Τι δείχνει η ετήσια έκθεση για τα ναρκωτικά στην Ευρώπη

της Μένης Μαλλιώρη

Ομότιμη Καθηγήτρια Ψυχιατρικής

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών-ΕΚΠΑ

Εκπρόσωπος του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Κέντρου για τα Ναρκωτικά-EMCDDA

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά, που παρουσιάστηκε σήμερα 16-6-2023 στις Βρυξέλλες, φαίνεται ότι παρά τα περιοριστικά μέτρα του Covid-19, η παραγωγή, η διακίνηση και η διαθεσιμότητα των ναρκωτικών παραμένει υψηλή για όλες τις ουσίες και μάλιστα με αυξητικές τάσεις. Οι πολίτες εκτίθενται σε ένα ευρύτερο φάσμα ψυχοδραστικών ουσιών, υψηλής δραστικότητας, καθαρότητας και επικινδυνότητας και οι χρήστες δεν γνωρίζουν συνήθως τι καταναλώνουν.

Οι νέες ψυχοδραστικές ουσίες (NPS), που συνεχίζουν να αποτελούν πρόκληση για τη δημόσια υγεία στην Ευρώπη, αυξάνονται συνεχώς ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό που παρακολουθείται από το Ευρωπαικό Κέντρο, σε 930. Οι κατασχέσεις παράνομων ουσιών φθάνουν σε ύψη ρεκόρ και επισημαίνεται η ανάγκη για εγκληματολογικά και τοξικολογικά δεδομένα που θα επιτύχουν καλύτερη κατανόηση των απειλών από νέες και ισχυρές συνθετικές ουσίες, μείγματα ναρκωτικών, νοθευμένες ουσίες, μεταβαλλόμενες αγορές ναρκωτικών και νέα πρότυπα χρήσης. Ο νέος Κανονισμός του Ευρωπαικού Κέντρου, που τίθεται σε ισχύ το 2024, προβλέπει ένα ευρωπαϊκό δίκτυο εργαστηρίων για την ενίσχυση της ικανότητας στον τομέα αυτό.

Στην Έκθεση υπογραμμίζεται η ανάγκη αποτελεσματικής επικοινωνίας του κινδύνου για την ενημέρωση των καταναλωτών. Και αυτό γιατί όπως ανέφερε ο διευθυντής του Κέντρου, Alexis Goosdeel, «τα προβλήματα παράνομων ναρκωτικών μπορούν να βρεθούν σε ολόκληρη την κοινωνία μας: Παντού, Όλα, Όλοι. Τα καθιερωμένα παράνομα ναρκωτικά είναι πλέον ευρέως προσβάσιμα (παντού) και ισχυρές νέες ουσίες συνεχίζουν να εμφανίζονται (όλα). Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα παράνομα ναρκωτικά μπορούν να επηρεάσουν όλους, είτε άμεσα μέσω της χρήσης είτε έμμεσα, μέσω των επιπτώσεών τους σε οικογένειες, κοινότητες, ιδρύματα και επιχειρήσεις (όλοι). Εκθέτουν επίσης όλο και περισσότερο τους πολίτες μας στη βία που σχετίζεται με τα ναρκωτικά. Πρέπει  να επενδύσουμε περισσότερο στις υπηρεσίες, οι οποίες καλούνται πλέον να ανταποκριθούν σε πιο ποικίλες και σύνθετες ανάγκες».

Σήμερα, πέντε κράτη μέλη της ΕΕ (Τσεχία, Γερμανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα και Ολλανδία) καθώς και η Ελβετία εισάγουν νέες προσεγγίσεις για τη ρύθμιση της προμήθειας κάνναβης για ψυχαγωγική χρήση. Αυτές οι αλλαγές υπογραμμίζουν την ανάγκη για συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση των επιπτώσεών στη δημόσια υγεία και ασφάλεια. Η κάνναβη παραμένει το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο παράνομο ναρκωτικό στην Ευρώπη. Περίπου το 8 % (22,6 εκατομμύρια) των ενηλίκων της Ευρώπης (15-64 ετών) εκτιμάται ότι έκαναν χρήση κάνναβης τον τελευταίο χρόνο. Παράλληλα υπολογίζεται ότι το 2021, 97.000 άτομα ζήτησαν θεραπευτική βοήθεια για προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση κάνναβης. Ορισμένα προϊόντα που πωλούνται στην παράνομη αγορά ως φυσική κάνναβη μπορεί να είναι νοθευμένα με ισχυρά συνθετικά κανναβινοειδή, δημιουργώντας κινδύνους δηλητηρίασης.

Η διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων κοκαΐνης μέσω των ευρωπαϊκών θαλάσσιων λιμένων οδηγεί σε υψηλή διαθεσιμότητα και υπάρχουν ανησυχίες ότι αυτή η κατάσταση θα συμβάλει σε σημαντικές επιπτώσεις για την υγεία και την εγκληματικότητα. Το 2021, κατασχέθηκαν από τα κράτη μέλη της ΕΕ ένα ρεκόρ 303 τόνων κοκαΐνης. Η κοκαΐνη είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο παράνομο διεγερτικό ναρκωτικό στην Ευρώπη, με 1,3 % (3,7 εκατομμύρια) των ενηλίκων της Ευρώπης (15-64 ετών) να δηλώνουν ότι έκαναν χρήση τον τελευταίο χρόνο. Ήταν η πιο κοινή ουσία που σχετίζεται με περιστατικά οξείας δηλητηρίασης στα τμήματα επειγόντων περιστατικών νοσοκομείων το 2021, (αναφέρθηκε στο 27 % των περιπτώσεων). Περίπου 7.500 άτομα ζήτησαν θεραπευτική βοήθεια για την χρήση κοκαΐνης το 2021.

Η κεταμίνη, που χρησιμοποιείται ως αναισθητικό και παυσίπονο στην ιατρική, έχει γίνει ψυχαγωγική ουσία επιλογής σε ορισμένες περιπτώσεις. Η έκθεση εξετάζει επίσης το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις θεραπευτικές δυνατότητες των ψυχεδελικών φαρμάκων. Ενώ υπάρχει πολλά υποσχόμενη έρευνα σχετικά με τις δυνατότητες αυτών των ουσιών για τη θεραπεία ψυχιατρικών παθήσεων, υπογραμμίζεται ο κίνδυνος για μεγαλύτερη πειραματική χρήση χωρίς ιατρική υποστήριξη, θέτοντας ενδεχομένως σε κίνδυνο ορισμένα ευάλωτα άτομα.

Η αύξηση της ψυχαγωγικής χρήσης του υποξειδίου του αζώτου (αέριο γέλιου) εγείρει ανησυχίες για την υγεία σε ορισμένα μέρη της Ευρώπης. Μια πρόσφατη ανασκόπηση επεσήμανε τους κινδύνους που συνδέονται με την ουσία αυτή, η οποία φαίνεται πλέον να είναι προσιτή, φθηνότερη και δημοφιλής στους νέους. Αυτοί οι κίνδυνοι περιλαμβάνουν δηλητηριάσεις, εγκαύματα και τραυματισμούς στους πνεύμονες και, σε ορισμένες περιπτώσεις παρατεταμένης χρήσης, βλάβη στο νευρικό σύστημα.

Η ηρωίνη παραμένει το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο παράνομο οπιοειδές στην Ευρώπη, αλλά υπάρχει αυξανόμενη ανησυχία για τη χρήση συνθετικών οπιοειδών σε ορισμένες περιοχές. Σε σύγκριση με τη Βόρεια Αμερική, τα νέα συνθετικά οπιοειδή (π.χ. παράγωγα φεντανύλης) διαδραματίζουν σήμερα σχετικά μικρό ρόλο στην αγορά ναρκωτικών της Ευρώπης, αν και αποτελούν σημαντικό πρόβλημα σε ορισμένες χώρες. Σχεδόν όλη η ηρωίνη που καταναλώνεται στην Ευρώπη προέρχεται από το Αφγανιστάν, όπου οι Ταλιμπάν ανακοίνωσαν την απαγόρευση της καλλιέργειας παπαρούνας οπίου τον Απρίλιο του 2022. Αν και είναι πολύ νωρίς για να πούμε πώς θα επηρεαστεί η ευρωπαϊκή αγορά ηρωίνης από την απαγόρευση, υπάρχουν φόβοι ότι τυχόν έλλειψη στην διαθεσιμότητα του φαρμάκου θα μπορούσε να σχετίζεται με αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης συνθετικών οπιοειδών.

ΤΟ ΤΟΠΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Με βάσει τα προαναφερόμενα, και μέχρι την παρουσίαση των εθνικών μας στοιχείων που γίνεται σε ετήσια βάση και θα ακολουθήσει άμεσα, αξίζει να αναφερθούν σχετικά ερευνητικά δεδομένα της χώρας μας

1. Ένα νέο ξέσπασμα HIV μεταξύ των PWID καταγράφηκε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, με τους άστεγους και την κοινή χρήση σύριγγας να συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο απόκτησης HIV. Προγράμματα καθοδηγούμενα από ομοτίμους που στοχεύουν τον πληθυσμό των υποεξυπηρετούμενων PWID υψηλού κινδύνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον έγκαιρο εντοπισμό των αναδυόμενων εστιών και για τη βελτίωση της σύνδεσης με τη φροντίδα του HIV.

https://doi.org/10.1016/j.drugpo.2023.104073, July 2023

2. Η θνησιμότητα από κάθε αιτία μεταξύ των ατόμων που έκαναν χρήση ναρκωτικών ενδοφλεβίως στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2018-2022 είναι υψηλή, με τον πληθυσμό της Θεσσαλονίκης να επηρεάζεται ιδιαίτερα. Η αυξανόμενη τάση της θνησιμότητας στην Αθήνα μπορεί να είναι ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος της πανδημίας στην υγεία των χρηστών. Απαιτούνται επειγόντως προληπτικά προγράμματα, όπως η διανομή ναλοξόνης στο σπίτι, η συμμετοχή της κοινότητας για την αύξηση όλων των πρακτικών μείωσης της βλάβης, ο προσυμπτωματικός έλεγχος και η λήψη της αντιρετροϊκής θεραπείας και της θεραπείας για τη χρόνια ηπατίτιδα C.

Συμπερασματικά φαίνεται ότι τα δεδομένα στο τομέα των εξαρτήσεων, είτε από ουσίες νόμιμες ή παράνομες είτε από συμπεριφορές όπως το διαδίκτυο και ο τζόγος, είναι τουλάχιστον ανησυχητικά σε παγκόσμιο, ευρωπαικό και εθνικό επίπεδο. Είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο ότι ο Covid-19 και όλα όσα άλλαξαν στην διάρκεια του, επιδείνωσαν την ψυχο-σωματική μας υγεία και αύξησαν τα ποσοστά των εξαρτήσεων και των επιβλαβών συνεπειών τους. Στη χώρα μας εκτός από την επαναλειτουργία του χώρου εποπτευόμενης χρήσης-ΧΕΧ, μια σχεδόν δεκαετία μετά την αρχική πιλοτική του λειτουργία το 2013, δεν γίνεται κάτι περισσότερο από μια συστηματική και αξιόλογη συντήρηση όσων δομών και προγραμμάτων λειτουργούν από τους διαφορετικούς φορείς.

Το φαινόμενο όμως των εξαρτήσεων μεταβάλλεται. Αναδύονται νέες απειλές που απαιτούν άμεσες προσαρμογές στα νέα απειλητικά δεδομένα. Η Στρατηγική για τα Ναρκωτικά -που δυστυχώς δεν έχει ακόμα εγκριθεί στη χώρα μας με αποτέλεσμα να είμαστε το ΜΟΝΟ κράτος μέλος της ΕΕ χωρίς Εθνική Στρατηγική- οφείλει να προβλέπει όσα έρχονται και να προετοιμάζει τις δράσεις και τα προγράμματα αντιμετώπισης τους.

Άλλωστε, «κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν».