνδυνες εναλλακτικές λύσεις προτείνοντάς τις ως θεραπείες. Είναι ευνόητο ότι τέτοιες συμπεριφορές θα συμβάλλουν στην αύξηση της πιθανότητας εξάπλωσης του ιού και θα θέσει σε κίνδυνο περισσότερα άτομα. Για παράδειγμα η δημοφιλής θεωρία συνομωσίας QAnon, στηρίζει ότι ο κορωνοϊός σχεδιάστηκε από το αμερικανικό «βαθύ κράτος” το οποίο υλοποιεί σχέδιο ενάντια στον Ντόναλτ Τραμπ και ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί πίνοντας χλωρίνη. Ωστόσο, είναι δυνατό να παρέμβουμε και να σταματήσουμε την εξάπλωση των θεωριών συνωμοσίας.

Οι έρευνες δείχνουν ότι οι εκστρατείες που προωθούν τα αντεπιχειρήματα σε ιατρικές θεωρίες συνωμοσίας καταφέρνουν σε ικανοποιητικό βαθμό να αποκαθιστούν τις συνωμοτικές πεποιθήσεις. Είναι αρκετά ωφέλιμο να βελτιώσουμε την ικανότητά να εντοπίζουμε και να αντιστεκόμαστε στην παραπληροφόρηση.

 Η ορθή κρίση, η καλή γνώση σχετικά με το ποιες πηγές είναι έγκυρες και ποδιές απλά εμπορικές και σαφώς η καλή ψυχική υγεία είναι καθοριστικοί παράμετροι στον τρόπο που αναζητούμε πληροφόρηση στην ψηφιακή εποχή. Οι θεωρίες συνωμοσίας μπορεί να είναι πολύ επιβλαβείς για την κοινωνία. Όχι μόνο μπορούν να επηρεάσουν τις επιλογές των ανθρώπων για την υγεία των ανθρώπων, αλλά μπορούν να παρεμβαίνουν στην αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών ομάδων και να αυξάνουν την εχθρότητα και τη βία προς όσους θεωρούν ότι συνωμοτούν.

Έτσι λοιπόν, οι κυβερνήσεις πρέπει ταυτόχρονα με τις προσπάθειες διαχείρισης της εξάπλωσης του ιού, να κάνουν το μέγιστο δυνατό για μην ξεφύγουν η παραπληροφόρηση και οι θεωρίες συνωμοσίας που σχετίζονται με τον ιό.