Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομία – Άρθρο διάσημης οικονομολόγου

Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην οικονομία; Θα υπάρξουν αλλαγές στο καθεστώς εργασίας; Πώς θα επηρεαστούν τα δικαιώματα των εργαζομένων; Τις απαντήσεις δίνει η Mariana Mazzucato, καθηγήτρια Οικονομικών στο University College London (UCL) σε άρθρο της στο World Economic Forum.

Η γνωστή διεθνώς οικονομολόγος, η οποία έχει ιδρύσει και διευθύνει το Institute for Innovation and Public Purpose, αναφέρει ότι η πανδημία ρίχνει φως στα κοινωνικά και οικονομικά συστήματα σε όλο τον κόσμο, εκθέτοντας μερικές από τις ατέλειες του καπιταλισμού. Λέει επίσης ότι είναι πολύ πιθανό να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την εργασία, ειδικά σε σχέση με τις ελαστικές σχέσεις εργασίας και τα δικαιώματα των εργαζομένων.

Καταρχάς, αναφέρει ότι ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει τουλάχιστον τρεις μεγάλες κρίσεις: Μία κρίση υγείας, που προκλήθηκε από την πανδημία και πυροδοτεί μία κρίση στην οικονομία με ανυπολόγιστες συνέπειες στην χρηματοπιστωτική σταθερότητα και όλα αυτά συμβαίνουν στο πλαίσιο μιας κλιματικής κρίσης, που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη “συνήθη πρακτική”.

Αυτή η τριπλή κρίση, επισημαίνει, αποκάλυψε διάφορα προβλήματα του εφαρμοζόμενου καπιταλισμού, τα οποία πρέπει να λυθούν ταυτόχρονα και να αντιμετωπίσουμε την άμεση κατάσταση έκτακτης ανάγκης για την υγεία. Διαφορετικά, σημειώνει, απλά θα λύνουμε τα προβλήματα σε ένα μέρος, ενώ θα δημιουργούμε καινούργια σε άλλα μέρη.

Μάλιστα, υπογραμμίζει ότι αυτό συνέβη με τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πλημμύρισαν τον κόσμο με ρευστότητα χωρίς να κατευθύνουν τους πόρους προς καλές επενδυτικές ευκαιρίες. Ως αποτέλεσμα, τα χρήματα κατέληξαν πίσω σε έναν χρηματοπιστωτικό τομέα, ο οποίος ήταν (και παραμένει) ακατάλληλος για το σκοπό αυτό.

Η Mazzucato λέει ότι κρίση του COVID-19 εκθέτει ακόμα περισσότερες αδυναμίες στις οικονομικές δομές μας, και κυρίως την αυξανόμενη επισφάλεια της εργασίας, λόγω της άνοδος της οικονομίας των ελαστικών σχέσεων εργασίας και της επιδείνωσης της διαπραγματευτικής ισχύος των εργαζομένων, εδώ και δεκαετίες. Η τηλεργασία δεν είναι απλώς επιλογή για τους περισσότερους εργαζόμενους και παρόλο που οι κυβερνήσεις προσφέρουν κάποια βοήθεια στους εργαζόμενους με τακτικές συμβάσεις, οι αυτοαπασχολούμενοι μπορεί να βρεθούν πλήρως εκτεθημένοι.

Ακόμη χειρότερα, σημειώνει η καθηγήτρια, οι κυβερνήσεις χορηγούν τώρα δάνεια σε επιχειρήσεις, σε μια εποχή όπου το ιδιωτικό χρέος είναι ήδη ιστορικά υψηλό. Στις ΗΠΑ, το συνολικό χρέος των νοικοκυριών λίγο πριν τη σημερινή κρίση ήταν 14,15 τρις δολάρια, δηλαδή 1,5 τρις δολάρια υψηλότερα από ό, τι το 2008 (σε ονομαστικές τιμές). Και εύλογα αναρωτιέται: Μήπως ξεχάσουμε, ήταν το υψηλό ιδιωτικό χρέος που προκάλεσε την παγκόσμια οικονομική κρίση;

Δυστυχώς, αναφέρει, κατά την τελευταία δεκαετία, πολλές χώρες έχουν επιδιώξει λιτότητα, σαν να ήταν το δημόσιο χρέος το πρόβλημα. Το αποτέλεσμα ήταν να  διαβρωθούν οι ίδιοι οι δημόσιοι οργανισμοί, που χρειαζόμαστε για να ξεπεράσουμε κρίσεις, όπως η πανδημία.

Φέρνει ως παράδειγμα το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου από το 2015, έχει μειωθεί ο προϋπολογισμός για την υγεία κατά 1 δισεκατομμύριο λίρες, αυξάνοντας το φόρτο των ιατρών (πολλοί από τους οποίους εγκατέλειψαν το NHS). Ακόμη, μειώθηκαν οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις, που απαιτούνται για να διασφαλιστεί ότι οι ασθενείς αντιμετωπίζονται σε ασφαλείς και πλήρως εξοπλισμένες εγκαταστάσεις.

Υπενθυμίζει ότι και στις ΗΠΑ – η οποία ποτέ δεν είχε ένα σωστά χρηματοδοτούμενο σύστημα δημόσιας υγείας – η διοίκηση Trump προσπάθησε επίμονα να μειώσει τη χρηματοδότηση για τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, καθώς και άλλων κρίσιμων ιδρυμάτων.

Σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, ένας υπερβολικά «χρηματοοικονομικός» επιχειρηματικός τομέας απομακρύνει την αξία από την οικονομία, επιβραβεύοντας τους μετόχους μέσω επαναγοράς ιδίων μετοχών, αντί να προωθήσει τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη, επενδύοντας στην έρευνα και την ανάπτυξη, στους μισθούς, και την κατάρτιση των εργαζομένων. Ως αποτέλεσμα, τα νοικοκυριά έχουν εξαντλήσει τις αποταμιεύσεις, καθιστώντας πιο δύσκολο ακόμη και βασικά αγαθά, όπως η στέγαση και η εκπαίδευση.

Κατά την Mazzucato, τα κακά νέα είναι ότι η κρίση του COVID-19 επιδεινώνει όλα αυτά τα προβλήματα. Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τρέχουσα κατάσταση έκτακτης ανάγκης για να αρχίσουμε να οικοδομούμε μια βιώσιμη οικονομία χωρίς αποκλεισμούς. Το θέμα δεν είναι να καθυστερήσουμε ή να αποκλείσουμε την κυβερνητική υποστήριξη, αλλά να την οργανώσουμε σωστά, τονίζει. Πρέπει να αποφύγουμε τα λάθη της εποχής μετά το 2008, όταν τα προγράμματα διάσωσης επέτρεψαν στις εταιρείες να αποκομίσουν ακόμα μεγαλύτερα κέρδη από τη στιγμή που τελείωσε η κρίση, αλλά απέτυχαν να θέσουν τα θεμέλια για μια ισχυρή και χωρίς αποκλεισμούς ανάκαμψη.

Προτάσεις

Υπό το πρίσμα αυτό, η καθηγήτρια καταθέτει συγκεκριμένες προτάσεις:

• Αυτή τη φορά, τα μέτρα διάσωσης πρέπει οπωσδήποτε να συνοδεύονται από όρους. Τώρα που το κράτος επιστρέφει για να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο, πρέπει να παρέχει άμεσες λύσεις, αλλά να τις σχεδιάσει κατά τρόπο που να εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον μακροπρόθεσμα.
• Για παράδειγμα, μπορούν να τεθούν σε εφαρμογή προϋποθέσεις για κρατική στήριξη προς τις επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις που θα λαμβάνουν στήριξη πρέπει να κληθούν να διατηρήσουν τους εργαζόμενους και να διασφαλίσουν ότι μετά την ολοκλήρωση της κρίσης θα επενδύσουν στην κατάρτιση των εργαζομένων και στις βελτιωμένες συνθήκες εργασίας.
• Εξάλλου, όπως και στη Δανία, η κυβέρνηση πρέπει να στηρίζει τις επιχειρήσεις να συνεχίσουν να πληρώνουν μισθούς ακόμη και όταν οι εργαζόμενοι δεν εργάζονται – βοηθώντας ταυτόχρονα τα νοικοκυριά να διατηρήσουν τα εισοδήματά τους, αποτρέποντας τη διάδοση του ιού και διευκολύνοντας τις επιχειρήσεις να επαναλάβουν την παραγωγή, μόλις τελειώσει η κρίση της πανδημίας.
• Επιπλέον, τα σχέδια διάσωσης θα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι, ώστε να κατευθύνουν τις μεγαλύτερες εταιρείες να ανταμείβουν τη δημιουργία αξίας αντί για την εξόρυξη αξίας, να αποτρέψουν την επαναγορά μετοχών και να ενθαρρύνουν επενδύσεις σε βιώσιμη ανάπτυξη και μειωμένο αποτύπωμα άνθρακα.
• Όσον αφορά τα νοικοκυριά, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δουν νέα μέτρα πέρα ​​από τα δάνεια για τη δυνατότητα ελάφρυνσης του χρέους, ειδικά δεδομένων των σημερινών υψηλών επιπέδων ιδιωτικού χρέους. Τουλάχιστον οι πληρωμές δανείων θα πρέπει να παγώσουν έως ότου επιλυθεί η άμεση οικονομική κρίση και οι άμεσες χρηματικές εισφορές που θα χρησιμοποιηθούν για τα νοικοκυριά που έχουν άμεση ανάγκη.

ΣΔΙΤ

Σύμφωνα με τη Mazzucato, είναι καιρός να επανεξετάσουμε τις συμπράξεις δημοσίου και ιδιωτικού τομέα. Πολύ συχνά, αυτές οι ρυθμίσεις είναι λιγότερο συμβιωτικές παρά παράσιτες. Η προσπάθεια να αναπτυχθεί ένα εμβόλιο COVID-19 θα μπορούσε να γίνει μια ακόμη μονόδρομη σχέση, στην οποία οι επιχειρήσεις θα αποκομίσουν μεγάλα κέρδη με την πώληση στο κοινό ενός προϊόντος που έχει γεννηθεί από έρευνα που χρηματοδοτείται από τους φορολογούμενους.

Παρά τις σημαντικές δημόσιες επενδύσεις των Αμερικανών φορολογουμένων στην ανάπτυξη εμβολίων, ο υπουργός Υγείας των ΗΠΑ, Alex Azar, πρόσφατα παραδέχτηκε ότι οι πρόσφατα αναπτυχθείσες θεραπείες ή εμβόλια COVID-19 ενδέχεται να μην είναι προσιτές σε όλους τους Αμερικανούς.

Χρειαζόμαστε απεγνωσμένα κράτη που θα επενδύσουν περισσότερο στην καινοτομία – από την τεχνητή νοημοσύνη και τη δημόσια υγεία έως τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αλλά όπως μας υπενθυμίζει η κρίση, χρειαζόμαστε επίσης κράτη που ξέρουν πώς να διαπραγματευτούν, έτσι ώστε τα οφέλη των δημόσιων επενδύσεων να επιστρέφουν στο κοινό.

Και καταλήγει σε σκωπτικό ύφος: «Ένας δολοφόνος ιός έχει εκθέσει σημαντικές αδυναμίες στις δυτικές καπιταλιστικές οικονομίες. Τώρα που οι κυβερνήσεις βρίσκονται σε πόλεμο, έχουμε την ευκαιρία να διορθώσουμε το σύστημα. Εάν δεν το κάνουμε, δεν θα έχουμε καμία πιθανότητα εναντίον της τρίτης μεγάλης κρίσης – ενός ολοένα και πιο ακατοίκητου πλανήτη – και όλων των μικρότερων κρίσεων που θα προκύψουν μαζί στα χρόνια και τις δεκαετίες, που έρχονται»…