Τα δεδομένα πρέπει να υπαγορεύουν την πολιτική

Συνέντευξη του I. H. Mameletzis, Συμβούλου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Την ανάγκη συνεργασίας και συντονισμού, τόσο μεταξύ των κομμάτων όσο και μεταξύ υπουργείων, για τη διαμόρφωση ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ηπατίτιδα υπογραμμίζει στο PhB, ο ελληνικής καταγωγής, Σύμβουλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), Ιωάννης H. Μαμελετζής.

Τα Εθνικά Σχέδια Δράσης αποτελούν τους φορείς υλοποίησης των στόχων που θέτει πλέον ο Π.Ο.Υ., μέσα από την υιοθέτηση, σε μια ιστορική συμφωνία κατά την 69^η Γενική Συνέλευση στα τέλη Μαΐου, της Παγκόσμιας Στρατηγικής για την εξάλειψη της Ιογενούς Ηπατίτιδας.

«Μια σοβαρή προσπάθεια εξάλειψης της ηπατίτιδας C σε οποιαδήποτε χώρα θα απαιτήσει επένδυση στην πρόληψη, όχι μόνο στη θεραπεία» σημειώνει ο Ι. Μαμελετζής και αναγνωρίζει πως το δυσκολότερο κομμάτι είναι η χρηματοδότηση, η αξιοποίηση των πόρων και η εποπτεία της εφαρμογής του Σχεδίου.

Παρά την πολιτικά φορτισμένη ατμόσφαιρα στη χώρα μας, ο κύριος Μαμελετζής καλεί όλους να συντάξουν ένα Σχέδιο πάνω σε μια τεχνική βάση, με οδηγό στοιχεία και δεδομένα, με προγραμματική προσέγγιση, χωρίς πολιτικές σκοπιμότητες. «Η πρόληψη ασθενειών, η θεραπεία ασθενειών απαιτούν πολιτικές και δράσεις που βασίζονται σε δεδομένα» αναφέρει, σημειώνοντας και την ανάγκη ενός κανονιστικού πλαισίου, που θα διευκολύνει τις δράσεις, αντί να τις παρεμποδίζει, αλλά και αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες εφαρμογής ενός τέτοιου Σχεδίου. Σημαντικό βήμα είναι η ολοκλήρωση, στα τέλη Σεπτεμβρίου, της ανάλυσης της κατάστασης της ηπατίτιδας C στην Ελλάδα, αλλά και ο προσδιορισμός των φορέων που θα έχουν βασικό ρόλο καθώς και των βέλτιστων μεθόδων ευκολότερης πρόσβασης των ασθενών στις θεραπείες. Πρόταση του κυρίου Μαμελετζή είναι μια ετήσια συνάντηση όλων όσων εργάζονται γύρω από την ηπατίτιδα C στην Ελλάδα για την αξιολόγηση της προσπάθειας.

Ποιοι είναι οι στόχοι της Παγκόσμιας Στρατηγικής του Π.Ο.Υ. για τις Ιογενείς Ηπατίτιδες και την Ηπατίτιδα C ειδικότερα;

Σε ό,τι αφορά την ηπατίτιδα C, ο Π.Ο.Υ. έθεσε στόχους μείωσης των νέων μολύνσεων έως 90% και της θνητότητας έως 65%, μέχρι το 2030. Είναι φιλόδοξοι στόχοι, αλλά είναι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τις επίμονες μολύνσεις και την έλλειψη θεραπευτικής κάλυψης για ανθρώπους που ζουν με τον ιό της ηπατίτιδας Β (HBV) και της ηπατίτιδας C (HCV). Προσπάθειες εξάλειψης του HCV είναι σε εξέλιξη στην Αίγυπτο και τη Γεωργία, και ελπίζουμε πως η Ελλάδα θα προστεθεί στη λίστα τους επόμενους μήνες, αρκεί να ολοκληρωθεί ένα εθνικό πλάνο με συγκεκριμένους στόχους.

Πώς θα εφαρμοστεί; Ποιο είναι το πλαίσιο εφαρμογής της, δηλαδή, και οι άξονές του;

Το ευκολότερο τμήμα της προσπάθειας είναι να συγκεντρώσεις τους ειδικούς και να αναπτύξεις μια παγκόσμια στρατηγική και, σε επίπεδο κράτους, να δημιουργήσεις ένα Εθνικό Σχέδιο. Το δυσκολότερο τμήμα είναι να χρηματοδοτήσεις, να αξιοποιήσεις πόρους και να εποπτεύσεις. Αυτή είναι η φάση εφαρμογής όπου, συχνά, μπορεί να αποτύχουμε στη Δημόσια Υγεία. Οι σημαντικοί τομείς παρέμβασης περιλαμβάνουν εμβολιασμό για τον HBV, πρακτικές ασφαλών ενέσεων και ασφαλούς αιμοδοσίας, μείωση της βλάβης για άτομα που κάνουν χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών, ασφαλέστερο σεξ (περιλαμβανομένης και της προώθησης της χρήσης προφυλακτικών) και θεραπεία για τον HBV και τον HVC.

Ειδικότερα, τι δράσεις πρέπει ή μπορούν να αναλάβουν οι χώρες για να επιτύχουν τους στόχους;

Έχουμε προσδιορίσει κάποιους υπηρεσιακούς στόχους κάλυψης για την επίτευξη αυτών των στόχων των επιπτώσεων (μείωση των νέων περιστατικών και της θνητότητας). Για παράδειγμα, θα πρέπει να αυξήσουμε τις διαγνωστικές εξετάσεις για τον HBV και τον HCV, για να εντοπίσουμε όσους έχουν μολυνθεί. Η πλειονότητα των ατόμων στην Ελλάδα που ζουν με χρόνια ηπατίτιδα B και χρόνια ηπατίτιδα C δεν γνωρίζουν την κατάστασή τους. Εάν θέλουμε να εξαλείψουμε την ηπατίτιδα C έως το 2030, πρέπει να διαγνωστεί το 90% των ατόμων. Για τη θεραπεία της ηπατίτιδας C, θα χρειαστεί να καλύψουμε το 80% των ατόμων που τη δικαιούνται. Είναι φιλόδοξο σχέδιο, αλλά τα μοντέλα υποδηλώνουν ότι είναι αυτό που χρειάζεται για να επιτύχουμε τους στόχους που προανέφερα.

Αυτό που βρίσκω ιδιαίτερα φιλόδοξο για τις χώρες, αλλά απολύτως απαραίτητο, είναι ο στόχος του 2030 αναφορικά με τον ετήσιο αριθμό των βελονών ανά ΧΕΝ (χρήστη ενδοφλέβιων ναρκωτικών). Έχει προσδιοριστεί στις 300 βελόνες. Ο τρέχων αριθμός στην Ελλάδα είναι κατά πολύ μικρότερος, όπως και στις περισσότερες χώρες. Για αυτό και διαρκώς επαναλαμβάνω ότι μια σοβαρή προσπάθεια εξάλειψης της ηπατίτιδας C σε οποιαδήποτε χώρα θα απαιτήσει επένδυση στην πρόληψη, όχι μόνο στη θεραπεία. Δεν πρόκειται να είναι εύκολο. Αλλά είναι σίγουρα κάτι για το οποίο πρέπει να προσπαθήσουμε με όλη μας τη δύναμη.

Παράλληλα, μου δίνετε την ευκαιρία να αναφέρω ότι, στην Ελλάδα, η κατάσταση στις φυλακές είναι τραγική. Άνθρωποι μπαίνουν στη φυλακή χωρίς HIV και HCV και βγαίνουν από τη φυλακή με ένα εξ αυτών ή και τα δύο. Αυτό είναι απαράδεκτο για μια πολιτισμένη κοινωνία. Η πραγματικότητα είναι ότι η χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών συμβαίνει στις φυλακές σε όλο τον κόσμο. Είναι ευθύνη μας, σε επίπεδο δημόσιας υγείας, να διασφαλίσουμε ότι υπηρεσίες μείωσης της βλάβης εφαρμόζονται στις φυλακές. Αυτή είναι η δική μου άποψη και η αίσθηση είναι πιθανόν κοινή από επαγγελματίες συναδέλφους, την κοινωνία των πολιτών, και είναι αυτό που ο Π.Ο.Υ. αναγράφει στις κατευθυντήριες γραμμές.

Πόσες χώρες έχουν Σχέδια Δράσης για την εξάλειψη των ηπατιτίδων;

Τον Απρίλιο του 2016, απαριθμούσαμε 25 χώρες με δημοσιευμένα Σχέδια Δράσης και έως αυτόν τον μήνα ο αριθμός ανέβηκε στις 36. Οι περισσότερες χώρες στην αμερικανική ήπειρο –συμπεριλαμβανομένου μεγάλου μέρους της Νοτίου Αμερικής– έχουν Σχέδια. Στην Ευρώπη, η Γαλλία, η Βρετανία, η Ιρλανδία, η Ισπανία, η Γερμανία και μερικές ακόμη έχουν δημοσιευμένα Σχέδια. Η Τουρκία έχει ένα Σχέδιο, και εξετάζει σοβαρά τρόπους εφαρμογής του.

Χρειάζεται σημαντική προσπάθεια και σκέψη για την κατανόηση μιας επιδημίας (για όλους τους ιούς ηπατίτιδας, όχι μόνο για την Β και τη C) και τις δυνατότητες που απαιτούνται για την εφαρμογή αυτού του Σχεδίου. Όταν λέω «δυνατότητες», αναφέρομαι τόσο στους ανθρώπινους όσο και στους οικονομικούς πόρους που μια χώρα θα πρέπει να διαθέτει, και αυτό, φυσικά, περιλαμβάνει την πρόληψη και τη θεραπεία.

Γιατί τόσο λίγες ευρωπαϊκές χώρες έχουν αναπτύξει Σχέδιο Δράσης, και τι γίνεται με την Ελλάδα;

Η άποψή μου αναφορικά με τον περιορισμένο αριθμό χωρών με Εθνικά Σχέδια Δράσης στην Ευρώπη σχετίζεται με το γεγονός ότι μόλις τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε το φορτίο της ιογενούς ηπατίτιδας σε παγκόσμιο επίπεδο. Ό,τι συμβαίνει σε διεθνές επίπεδο μετακυλίεται σε κρατικό επίπεδο, φυσικά. Η επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης νοσημάτων όπως ο HIV δεν έχει προκύψει ακόμα στον κόσμο της ηπατίτιδας. Ωστόσο, αυτό που βλέπεις, πλέον, είναι συζητήσεις για τους τρόπους αντίδρασης σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Δεν έβλεπες αυτόν τον διάλογο μερικά χρόνια πριν. Πιστεύω ότι η συζήτηση γίνεται γιατί έχουμε φάρμακα που μπορούν πραγματικά να θεραπεύσουν τον HCV.

Σε ποια σημεία θα πρέπει να εστιαστεί η εθνική πολιτική της χώρας μας;

Το ελληνικό Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ηπατίτιδα που συντάσσεται ακολουθεί τις τεκμηριωμένες κατευθυντήριες οδηγίες του Π.Ο.Υ. Τα δεδομένα πρέπει να υπαγορεύουν την πολιτική που εφαρμόζεται και όχι η ρητορεία ή οι πολιτικές σκοπιμότητες.

Στην Ελλάδα, χρειάζεται συνεργασία μεταξύ όλων των πολιτικών κομμάτων και συνασπισμών, και εντός της κυβέρνησης απαιτείται συνεργασία και συντονισμός μεταξύ των υπουργείων. Γνωρίζω ότι ζούμε σε ένα πολιτικά φορτισμένο περιβάλλον στην Ελλάδα. Ένα Εθνικό Σχέδιο για την Ηπατίτιδα πρέπει να προσεγγιστεί από μια τεχνική και προγραμματική οπτική γωνία. Όχι από μια πολιτική. Η πρόληψη ασθενειών, η θεραπεία ασθενειών απαιτούν πολιτικές και δράσεις που βασίζονται σε δεδομένα.

Μέρος των προσπαθειών μας, αυτήν τη στιγμή, απαιτούν κατανόηση γύρω από τις υπάρχουσες πολιτικές, των ισχυόντων νόμων που μπορούν να υποστηρίξουν την εφαρμογή οποιουδήποτε εθνικού σχεδίου διαμορφωθεί. Δεν μπορείς να κάνεις κοινωνική εργασία από ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και να έχεις σε ισχύ νόμους ή πολιτικές που τις εμποδίζουν να διανείμουν καθαρές βελόνες και σύριγγες, αλλά και προφυλακτικά.

Έχουμε μια προθεσμία εργασίας έως τα τέλη Σεπτεμβρίου για την ανάλυση της κατάστασης στην Ελλάδα. Τι πρακτικά σημαίνει αυτό; Θέλουμε να χαρτογραφήσουμε την επιδημιολογία (το φορτίο νόσου της ιογενούς ηπατίτιδας) στη χώρα μας, να εξετάσουμε τους κοινωνικούς καθοριστικούς παράγοντες (για παράδειγμα, ποιες είναι οι ανάγκες για πληθυσμούς όπως οι ΧΕΝ, οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, οι sex workers, οι μετανάστες, οι Ρομά και άλλες ομάδες που επηρεάζονται από την ιογενή ηπατίτιδα).

Στη συνέχεια, πρέπει να εξετάσουμε ποιοι θα είναι οι φορείς που θα έχουν ρόλο στο Εθνικό Σχέδιο για την ηπατίτιδα. Στην Ελλάδα, αφορά στο Υπουργείο Υγείας, το ΚΕΕΛΠΝΟ, τους ηπατολόγους και το νοσηλευτικό προσωπικό, τον ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, τον ΕΟΠΥΥ, ακαδημαϊκούς, φυλακές και τους επικεφαλής της περιφέρειας και, φυσικά, την κοινωνία των πολιτών. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η κοινωνία των πολιτών, και ειδικά ο Γ. Καλαμίτσης και η ομάδα του «Προμηθέα», έχουν ωθήσει όλους μας να δράσουμε. Άλλωστε, είμαστε εδώ για να υπηρετήσουμε την κοινότητα. Η κοινωνία των πολιτών είναι σημαντική σε όλα τα επίπεδα, από τον σχεδιασμό έως την πραγματική οργάνωση. Οι αξιωματούχοι της δημόσιας υγείας πρέπει να λογοδοτούν.

Το άλλο σημείο-κλειδί είναι η κατανόηση των δυνατοτήτων. Για την αναβάθμιση της θεραπείας της ηπατίτιδας C, πρέπει να καταλάβουμε καλύτερα τους ειδικευμένους κλινικούς που έχουν εκπαιδευτεί να θεραπεύουν, αλλά και ποιες είναι οι φυσικές δυνατότητες αυτών των κλινικών δομών να προσφέρουν θεραπεία.

Η ουσία αυτού που πράττουμε είναι να κάνουμε, επί της ουσίας, ευκολότερη την πρόσβαση των ασθενών στη θεραπεία. Αν αυτό σημαίνει να ενσωματώσουμε τις θεραπείες στις υπηρεσίες του ΟΚΑΝΑ, τότε πρέπει να το εξετάσουμε. Το μοντέλο παροχής υπηρεσιών που εφαρμόζεις πρέπει να είναι φιλικό στον χρήστη. Υποστηρίζω την ενσωμάτωση. Για τους ανθρώπους που είναι σε πρόγραμμα μεθαδόνης, ας σκεφτούμε να φέρουμε τη θεραπεία στη δομή όπου χορηγείται. Για τους ασθενείς που έχουν ηπατίτιδα C και HIV, ας δούμε αν μπορούμε να διασφαλίσουμε πως θα συνδυάζεται η θεραπεία και για τα δύο. Είναι κοινή λογική.

Και όλα καταλήγουν στα χρήματα. Χρειαζόμαστε πόρους για να το υλοποιήσουμε. Δεν έχει νόημα να φουντώνουμε τις προσδοκίες της κοινότητας αν δεν δεσμεύσουμε χρηματοδότηση για την εφαρμογή ενός εθνικού σχεδίου, ορίζοντας ετήσιους στόχους για λόγους ελέγχου και παρακολούθησης.

Θα πρότεινα μια ετήσια συνάντηση όλων όσων εργάζονται σε αυτό το πεδίο, για να αξιολογήσουμε πού βρισκόμαστε στο χρονοδιάγραμμα εξάλειψης της ηπατίτιδας C στην Ελλάδα. Αυτή η συνάντηση θα συνδέεται με μια ουσιαστική έκθεση, που θα εκδίδεται ετησίως, με την οποία όλοι θα βλέπουμε τι προτάσσουν τα δεδομένα (ο αριθμός όσων βρίσκονται σε θεραπεία, των νέων περιστατικών, των θανάτων που συνδέονται με τον HCV, αλλά και άλλα σημαντικά αποτελέσματα).

Το κόστος είναι βιώσιμο, οι πόροι υπάρχουν;

Υπάρχουν προκαταβολικά κόστη για την εφαρμογή ενός εθνικού σχεδίου, ας μην κοροϊδευόμαστε. Αλλά πρέπει να το δούμε ως επένδυση στις ζωές των ατόμων που ζουν με τον HCV, στην πρόληψη της ηπατικής νόσου, προλαμβάνοντας το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα και τον πρόωρο θάνατο αυτών των ασθενών. Είναι επίσης επένδυση στην πρόληψη νέων μολύνσεων τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Έτσι, εκριζώνεις τον HCV.

Πόροι υπάρχουν, υπάρχει μια δεξαμενή κλινικών και υπηρεσιών σε προγράμματα μείωσης της βλάβης. Αλλά όλα αυτά χρειάζεται να ενισχυθούν, και τώρα προσπαθούμε να κάνουμε ανάλυση κόστους, για να δούμε πόσο θα κοστίσει στο κράτος το Σχέδιο που αναπτύσσεται. Μέρος της εργασίας που έχει ήδη υλοποιηθεί δείχνει πόσο οικονομικά αποδοτική είναι η Παγκόσμια Στρατηγική του Π.Ο.Υ., αν η Ελλάδα την εφαρμόσει ως μέρος του εθνικού της σχεδίου.

Οι συνέργειες μεταξύ κρατών είναι εφικτές, και σε ποιο επίπεδο;

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μπορεί να υπάρξει στήριξη σε τεχνικό επίπεδο μεταξύ κρατών. Έχουμε κεντρικές δομές, όπως το Ευρωπαϊκό Κέντρο για τον Έλεγχο των Νοσημάτων (European Center for Disease Control-ECDC), αλλά και το Περιφερειακό Γραφείο του Π.Ο.Υ. στην Κοπεγχάγη. Πιστεύω επίσης ότι όταν μια χώρα αρχίζει να εφαρμόζει ένα ισχυρό πρόγραμμα, είτε αφορά στην πρόληψη είτε στη θεραπεία, άλλες χώρες μπορούν να διδαχθούν από αυτήν την εμπειρία. Για αυτό έχουμε και τα συνέδρια, έως ένα σημείο, όπου μοιράζεσαι αυτήν τη γνώση.

Πάντα λέω ότι δεν χρειάζεται να «ανακαλύψεις εκ νέου τον τροχό». Είναι «αποκτηθείσα γνώση» από μια χώρα που μπορεί να εμπλουτίσει τη συζήτηση μιας άλλης χώρας γύρω από τον τρόπο που υλοποιείται ένα Εθνικό Σχέδιο. Ο Π.Ο.Υ. έχει υποδείγματα για το πώς συντάσσεται ένα Εθνικό Σχέδιο και πώς να εφαρμόσεις σύστημα ελέγχου και αξιολόγησης.

Νομίζω στην Ελλάδα πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση των προγραμμάτων μείωσης της βλάβης, και αναφέρομαι στη διανομή βελονών και συριγγών, αλλά και στη θεραπεία υποκατάστασης οπιοειδών. Για μένα, το πρόγραμμα «Αριστοτέλης» για την αντιμετώπιση της έξαρσης HIV πριν από μερικά χρόνια, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα του τι μπορούμε να κάνουμε στην Ελλάδα αν ενώσουμε τις δυνάμεις μας και συνεργαστούμε. Πάλι, πρόκειται για κοινή λογική…

Παγκόσμια Στρατηγική για τις Ιογενείς Ηπατίτιδες

Ιστορική χαρακτηρίζεται η ομόφωνη συμφωνία 194 κρατών, στις 28 Μαΐου 2016, στο πλαίσιο της 69^ης Γενικής Συνέλευσης Υγείας του Π.Ο.Υ., με την οποία υιοθετείται η Παγκόσμια Στρατηγική για τις Ιογενείς Ηπατίτιδες. Στόχος η εξάλειψή τους έως το 2030. Τα κράτη-μέλη του Π.Ο.Υ. αναλαμβάνουν την εφαρμογή μιας σειράς από σχεδιασμούς πρόληψης και θεραπείας, οι οποίοι θα μειώσουν τους ετήσιους θανάτους κατά 65% και θα αυξήσουν τη θεραπεία κατά 80%, σώζοντας 7,1 εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως.

«Εάν οι κυβερνήσεις παραμείνουν προσηλωμένες στον στόχο και τηρήσουν τις δεσμεύσεις, θα γίνουμε μάρτυρες της εξάλειψης μίας εκ των μεγαλύτερων παγκόσμιων απειλών της ανθρώπινης υγείας» τόνισε η πρόεδρος της World Hepatitis Alliance, Raquel Peck.

Με σκοπό να διασφαλιστεί η τήρηση της δέσμευσης των χωρών, η World Hepatitis Alliance και τα 230 κράτη-μέλη της θα λανσάρουν, ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για την Ηπατίτιδα (28/7), το “NOhep”, το πρώτο παγκόσμιο κίνημα με στόχο να εξασφαλίσει τη στήριξη και της κοινής γνώμης για την εξάλειψη της νόσου έως το 2030.

Πηγή: phb.com.gr