Προληπτική ΠΦΥ στο Φαρμακείο

Γράφει ο Διαμαντής Κλημεντίδης, κλινικός φαρμακοποιός (clinicalpharmacist.gr)

Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (ΠΦΥ) «είναι η φροντίδα υγείας που παρέχεται στα πλαίσια της κοινότητας, συνήθως από οικογενειακούς ιατρούς, νοσηλευτές/νοσηλεύτριες και άλλους επαγγελματίες υγείας. Πρέπει να είναι καθολικά προσβάσιμη σε άτομα και οικογένειες, με αποδεκτά από αυτούς μέσα, με την πλήρη συμμετοχή τους και με λογικό κόστος για την κοινότητα και τη χώρα».

Είναι αυτονόητο, επομένως, από τον ίδιο τον ορισμό της ΠΦΥ ότι η ποιοτική παροχή της είναι διεπιστημονική και όχι καθαρά ιατρική υπόθεση.

Τούτου λεχθέντος, όταν καλούμαστε να περιγράψουμε υπηρεσίες ΠΦΥ του φαρμακείου, συνήθως επικαλούμαστε δράσεις που απευθύνονται σε ανθρώπους που ήδη νοσούν.·Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η φαρμακευτική φροντίδα των ήπιων νοσημάτων με τη χρήση ΜΗΣΥΦΑ.

Ωστόσο, αναπόσπαστο τμήμα της ΠΦΥ είναι και η πρόληψη. Ειδικότερα, μία από τις πιο αποτελεσματικές και αποδοτικές μορφές πρόληψης είναι οι εμβολιασμοί.

Οι εμβολιασμοί σώζουν 2-3 εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές κάθε χρόνο και θεωρούνται –μαζί με την πρόσβαση σε καθαρό νερό και τα αντιβιοτικά– οι ανθρώπινες παρεμβάσεις με την πιο δραματική επίπτωση στο προσδόκιμο επιβίωσης. Παράλληλα, επιδεικνύουν αξιοζήλευτη οικονομική αποδοτικότητα: σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιευμένη έρευνα σε 94 χώρες χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων, κάθε δολάριο που επενδύεται στους παιδικούς εμβολιασμούς οδηγεί σε οικονομικό όφελος 44 δολ.

Έχοντας θεμελιώσει, μέχρι στιγμής, το ότι η ΠΦΥ είναι διεπιστημονική υπόθεση και ότι οι εμβολιασμοί συνιστούν ένα ιδιαίτερα πολύτιμο μέρος αυτής, μπορούμε πλέον να αναρωτηθούμε: Έχει ρόλο ο φαρμακοποιός στην εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού;

Ας δούμε τι λένε τα δεδομένα: Αντλώντας στοιχεία από τη σχετική αναφορά της Παγκόσμιας Φαρμακευτικής Ομοσπονδίας (FIP), που δημοσιεύθηκε το 2016, διαπιστώνουμε καταρχήν ότι σε τουλάχιστον 45 χώρες, 1 δισεκατομμύριο πολίτες έχουν πρόσβαση σε 193 χιλιάδες κοινοτικά φαρμακεία που παρέχουν υπηρεσίες σχετικές με τους εμβολιασμούς, τόσο έμμεσες όσο και άμεσες.

Οι έμμεσες υπηρεσίες αφορούν στην παροχή πληροφοριών και συμβουλευτικής, στη διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων, στην ενεργό συμμετοχή σε διεπιστημονικές καμπάνιες εμβολιασμού, στην αναγνώριση και παροχή συμβουλών σε ασθενείς που ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, στην τήρηση μητρώου εμβολιασμού και την παροχή υπενθυμίσεων στους ασθενείς και, τέλος, στη συμμετοχή στις αρμόδιες επιτροπές εμβολιασμού.

Οι άμεσες υπηρεσίες αφορούν στη διενέργεια των εμβολιασμών καθαυτών, και τα ευρήματα της έρευνας είναι εξίσου εντυπωσιακά: 20 από τις 45 χώρες επιτρέπουν τη διενέργεια εμβολιασμών μέσα στα φαρμακεία σε 13 εξ αυτών, εκ των οποίων και αρκετές ευρωπαϊκές (Δανία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ηνωμένο Βασίλειο) από τους ίδιους τους φαρμακοποιούς.

Στη χώρα μας, το τρέχον νομοθετικό πλαίσιο δεν επιτρέπει τη διενέργεια εμβολιασμών από τον φαρμακοποιό. Εντούτοις, επιτρέπει την παροχή των έμμεσων υπηρεσιών προώθησης των εμβολιασμών. Για την ακρίβεια, αυτού του είδους οι δραστηριότητες δεν επιτρέπονται απλώς, αλλά ανήκουν στον πυρήνα των βασικών επαγγελματικών δικαιωμάτων του επιστήμονα φαρμακοποιού, όπως περιγράφονται στο Προεδρικό Διάταγμα 51/2017 (ΦΕΚ 82/Α/9-6-2017), με το οποίο ενσωματώθηκε η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2013/55/ΕΕ στην ελληνική νομοθεσία.

Ποιες δράσεις, επομένως, μπορεί να αναλάβει άμεσα ο κοινοτικός φαρμακοποιός στην Ελλάδα; Κατά την άποψη του γράφοντος, το μέγιστο όφελος για τη Δημόσια Υγεία θα εξασφαλιστεί με τη συμμετοχή στις εξής δράσεις:

1. Προώθηση του αντιγριπικού εμβολιασμού: Ενημερώνοντας τους ασθενείς του που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου, ο φαρμακοποιός της κοινότητας βρίσκεται σε καίρια θέση να συμβάλει στην προσέγγιση του στόχου του 75% που έχει τεθεί από την ΕΕ (σήμερα βρισκόμαστε κοντά στο 40%).
2. Αντιμετώπιση του επιδημικού ξεσπάσματος ιλαράς: Σύμφωνα με το ΚΕΕΛΠΝΟ, σημαντικός αριθμός κρουσμάτων ιλαράς εκδηλώθηκε στην ηλικιακή ομάδα 25-44 ετών, μεταξύ ατόμων που ήταν ανεμβολίαστοι ή ατελώς εμβολιασμένοι. Ο φαρμακοποιός της κοινότητας, εκτός από τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζει στην κάλυψη των αναγκών σε εμβόλια, βρίσκεται σε προνομιακή θέση να ενημερώσει τον ενήλικο πληθυσμό, και ιδίως όσους είναι γεννημένοι μετά το 1970, ότι πρέπει να έχουν συμπληρώσει 2 δόσεις του εμβολίου για την ιλαρά συνολικά.
3. Αντιτετανικός εμβολιασμός: Πολύ σημαντικός ο ρόλος του εμβολιασμού στην αντιτετανική κάλυψη των ενηλίκων. Σημαντικό ποσοστό του ενήλικου πληθυσμού της χώρας δεν τηρεί τις αναμνηστικές δόσεις του τετάνου, ενώ οι γυναίκες συνήθως δεν εμβολιάζονται ξανά μετά την παιδική ηλικία (οι άνδρες κάνουν τουλάχιστον μία δόση στην ενήλικη ζωή, στην αρχή της στρατιωτικής τους θητείας). Επιπροσθέτως, μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στον αντικοκκυτικό εμβολιασμό των ενηλίκων γενικά και των εγκύων ειδικότερα: Καθώς η σύσταση για τον εμβολιασμό των εγκύων στο τρίτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης τους έναντι του κοκκύτη συμπεριλήφθηκε μόλις το 2015 στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων, η κάλυψη σε αυτό το κομμάτι του πληθυσμού χωλαίνει.
4. Λοιποί εμβολιασμοί υγιών ενηλίκων: Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Ενηλίκων 2017, όλοι οι ενήλικες κάτοικοι της χώρας θα πρέπει να είναι εμβολιασμένοι επιπλέον για ηπατίτιδα Β (3 δόσεις) και ανεμευλογιά (2 δόσεις), εκτός από ιλαρά-παρωτίτιδα-ερυθρά και τέτανο-διφθερίτιδα-κοκκύτη.
5. Λοιποί εμβολιασμοί ασθενών και ευπαθών ομάδων:

• Πνευμονιόκοκκος: Όλοι οι ενήλικες άνω των 65 ετών πρέπει να εμβολιάζονται με μία δόση 13-δύναμου συζευγμένου εμβολίου (PCV13) ακολουθούμενη από μία δόση 23-δύναμου πολυσακχαριδικού (PPSV23) τουλάχιστον έναν χρόνο μετά. Το δεύτερο δεν επαναλαμβάνεται πλέον ανά πενταετία, όπως ίσχυε παλιότερα. Οι χρόνιοι ασθενείς (ΧΑΠ, άσθμα, διαβήτης, καρδιαγγειακή νόσος κ.ά.) που δεν έχουν φτάσει ακόμη τα 65 έτη εμβολιάζονται με μία δόση 23-δύναμου πολυσακχαριδικού (PPSV23). Μετά τα 65, θα κάνουν μία δόση PCV13, και θα ακολουθήσει άλλη μία δόση PPSV23 τουλάχιστον έναν χρόνο μετά το PCV13 και 5 χρόνια μετά την προηγούμενη δόση PPSV. Ειδικά για τους ανοσοκατεσταλμένους, προβλέπεται εμβολιασμός και με τα δύο εμβόλια πριν τα 65 έτη, με μεσοδιάστημα τουλάχιστον 2 μηνών και πρώτο το PCV13. Ακολουθεί και δεύτερη δόση PPSV23 5 χρόνια μετά την πρώτη.
• Έρπης ζωστήρας: Ο έρπης ζωστήρας προκαλείται από τον ιό της ανεμευλογιάς (Varicella Zoster Virus). Μετά τη νόσηση από ανεμευλογιά, ο ιός παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση στον οργανισμό εφ’ όρου ζωής, «κρυμμένος» στα γάγγλια του τριδύμου και της ραχιαίας ρίζας, για να επανενεργοποιηθεί κάποια στιγμή είτε τυχαία είτε μετά από κάποιο γεγονός που θα προκαλέσει εξασθένηση του ανοσοποιητικού. Εμφανίζεται συχνότερα μετά την ηλικία των 60 ετών. Σύμφωνα με τις τρέχουσες οδηγίες, συνιστάται ο εμβολιασμός όλων των ενηλίκων ηλικίας 60 ετών και άνω με μία δόση, ανεξάρτητα από το αν έχουν εμφανίσει ήδη επεισόδιο έρπη ζωστήρα ή αν δεν θυμούνται ότι έχουν νοσήσει από ανεμευλογιά στο παρελθόν. Καθότι πρόκειται για «ζωντανό» εμβόλιο, αντενδείκνυται σε σοβαρή ανοσοκαταστολή, ενώ άτομα που πρόκειται να λάβουν ανοσοκατασταλτική φαρμακευτική αγωγή πρέπει να εμβολιαστούν τουλάχιστον έναν μήνα πριν την έναρξή της.

Who is Who

Ο Διαμαντής Κλημεντίδης είναι κάτοχος πτυχίου Φαρμακευτικής του ΕΚΠΑ και MSc in Clinical Pharmacy του Queen’s University of Belfast, και υποψήφιος κάτοχος MSc στη Διαχείριση της Γήρανσης και των Χρόνιων Νοσημάτων από το ΕΑΠ και την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Επιπλέον, είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Φαρμακοποιών, εταίρος στην Ελληνική Εταιρεία Φαρμακευτικής Πρακτικής, πλήρες μέλος της European Society of Clinical Pharmacy και Associate Member της Society of Infectious Diseases Pharmacists.

Εργάζεται στην Ψυχιατρική Κλινική «Αγία Αικατερίνη» ως ο υπεύθυνος του Νοσοκομειακού Φαρμακείου. Παράλληλα, προσφέρει κλινικές υπηρεσίες με τη μορφή φαρμακευτικών ανασκοπήσεων, βελτιστοποίησης των φαρμακευτικών αγωγών και ανάπτυξης νέων υπηρεσιών Φαρμακευτικής Φροντίδας.

Πηγή: Ph.B