SARS-CoV-2:Πόσο ισχυρά είναι εμβόλια και τα μονοκλωνικά αντισώματα έναντι των μεταλλάξεων

Μελέτες διερευνούν την αντίσταση που προβάλλουν τα εκγεκριμένα εμβόλια και οι υπάρχουσες θεραπευτικές επιλογές στις νέες μεταλλάξεις του SARS-CoV-2. Με τα υπάρχοντα δεδομένα συμπεραίνουν ότι το στέλεχος Β.1.1.7 αποτελεί πιθανή απειλή για την αποτελεσματικότητα του εμβολίου BNT162b2.

Οι καθηγητές του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνιος Κολοκούρης, Ευστάθιος Καστρίτης, Ευάγγελος Τέρπος και Θάνος Δημόπουλος (Πρύτανης ΕΚΠΑ) και οι διδακτορικές φοιτήτριες Ε. Τζωρτζίνη, Μ. Σταμπέλου, Μ. Σταμπολάκη παρουσιάζουν πρόσφατα δεδομένα σχετικά με το θέμα αυτό.

Όμως, όλες αυτές οι παρεμβάσεις αναπτύχθηκαν εναντίον του αρχικού στελέχους του ιού SARS-CoV-2 (στέλεχος άγριου τύπου) που εμφανίστηκε το 2019. Η πρόσφατη ανίχνευση των μεταλλαγμένων στελεχών (παραλλαγών) του ιού SARS-CoV-2, όπως η B.1.1.7 στο Ηνωμένο Βασίλειο και η B.1.351 στη Νότια Αφρική, προκαλεί ανησυχία λόγω της πιθανά ευκολότερης μετάδοσής τους λόγω των πολλαπλών μεταλλάξεων που φέρουν τα στελέχη στην πρωτεΐνη-ακίδα (spike protein, SP).

Στέλεχος Β.1.1.7:

• χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερο δυναμικό διασποράς, το οποίο μέχρι στιγμής έχει εντοπιστεί σε τουλάχιστον 94 χώρες.
• Οι μεταλλάξεις του στελέχους Β.1.1.7 μπορεί να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, σύμφωνα με τις πρώτες μελέτες.
• είναι ανθεκτικό στα περισσότερα μονοκλωνικά αντισώματα και σχετικά ανθεκτικό σε κάποια από τα υπόλοιπα μονοκλωνικά αντισώματα που δρουν μέσω σύνδεσης τους στη Ν-τελική περιοχή της πρωτεΐνης-ακίδας, σύμφωνα με τη “Antibody Resistance of SARS–CoV-2 Variants B.1.351 and B.1.1.7.” που δημοσιεύτηκε στο Nature τον Μάϊο 2021 με τίτλο. Η ανθεκτικότητα οφείλεται κυρίως στην μετάλλαξη E484K στην πρωτεΐνη-ακίδα στο στέλεχος B.1.1.7 συγκριτικά με τον ιό άγριου τύπου.
• σχετικά ανθεκτικό και στο πλάσμα από άτομα που έχουν νοσήσει και αναρρώσει από τον αρχικό («άγριο τύπο») του ιού SARS-CoV-2 (πρώτο εξάμηνο 2020) ή από τον ορό ατόμων που έχουν εμβολιαστεί ενάντια στον SARS-CoV-2.

Στέλεχος B.1.351 είναι:

• πιο ανθεκτικό στο πλάσμα ασθενών που έχουν αναρρώσει (9.4-φορές) και στον ορό από άτομα που έχουν εμβολιαστεί (10.3-12.4 φορές).
• Ακόμη και τα επερχόμενα στελέχη με παρόμοιες μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη-ακίδα θέτουν νέες προκλήσεις για τις θεραπείες με μονοκλωνικά αντισώματα και απειλούν την αποτελεσματικότητα των σημερινών εμβολίων.

Ανοσία εμβολιασμένων έναντι μεταλλάξεων:

Η προστασία των εμβολιαζόμενων με εμβόλιο mRNA (ΒΝΤ162b2) της εταιρείας Pfizer–BioNtech, στις νέες μεταλλάξεις του ιού, κατά τη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature τον Μάϊο 2021 με τίτλο «Sensitivity of SARS–CoV-2 B.1.1.7 to mRNA vaccine–elicited antibodies», όπως προκύπτει από την μέτρηση των επιπέδων των εξουδετερωτικών  αντισωμάτων μετά την πρώτη και δεύτερη ανοσοποίηση (δόσεις εμβολιασμού) χρησιμοποιώντας σαν στόχους ψευδοϊούς που εκφράζουν:

(α) την πρωτεΐνη ακίδα (spike protein, SP) από ιό «άγριου τύπου» δηλ. του αρχικού στελέχους του ιού SARS-CoV-2 που εμφανίστηκε το 2019 ή

(β) την μεταλλαγμένη πρωτεΐνη-ακίδα που έχει οκτώ αλλαγές αμινοξέων στον μεταλλαγμένο ιό Β.1.1.7 που εμφανίστηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ειδικότερα,  εξετάζοντας τον ορό αίματος από τα άτομα που έλαβαν το εμβόλιο ΒΝΤ162b2  διαπιστώθηκε ένα ευρύ φάσμα τίτλων αντισωμάτων που εξουδετερώνουν  τους ψευδοϊούς SARS-CoV-2 «αγρίου τύπου». Ωστόσο, ο ίδιος έχει σχετικά ελαττωμένη δραστικότητα έναντι ψευδοϊών SARS–CoV-2 Β.1.1.7.  Σημειώνεται ότι ανάλογη ελάττωση της δραστικότητας  βρήκαν οι επιστήμονες στον ορό από ασθενείς που είχαν αναρρώσει από τη COVID-19 «άγριου τύπου» (πρώτο εξάμηνο 2020) έναντι  των  ψευδοϊών SARS–CoV-2 Β.1.1.7

Αντίστοιχα μειωμένη εξουδετέρωση του  εντοπίστηκε και για τα μονοκλωνικά αντισώματα που στοχεύουν το αμινοτελικό άκρο της πρωτεΐνης-ακίδας (με αναλογία 9 στους 10 εθελοντές) και την περιοχή πρόσδεσης στον υποδοχέα  ACE2 (5 στους 31 εθελοντές), άλλα όχι για τα μονοκλωνικά αντισώματα που στοχεύουν το αμινοτελικό άκρο της SP άλλα σε τμήμα της ακίδας εκτός της περιοχής σύνδεσης με τον υποδοχέα.

Επιπρόσθετα,  μια νέα μετάλλαξη στην πρωτεΐνη-ακίδα, η μετάλλαξη  Ε484Κ στο  στέλεχος  Β.1.1.7 οδήγησε στην ανάπτυξη ενός νέου στελέχους (VOC 202102/02). Το νέο αυτό στέλεχος δημιουργεί μεγάλη ανησυχία διότι φαίνεται ότι  οδηγεί σε μια πιο σημαντική μείωση της αποτελεσματικότητας του τρέχοντος εμβολίου Pfizer–BioNtech (BNT162b2) και των μονοκλωνικών αντισωμάτων (19 στους 31 ασθενείς).