Πως αντιμετωπίζεται η νεφρολιθίαση

Το 5-10% του γενικού πληθυσμού μπορεί να αντιμετωπίσει τον σχηματισμό λίθων στους νεφρούς. Ο κίνδυνος μεγαλώνει με την ηλικία, ενώ  φαίνεται να εμφανίζεται περισσότερο στις γυναίκες.

«Αν και η διαταραχή μπορεί να έχει πολλές αιτίες, η συχνότερη αιτία νεοδιαγνωσθείσας νεφρολιθίασης είναι ο πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός»,  εξηγεί εκ μέρους της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας η  καθηγήτρια Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και επιστημονική υπεύθυνη του Κέντρου Εμπειρογνωμοσύνης Διαταραχών Μεταβολισμού Ασβεστίου και Φωσφόρου στο Νοσοκομείο «Λαϊκό» Εύα Κασσή. Αυτό συμβαίνει στο σώμα μας όταν οι παραθυρεοειδείς αδένες εκκρίνουν την παραθορμόνη, μία ορμόνη που ρυθμίζει το μεταβολισμό του ασβεστίου στο σώμα μας, κρατώντας το ασβέστιο στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα.

«Ο πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός χαρακτηρίζεται από υπερασβεσταιμία, λόγω της αυξημένης έκκρισης παραθορμόνης που μπορεί να οφείλεται είτε σε αδένωμα παραθυρεοειδούς αδένα, είτε σπανιότερα σε υπερπλασία όλων των παραθυρεοειδών που την συναντούμε σε σύνδρομα πολλαπλής ενδοκρινικής νεοπλασίας (ΜΕΝ, multiple endocrine neoplasia)», αναφέρει η κ. Κασσή. «Tα σύνδρομα αυτά χαρακτηρίζονται από την συνύπαρξη και άλλων ενδοκρινοπαθειών, όπως αδενώματα υπόφυσης, νευροενδοκρινείς όγκοι, αδενώματα επινεφριδίων ή μυελοειδής καρκίνος θυρεοειδούς. Είναι επίσης κληρονομούμενα και οφείλονται σε μεταλλάξεις συγκεκριμένων γονιδίων. Στον πρωτοπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό συναντούμε συχνά και οστεοπόρωση με ή χωρίς κατάγματα».

Πόνο μπορεί να προκαλέσει η κάθοδος των λίθων του νεφρού στο κατώτερο ουροποιητικό σύστημα (ουρητήρας, ουροδόχος κύστη) ή ακόμη απόφραξη ή/και λοίμωξη του ουροποιητικού συστήματος.  Η υπερασβεστιουρία, δηλαδή η αποβολή μεγάλης ποσότητας ασβεστίου με τα ούρα,  αποτελεί τον συχνότερο προδιαθεσικό παράγοντα με νεφρολιθίαση. Αυτή εντοπίζεται  στο 30-60% των πασχόντων από αυτήν.

«Η διερεύνηση και αντιμετώπιση των ασθενών με νεφρολιθίαση αφορά πολλές ειδικότητες  (π.χ. ουρολόγοι, νεφρολόγοι). Ωστόσο ουσιαστικός είναι ο ρόλος του ενδοκρινολόγου, εφ’ όσον οι συχνότερες από τις αιτίες που προκαλούν ή προδιαθέτουν σε νεφρολιθίαση αφορούν σε ενδοκρινικές/μεταβολικές διαταραχές», τονίζει η κ. Κασσή.

Άλλα ενδοκρινικά αίτια

• Στο 50% των ατόμων με ιδιοπαθή (αγνώστου αιτιολογίας) νεφρολιθίαση, διαγιγνώσκεται ιδιοπαθής υπερασβεστιουρία.
• Το μεταβολικό σύνδρομο (παχυσαρκία, προδιαβήτης ή σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, υπερλιπιδαιμία, αρτηριακή υπέρταση).
• Επιπλοκή του χρόνιου, μετεγχειρητικού υποπαραθυρεοειδισμού (απουσία επαρκούς έκκρισης παραθορμόνης).
• Η χορήγηση συμπληρωμάτων ασβεστίου και βιταμίνης D για την αντιμετώπιση της υπασβεστιαιμίας που προκαλεί ο υποπαραθυρεοειδισμός. Ακόμη και στο πλαίσιο της πρόληψης ή της αντιμετώπισης της οστεοπόρωσης.
• Η αυξημένη έκκριση κορτιζόλης (υπερκορτιζολαιμία), είτε ενδογενής είτε από εξωγενή χορήγηση γλυκοκορτικοειδών για μεγάλο χρονικό διάστημα, επίσης αποτελεί αίτιο νεφρολιθίασης.
• Οι διαταραχές της θυρεοειδικής λειτουργίας (κυρίως ο υπερθυρεοειδισμός).
• Οικογενειακό ιστορικό νεφρολιθίασης.

Νεφρολιθίαση και οστεοπόρωση

Η νεφρολιθίαση αποτελεί μια συστηματική διαταραχή που μπορεί να σχετίζεται επίσης με οστεοπόρωση και αυξημένο κίνδυνο κατάγματος, καθώς και με σακχαρώδη διαβήτη, υπέρταση, υπερλιπιδαιμία και αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο.

Γι’ αυτό ο βασικός βιοχημικός έλεγχος για τη νεφρολιθίαση πρέπει οπωσδήποτε να περιλαμβάνει προσδιορισμό ασβεστίου, φωσφόρου, παραθορμόνης, βιταμίνης D και ουρικού οξέος στο αίμα, καθώς και ασβεστίου, φωσφόρου, νατρίου και ουρικού οξέος στα ούρα 24ώρου.

Η αντιμετώπιση

Συνίσταται τις περισσότερες φορές σε διόρθωση του αιτίου. «Μπορεί, π.χ., να γίνει διόρθωση της  υπερκορτιζολαιμίας ή της θυρεοειδικής δυσλειτουργίας, να προταθεί απώλεια βάρους και άσκηση για το μεταβολικό σύνδρομο ή να χορηγηθεί συνθετική παραθορμόνη στην περίπτωση του χρόνιου υποπαραθυρεοειδισμού με ασβεστιουρία», εξηγεί η κα Κασσή.

Ο πρωτοπαθής υπερπαραθυρεοειδισμός, όταν προκαλέσει νεφρολιθίαση ή νεφρασβέστωση, πρέπει να αντιμετωπίζεται χειρουργικά, με αφαίρεση του ή των παραθυρεοειδών αδένων.

Στην ιδιοπαθή υπερασβεστιουρία χορηγούνται ειδικά φάρμακα (θειαζιδικά διουρητικά). Για την αποφυγή δημιουργίας λίθων ουρικού οξέος συνιστάται η αλκαλοποίηση των ούρων με χορήγηση σκευασμάτων κιτρικού καλίου.

Διατροφικές οδηγίες για πρόληψη της νεφρολιθίασης

• πρόσληψη 2,5-3 λίτρων υγρών την ημέρα (με τη μορφή κυρίως νερού, αλλά και άλλων υγρών όπως καφές, τσάι, χυμοί – εκτός του γκρέιπφρουτ).
• περιορισμός της πρόσληψης αλατιού (χλωριούχου νατρίου) σε λιγότερα από 6 γραμμάρια ημερησίως,.
• περιορισμός της κατανάλωσης ζωικών πρωτεϊνών (κρέας, πουλερικά, ψάρι) σε 0,8-1 γραμμάριο ανά κιλό σωματικού βάρους την ημέρα.
• Τροφές πλούσιες σε οξαλικά άλατα (σπανάκι, φασόλια, παντζάρια, σύκα, χουρμάδες, ξηροί καρποί, σοκολάτα, κακάο).
• προτρέπεται η καθημερινή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών (εκτός των προαναφερθέντων).

Αξιοσημείωτο είναι πως η μείωση της πρόσληψης ασβεστίου κάτω από τις συνιστώμενες ημερήσιες δόσεις δεν προλαμβάνει τη νεφρολιθίαση, τονίζει η κα Κασσή.

Αντιθέτως, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα πρωτοεκδήλωσης ή υποτροπής της νεφρολιθίασης. Επιπλέον, αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης.  Γι’ αυτό τον λόγο συνιστάται στους υγιείς ενήλικες η –κατά προτίμηση- διατροφική πρόσληψη συνολικά 1-1,2 γραμμαρίων ασβεστίου ημερησίως. Αν δοθούν συμπληρώματα ασβεστίου, πρέπει να χορηγούνται σε διαιρεμένες δόσεις (όχι μεγαλύτερες των 500 mg η κάθε μία) και κατά προτίμηση μαζί με το φαγητό.