Πως επηρεάζει η διατροφή τη γονιμότητα

Η γονιμότητα δεν πρέπει να θεωρείται ως κάτι δεδομένο, γιατί πολλοί είναι οι παράγοντες που μπορεί να την επηρεάσουν και τελικά να την πλήξουν.

Ολοένα περισσότερα επιστημονικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι ένας από αυτούς τους παράγοντες είναι η διατροφή και ότι η βελτίωσή της μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες σύλληψης σε ζευγάρια με πρόβλημα υπογονιμότητας.

Όπως εξηγεί ο μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life-ΙΑΣΩ, είναι καλά τεκμηριωμένο ότι ορισμένες παράμετροι του τρόπου ζωής επηρεάζουν σημαντικά την γονιμότητα.

«Πολλές μελέτες έχουν καταδείξει μειωμένα ποσοστά γονιμότητας σε γυναίκες με προβλήματα βάρους, καθώς και σε όσες υπερκαταναλώνουν αλκοόλ ή καφεΐνη», λέει.  «Έχει βρεθεί, π.χ., ότι η παχυσαρκία διπλασιάζει κατά μέσο όρο το χρονικό διάστημα έως τη σύλληψη, σε σύγκριση με το φυσιολογικό βάρος σώματος. Αντίστοιχα, το διάστημα αυτό τετραπλασιάζεται στις γυναίκες που είναι υπερβολικά αδύνατες. Επιπλέον, οι πιθανότητες υπογονιμότητας φαίνεται ότι αυξάνονται σημαντικά στις γυναίκες που καταναλώνουν πάνω από δύο αλκοολούχα ποτά την ημέρα, αλλά και σε όσες πίνουν πάνω από δύο καφέδες την ημέρα. Μάλιστα η αύξηση του κινδύνου είναι της τάξης του 45-60%, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες».

Καφές, αλκοόλ και βάρος όμως δεν είναι οι μοναδικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη διατροφή και παίζουν ρόλο στη γονιμότητα. Μεγάλη συνδυασμένη ανάλυση (μετανάλυση) που πραγματοποίησαν επιστήμονες από τη Σχολή Δημοσίας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ποιότητα της διατροφής είναι βασική παράμετρος του τρόπου ζωής που μπορεί να κάνει τη διαφορά στη γονιμότητα.

Η μελέτη αυτή δημοσιεύθηκε πέρυσι στο επιστημονικό περιοδικό American Journal of Obstetrics & Gynecology. Όπως έδειξε, η γονιμότητα των γυναικών που προσπαθούν να συλλάβουν με φυσικό τρόπο μπορεί να βελτιωθεί εάν τρώνε υγιεινά, προσλαμβάνοντας επαρκείς ποσότητες από ορισμένα θρεπτικά συστατικά. Τα συστατικά αυτά είναι το φυλλικό οξύ, η βιταμίνη Β12 και τα ω-3 λιπαρά οξέα.

Αντιθέτως, πρέπει να αποφεύγουν τα ανθυγιεινά διαιτολόγια (κυρίως όσα είναι πλούσια σε κόκκινο κρέας, επεξεργασμένα κρεατικά, πατάτες, γλυκά και ροφήματα με ζάχαρη) και τα τρανς λιπαρά οξέα.

Αντίστοιχα στους άνδρες, ως φαίνεται η ποιότητα του σπέρματος βελτιώνεται με την διατροφή που είναι πλούσια σε φυτικής προελεύσεως τρόφιμα. Ωστόσο μειώνεται με τα διαιτολόγια που είναι πλούσια σε κορεσμένα ή τρανς λιπαρά.

Όσον αφορά τα ζευγάρια που προσπαθούν να αποκτήσουν παιδί με τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η ίδια μετανάλυση έδειξε ότι οι πιθανότητες εγκυμοσύνης αυξάνονται εάν η γυναίκα λαμβάνει συμπληρώματα φυλλικού οξέος ή ακολουθεί διατροφή πλούσια σε ισοφλαβόνες (είναι φυσικές ουσίες με αντιοξειδωτικές ιδιότητες), και ο άνδρας προσλαμβάνει αρκετά αντιοξειδωτικά.

Άλλες πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση ροφημάτων με ζάχαρη (ιδίως αναψυκτικών και ενεργειακών ροφημάτων) σχετίζεται με μειωμένη γονιμότητα σε άνδρες και γυναίκες, ενώ η κατανάλωση αναψυκτικών διαίτης και φρουτοχυμών δεν ασκεί αυτή τη δράση.

Επιπλέον, οι γυναίκες που τρώνε πολλά πρόχειρα φαγητά και λίγα φρούτα χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να μείνουν έγκυοι σε σύγκριση με όσες τρέφονται πιο υγιεινά.

Και τα ζευγάρια που τρώνε κάθε εβδομάδα αρκετά θαλασσινά και ψάρια, επιτυγχάνουν νωρίτερα σύλληψη απ’ ό,τι όσα τρώνε σπανίως ψάρια.

«Ανάλογα ευρήματα είχαν και μελέτες που εξέτασαν συνολικά τα διαιτολόγια χιλιάδων εθελοντών και όχι μεμονωμένα θρεπτικά συστατικά ή τρόφιμα», λέει ο Δρ. Βασιλόπουλος. «Μία από τις πιο πρόσφατες μεταναλύσεις για τη συνολική διατροφή δημοσιεύθηκε το καλοκαίρι του 2018 στο περιοδικό Frontiers in Public Health. Όπως έδειξε, η ακολούθηση διατροφής πλούσιας σε δημητριακά ολικής αλέσεως, μονοακόρεστα ή πολυακόρεστα λίπη (π.χ. ελαιόλαδο), φρούτα, λαχανικά και ψάρια μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο υπογονιμότητας εξαιτίας ωοθηκικών διαταραχών ή άλλων προβλημάτων».

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τέτοιου είδους διαιτολόγια είναι η μεσογειακή διατροφή που κατ’ επανάληψη έχει βρεθεί ότι επιδρά ευνοϊκά στη γονιμότητα όχι μόνο των γυναικών, αλλά και των ανδρών. Στην πραγματικότητα, έχει σχετισθεί και με βελτίωση σε όλους τους δείκτες της ποιότητας των σπερματοζωαρίων, δηλαδή στην μορφολογία, την κινητικότητα και την συγκέντρωσή τους.

Πώς μπορεί όμως να επηρεάζει η διατροφή τόσο πολύ τη γονιμότητα; Είναι θέμα τροφοδοσίας του οργανισμού με θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται ή συμβαίνει κάτι άλλο;

Η απάντηση ίσως κρύβεται στα γονίδιά μας. Όπως εξηγεί ο Δρ. Βασιλόπουλος, έχει βρεθεί ότι ο τρόπος ζωής και ιδίως η διατροφή επιφέρει αλλαγές στη λειτουργία των γονιδίων. Οι αλλαγές αυτές λέγονται επιγενετικές και μπορεί να επηρεάσουν την ενεργοποίηση και την αδρανοποίηση των γονιδίων, καθώς και τον τρόπο ερμηνείας και έκφρασης των πληροφοριών που περιέχουν, προκαλώντας συχνά ανεξήγητες αλλαγές στον οργανισμό.

«Κάποτε πιστεύαμε ότι τα πάντα είναι κληρονομούμενα, αλλά σήμερα ξέρουμε ότι η υγεία και οι ασθένειες είναι κατά 30% θέμα γονιδίων και κατά 70% θέμα περιβάλλοντος», λέει. «Αυτό σημαίνει ότι το περιβάλλον (που συμπεριλαμβάνει τον τρόπο ζωής) καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την υγεία αλλά και τη γονιμότητά μας. Αν λοιπόν καταφέρουμε να βελτιώσουμε αυτό το “περιβάλλον”, μπορεί να βελτιώσουμε τις πιθανότητες σύλληψης».

Αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο και ο στόχος της Διατροφογενωμικής, ενός κλάδου της Γενετικής που εξετάζει τις επιδράσεις των τροφίμων και των συστατικών τους στην έκφραση των γονιδίων. Οι ειδικοί μπορούν με ορισμένες εξελιγμένες βιολογικές εξετάσεις να εντοπίσουν τις επιγενετικές αλλαγές που σχετίζονται με την υπογονιμότητα ενός ζευγαριού και ύστερα να καταρτίσουν ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα αντιμετώπισης.

«Το πρόγραμμα συμπεριλαμβάνει ειδικά διαμορφωμένο διαιτολόγιο, που περιέχει  βιολειτουργικά τρόφιμα αποτοξίνωσης και έχει ως στόχο τη ρύθμιση της γονιδιακής έκφρασης και την άρση της κυτταρικής δυσλειτουργίας, ώστε να επιτευχθεί η σύλληψη», εξηγεί ο ειδικός. Και προσθέτει, πως το πρόγραμμα μπορεί να βοηθήσει ακόμα και ζευγάρια με ανεξήγητη υπογονιμότητα και πολλαπλές αποτυχίες της εξωσωματικής.

Σε κάθε περίπτωση, για το όλο θέμα υπάρχουν ακόμα πολλά αναπάντητα ερωτηματικά, όπως ποιες είναι οι ιδεώδεις προσλήψεις σε θρεπτικά συστατικά για καλή γονιμότητα, πόσο μπορεί να ωφεληθεί ένα υπογόνιμο ζευγάρι από τη βελτίωση της διατροφής και πότε πρέπει να αρχίσει να βελτιώνει τη διατροφή του.

Έως ότου απαντηθούν αυτά και πολλά άλλα ερωτήματα, ο Δρ. Βασιλόπουλος συνιστά στα ζευγάρια να προσπαθήσουν να τρέφονται όσο πιο υγιεινά μπορούν και να προσπαθούν να ελέγχουν το σωματικό βάρος τους ώστε να βρίσκεται στα φυσιολογικά επίπεδα. Πολύ σημαντικό, τέλος, είναι να προσλαμβάνουν επαρκή θρεπτικά συστατικά, αλλά να συμβουλεύονται πρώτα έναν γιατρό πριν λάβουν κάποιο διατροφικό συμπλήρωμα ώστε να μην υπερβούν κατά λάθος τα συνιστώμενα επίπεδα.