Οστεοαρθρίτιδα και θεραπευτική αντιμετώπιση

Γράφει: Δρ Αλέξανδρος Ανδριανάκος, Ρευματολόγος, Α.Ε. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Πρόεδρος Ελληνικού Ιδρύματος Ρευματολογίας.

Η οστεοαρθρίτιδα είναι χρόνια ρευματική πάθηση που εντοπίζεται σε περιφερικές αρθρώσεις, δηλ. σε αρθρώσεις των άνω και κάτω άκρων, αλλά και σε αρθρώσεις της σπονδυλικής στήλης. Συνήθως αφορά μία άρθρωση (π.χ. γόνατο ή ισχίο) και μερικές φορές δύο ή περισσότερες αρθρώσεις, ενώ στα χέρια και στη σπονδυλική στήλη είναι συνήθης η  εντόπιση σε πολλές αρθρώσεις. Όταν η οστεοαρθρίτιδα εντοπίζεται στη σπονδυλική στήλη είναι γνωστή και ως εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια.

Η οστεοαρθρίτιδα χαρακτηρίζεται, πρώτον, από φθορά της “φλάντζας”, δηλ. του αρθρικού χόνδρου, που καλύπτει την επιφάνεια των οστών μέσα στην άρθρωση, και δεύτερον, από οστική υπερπλασία στα όρια των αρθρικών επιφανειών των οστών μέσα στην άρθρωση (Εικόνες 30-Β και 31). Έτσι, δημιουργούνται οστικές προεξοχές, που λέγονται οστεόφυτα, αλλά ο κόσμος τις ξέρει ως “άλατα”. Τα οστεόφυτα όμως δεν έχουν καμία σχέση με το αλάτι που τρώμε, αλλά είναι οστά εκ των οστών.

Η οστεοαρθρίτιδα είναι όχι μόνο η συχνότερη ρευματική πάθηση, αλλά και μια από τις συχνότερες παθήσεις του ανθρώπου. Στην πρόσφατη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα για τις ρευματικές παθήσεις (Ελληνικά / Αγγλικά)στο γενικό πληθυσμό της χώρας μας, που οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών, βρέθηκε ότι ο συνολικός επιπολασμός, δηλ. η συνολική συχνότητα, της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας, που αφορά τις αρθρώσεις τόσο των άνω και κάτω άκρων όσο και της σπονδυλικής στήλης, ανέρχεται στο 13,1% των ενηλίκων. Η  οστεοαρθρίτιδα είναι σημαντικά συχνότερη στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες, ενώ η συχνότητά της αυξάνει σημαντικά με την πρόοδο της ηλικίας. Από όλες τις εντοπίσεις της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας συχνότερη είναι η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια (6,9%) και ακολουθούν η οστεοαρθρίτιδα του γόνατος (6%), των χεριών (2%) και του ισχίου (0,9%). Περίπου 20% των ασθενών με συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα παρουσιάζουν δύο ή περισσότερες από τις παραπάνω εντοπίσεις.

Παράγοντες κινδύνου 

Επιδημιολογικές μελέτες σε διάφορες χώρες έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη παραγόντων κινδύνου για την ανάπτυξη της οστεοαρθρίτιδας. Τέτοιοι παράγοντες κινδύνου είναι το γυναικείο φύλο, η μεγάλη ηλικία, γενετικοί παράγοντες, η  παχυσαρκία και η κάκωση ή η επαναλαμβανόμενη επαγγελματική μηχανική επιβάρυνση και καταπόνηση των αρθρώσεων. Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, στην πρόσφατη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα για τη συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα των περιφερικών αρθρώσεων, που πραγματοποιήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Ρευματολογικών Ερευνών στο γενικό πληθυσμό ενηλίκων,  διερευνήθηκε η ύπαρξη παραγόντων που ευνοούν την ανάπτυξη της οστεοαρθρίτιδας. Η ανάλυση των δεδομένων της έρευνας έδειξε ότι το γυναικείο φύλο και η ηλικία 50 ετών και πάνω αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος, του ισχίου και των χεριών, η παχυσαρκία για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος και του ισχίου, και το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος. Το τελευταίο εύρημα αναφέρεται για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία. Ο μηχανισμός με τον οποίο το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος δεν είναι γνωστός. Είναι, πάντως, πιθανό να έχει σχέση με άγνοια των προληπτικών μέτρων για την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος μεταξύ των ατόμων με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης ή/και με επαναλαμβανόμενη επαγγελματική μηχανική επιβάρυνση και καταπόνηση των γονάτων μεταξύ των ατόμων αυτών. Με την έννοια αυτή έχει σημασία το γεγονός ότι στην παραπάνω έρευνα βρέθηκε ότι η συχνότητα των χειρωνακτικών επαγγελμάτων είναι σημαντικά μεγαλύτερη μεταξύ των ατόμων με χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης παρά μεταξύ των ατόμων με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης. Είναι  ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι από όλους τους παραπάνω παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη της οστεοαρθρίτιδας, εκείνοι που είναι τροποποιήσιμοι είναι η παχυσαρκία, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και η κάκωση ή η επαναλαμβανόμενη επαγγελματική μηχανική επιβάρυνση και καταπόνηση των αρθρώσεων. Έτσι στα πλαίσια της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης της οστεοαρθρίτιδας μπορεί να λαμβάνονται μέτρα για την εξουδετέρωση αυτών των παραγόντων.

Τα ακτινολογικά χαρακτηριστικά της οστεοαρθρίτιδας

Στην ακτινογραφία της Εικόνας 30-Α απεικονίζονται φυσιολογικά γόνατα. Η μαύρη ζώνη ανάμεσα στα οστά του μηρού και της κνήμης αντιπροσωπεύει την “φλάντζα”, δηλ. τον αρθρικό χόνδρο, που καλύπτει την επιφάνεια των οστών αυτών μέσα στην άρθρωση. Είναι χαρακτηριστικό, όπως φαίνεται στην ακτινογραφία, ότι το πάχος της μαύρης ζώνης, δηλ. του αρθρικού χόνδρου, στο έσω και έξω διαμέρισμα της φυσιολογικής άρθρωσης του γόνατος είναι το ίδιο. Στην Εικόνα 30-Β η ακτινογραφία αποκαλύπτει οστεοαρθρίτιδα και των δύο γονάτων σε αρχόμενο στάδιο, αφού υπάρχει μικρή φθορά του αρθρικού χόνδρου, όπως αναδεικνύεται από τη μείωση του πάχους της μαύρης ζώνης στο έσω διαμέρισμα της άρθρωσης και στα δύο γόνατα. 
Στις Εικόνες 31-Α και 31-Β παρατηρείται προχωρημένη οστεοαρθρίτιδα των αρθρώσεων των γονάτων και του ισχίου, αντίστοιχα, με μεγάλη φθορά του αρθρικού χόνδρου και παρουσία οστεοφύτων.

Συμπτώματα και κλινικά σημεία της νόσου

Τα κύρια συμπτώματα και κλινικά σημεία της οστεοαρθρίτιδας είναι:

• Πόνος, που έχει το χαρακτηριστικό ότι δεν εμφανίζεται κατά την ανάπαυση ή το κάθισμα, παρά μόνο στις κινήσεις της άρθρωσης ή όταν η άρθρωση φέρει το βάρος του σώματος, όπως π.χ. η άρθρωση του γόνατος ή του ισχίου.
• Δυσκαμψία της άρθρωσης, δηλ. δυσκολία στη κίνησή της μετά από ακινησία.  Η δυσκαμψία αυτή είναι συνήθως ελαφριά, αλλά μπορεί να είναι και πολύ έντονη. Το κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της δυσκαμψίας της οστεοαρθρίτιδας είναι ότι διαρκεί μόνο λίγα λεπτά της ώρας, σε αντίθεση με τη δυσκαμψία των φλεγμονωδών ρευματικών παθήσεων που διαρκεί πάνω από μισή ώρα.
• Διόγκωση της άρθρωσης, η οποία έχει το χαρακτηριστικό ότι είναι “σκληρή” στην ψηλάφηση, είναι δηλ. οστικής προέλευσης.
• Παραμόρφωση της άρθρωσης, που αναπτύσσεται σε προχωρημένο στάδιο της πάθησης.

Μερικές φορές η οστεοαρθρίτιδα μπορεί να είναι συνεχώς ή κατά περιόδους ασυμπτωματική, δηλ. να μην εμφανίζει συμπτώματα, όπως π.χ. συμβαίνει πολύ συχνά με την οστεοαρθρίτιδα των χεριών. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερα μεγάλη σημασία, διότι σε αυτές τις περιπτώσεις της ασυμπτωματικής έκφρασης της οστεοαρθρίτιδας δεν χρειάζεται φαρμακευτική θεραπευτική αγωγή παρά μόνο ένα πρόγραμμα ασκήσεων. Η εκφυλιστική σπονδυλαρθροπάθεια μπορεί επίσης να είναι ασυμπτωματική ή μπορεί να προκαλεί κατά περιόδους οσφυαλγία ή αυχεναλγία με ή χωρίς επέκταση του πόνου κατά μήκος ενός από τα κάτω ή τα άνω άκρα αντίστοιχα.

Οι επιπτώσεις της οστεοαρθρίτιδας στο κοινωνικό σύνολο και στην εθνική οικονομία της χώρας

Στην πρόσφατη πανελλήνια επιδημιολογική έρευνα για τις ρευματικές παθήσεις έγινε εκτίμηση των επιπτώσεων της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας των περιφερικών αρθρώσεων στο κοινωνικό σύνολο και στην εθνική οικονομία της χώρας μας. Για την εκτίμηση αυτή και μάλιστα σε σύγκριση με όλες τις άλλες ομάδες παθήσεων στο επίπεδο του γενικού πληθυσμού ενηλίκων χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης της μακροχρόνιας λειτουργικής ανικανότητας. Έτσι, στη μελέτη “H συμπτωματική περιφερική οστεοαρθρίτιδα ως αίτιο μακροχρόνιας λειτουργικής ανικανότητας σε σύγκριση με όλες τις άλλες ομάδες παθήσεων στο γενικό πληθυσμό ενηλίκων της Ελλάδος” βρέθηκε ότι η συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα των περιφερικών αρθρώσεων, δηλ. των αρθρώσεων των άνω και κάτω άκρων, προκαλεί σημαντικές δυσμενείς επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο και στην εθνική οικονομία της Ελλάδος, αφού είναι το τρίτο κατά σειρά συχνότητας αίτιο μακροχρόνιας λειτουργικής ανικανότητας μετά από την ομάδα των υπολοίπων ρευματικών παθήσεων και την ομάδα των καρδιαγγειακών παθήσεων (Εικόνα 32).

Θεραπευτική αντιμετώπιση της οστεοαρθρίτιδας

Η θεραπευτική  αντιμετώπιση της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας διακρίνεται σε:

• Μη φαρμακευτική θεραπεία
• Φαρμακευτική θεραπεία
• Χειρουργική θεραπεία.

Μη φαρμακευτική θεραπεία

Σε κάθε σχεδιασμό θεραπευτικού προγράμματος για τη συμπτωματική οστεοαρθρίτιδα περιλαμβάνονται ανάλογα με το στάδιο και την εντόπισή της διάφορα μη φαρμακευτικά μέσα, όπως:

• Απώλεια βάρους
• Ασκήσεις ενδυνάμωσης των μυών της άρθρωσης
• Άλλα είδη φυσικοθεραπείας
• Υποστηρικτικές συσκευές (Νάρθηκες, μπαστούνια, περιπατητικά βοηθήματα κ.ά.)

Φαρμακευτική θεραπεία

Για τη φαρμακευτική θεραπευτική αντιμετώπιση της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας χρησιμοποιούνται:

• Τοπική θεραπεία
  • Κρέμες μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων
  • Κρέμα καψαϊσίνης 
• Aναλγητικά
• Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
  • Αναστολείς της κυκλοξυγονάσης-1
  • Αναστολείς της κυκλοξυγονάσης-2
• Εγχύσεις μέσα στην άρθρωση
  • Γλυκοκορτικοειδούς φαρμάκου (κορτιζόνης)
  • Υαλουρονάνης
• Εγχύσεις γύρω από την άρθρωση γλυκοκορτικοειδούς φαρμάκου (κορτιζόνης) και τοπικού αναισθητικού για την αντιμετώπιση της συνυπάρχουσας αρκετές φορές ορογοθυλακίτιδας, όπως π.χ. της ορογονοθυλακίτιδας του χηνείου ποδός που εντοπίζεται στην έσω επιφάνεια του γόνατος και συνοδεύει την οστεοαρθρίτιδα του γόνατος

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι κατά το σχεδιασμό του θεραπευτικού προγράμματος για την αντιμετώπιση της συμπτωματικής οστεοαρθρίτιδας λαμβάνονται υπόψη η εντόπισή της, το στάδιο της, η ένταση των κλινικών της εκδηλώσεων και γενικά όλα τα κλινικά δεδομένα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε ασθενούς καθώς και οι τυχόν συνυπάρχουσες παθήσεις. Επομένως, το θεραπευτικό πρόγραμμα για κάθε ασθενή καθορίζεται από το θεράποντα γιατρό ρευματολόγο. 

Χειρουργική ορθοπαιδική θεραπεία

Οι ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα του γόνατος ή του ισχίου, των οποίων τα συμπτώματα δεν ελέγχονται επαρκώς με τη φαρμακευτική και μη φαρμακευτική θεραπεία και  παρουσιάζουν έντονο πόνο και κινητικές λειτουργικές διαταραχές, είναι υποψήφιοι για χειρουργική ορθοπαιδική θεραπεία, όπως:

• Ολική αρθροπλαστική γόνατος ή ισχίου
• Οστεοτομία κνήμης σε νέους ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα γόνατος
• Οστεοτομία μηριαίου σε νέους ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα ισχίου.

Πηγή: elire.gr