Τι είναι τα βιο-ομοειδή, ποια είναι η χρήση τους στην Ογκολογία και τα ερωτήματα γύρω από την υποκατάσταση

Του Dr Βασιλείου Μπαρμπούνη,

Παθολόγου-Ογκολόγου, Διευθυντή Γ’ Ογκολογικής Κλινικής Νοσοκομείου Metropolitan

Μέχρι το 2020, το κόστος των αντικαρκινικών φαρμάκων θα έχει ξεπεράσει το ποσό των 140 δισ. ευρώ. Έτσι, όσοι αποφασίζουν για την Υγεία θα έχουν ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: να διατηρήσουν υψηλή την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, αλλά να ελαττώσουν το κόστος.

Τα βιολογικά φαρμακευτικά προϊόντα ή αυτά που έχουν μια ενεργό ουσία από ζωντανούς οργανισμούς το 2017 αποτελούσαν το 19-20% των φαρμακευτικών δαπανών.

Αλλά τι είναι τα βιο-ομοειδή; Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ογκολογίας (ESMO), τα βιο-ομοειδή είναι δραστικοί παράγοντες οι οποίοι μοιάζουν με ένα εγκεκριμένο αρχικό βιολογικό –όχι χημικό, όπως π.χ. είναι η ασπιρίνη– φάρμακο, το οποίο συνήθως είναι ανασυνδυασμένη πρωτεΐνη και του οποίου έχει χαθεί η αποκλειστικότητα παραγωγής και διάθεσης.

Η ομοιότητα βασίζεται στα ποιοτικά χαρακτηριστικά –βιολογική δράση, ασφάλεια και αποτελεσματικότητα–, που έχουν αποδειχθεί με πλήρη συγκριτική μελέτη. Είναι μοναδικά μόρια και δεν είναι γενόσημα αντίγραφα του αρχικού προϊόντος, γιατί δεν περιέχουν ενεργά συστατικά ταυτόσημα με αυτά που υπάρχουν στο αρχικό προϊόν.

Αντίθετα με τα μικρά χημικά μόρια, τα βιολογικά μόρια είναι αρκετά πολύπλοκα, με πολύπλοκες και πολυσύνθετες, πολλών επιπέδων και σταδίων, διαδικασίες παρασκευής, για την παραγωγή των οποίων χρησιμοποιούνται μοναδικές κυτταρικές γραμμές.

Τα χαρακτηριστικά των βιολογικών προϊόντων εξαρτώνται πολύ από τη διαδικασία παρασκευής τους, η οποία είναι προϊόν αποκλειστικό και δεν είναι διαθέσιμο στο κοινό, δηλαδή οι κατασκευαστές των βιο-ομοειδών δεν έχουν γνώση της διαδικασίας παρασκευής του αρχικού προϊόντος.

Οι διαφορές της βιολογικής ουσίας, της προέλευσης της πρωτεΐνης, οι μέθοδοι πρόσληψης, καθαρισμού και παραγωγής και, τελικά, η συνολική διαδικασία δημιουργίας του φαρμάκου οδηγούν σε σημαντική ετερογένεια του τελικού προϊόντος.

Επιπροσθέτως, μετά την παραγωγή, συμβαίνουν μεταβολές στη δομή του μορίου στον χώρο, οι οποίες κάνουν το τελικό αντίγραφο να μη μοιάζει με το αρχικό. Έτσι ο όρος βιο-ομοειδές –και όχι ταυτόσημο– είναι προτιμητέος.

Για να επιτύχουν την άδεια εισαγωγής στην αγορά, τα βιο-ομοειδή πρέπει να περάσουν μέσα από αυστηρά «μονοπάτια», τα οποία αποδεικνύουν ότι η ομοιότητά τους με το πρωτότυπο βιολογικό προϊόν είναι σαφής, ακόμη κι αν μικρές δομικές τροποποιήσεις μπορεί να αλλάζουν τη βιολογική δράση και την ασφάλεια.

Αυστηρές διαδικασίες

Διάφορες ρυθμιστικές αρχές έχουν αναπτύξει αυστηρές οδηγίες, προκειμένου να εγκρίνουν την άδεια κυκλοφορίας των βιο-ομοειδών. Οι βασικές αρχές πίσω από τις οδηγίες είναι να αποδείξουν την ομοιότητα των δύο προϊόντων όσον αφορά την ποιότητα, την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα, τόσο στο εργαστήριο όσο και στους ασθενείς.

Αν και δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές στη γενική θεώρηση και στις βασικές αρχές μεταξύ των διαφόρων οδηγιών, έχει αποφασιστεί το κάθε φάρμακο να εγκρίνεται κατά περίπτωση.

Η έγκριση 

Για βιολογικά προϊόντα τα οποία έχουν εγκριθεί για πολλές ενδείξεις, οι ρυθμιστικές αρχές επιτρέπουν την επέκταση της έγκρισης και για άλλες ενδείξεις, για τις οποίες δεν έχουν προηγηθεί κατάλληλες μελέτες, θεωρώντας αυταπόδεικτη την απόδειξη της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας και στη νέα ένδειξη.

Το βασικό προαπαιτούμενο, το οποίο υποστηρίζει την επιστημονική βάση της επέκτασης της ένδειξης, είναι ο ίδιος ή πολύ παρόμοιος μηχανισμός δράσης. Αν, σε ορισμένες περιπτώσεις, ο μηχανισμός δράσης είναι πολύ σύνθετος, τότε μπορεί να απαιτηθούν και επιπλέον στοιχεία. Επειδή, λοιπόν, απαιτούνται λιγότερες μελέτες για τις διάφορες ενδείξεις –άρα λιγότερο κόστος ανάπτυξης του φαρμάκου–, από τη διαφορά αυτή επωφελείται ο καταναλωτής και το σύστημα υγείας. 

Η αλλαγή της συνταγής και η αυτόματη υποκατάσταση 

Δύο πολύ σημαντικά θέματα έχουν προκύψει με την εμφάνιση των βιο-ομοειδών. Το πρώτο είναι η δυνατότητα αλλαγής του πρωτότυπου φαρμάκου αναφοράς με κάποιο βιο-ομοειδές από τον φαρμακοποιό χωρίς την έγκριση του θεράποντος ιατρού, αναμένοντας την ίδια αποτελεσματικότητα, και το δεύτερο είναι η αλλαγή του αρχικού προϊόντος με κάποιο βιο-ομοειδές από τον θεράποντα ιατρό ενόσω διαρκεί η θεραπεία του ασθενούς. Στο θέμα αυτό υπάρχει διαφωνία μεταξύ Αμερικής και Ευρώπης, γιατί οι ρυθμιστικές αρχές καθεμιάς έχουν διαφορετική άποψη. Στην Ευρώπη και τα δύο απαγορεύονται, ενώ στην Αμερική η αυτόματη υποκατάσταση από τον φαρμακοποιό είναι εφικτή, με την προϋπόθεση ότι το βιο-ομοειδές έχει επιτυχώς εξεταστεί και σε άλλα σημαντικά σημεία.

Ο λόγος πίσω από την αυστηρότητα 

Οι λόγοι πίσω από αυτήν την απαγόρευση είναι ότι τα βιολογικά φάρμακα είναι μόρια τεράστιου μεγέθους, όμοια με τα φάρμακα αναφοράς, αλλά όχι ταυτόσημα, άρα η φαρμακοεπαγρύπνηση για τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες –από τις πλέον αθώες έως τις πλέον σοβαρές– έχει κεφαλαιώδη σημασία. Επομένως, είναι απαραίτητο να γνωρίζουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι, ασθενείς ιατροί, Οργανισμοί, Πολιτεία όλα όσα αφορούν την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια ενός προϊόντος.

Παρομοίως, όταν υπάρξει κάποιο σοβαρό πρόβλημα ασφαλείας, θα πρέπει να είναι δυνατή η ιχνηλασιμότητα του προϊόντος που το προκάλεσε και να μην κινδυνεύει να ακυρωθεί ολόκληρη κατηγορία φαρμάκων, αλλά πιθανώς μόνο μία παρτίδα ενός προϊόντος.

Η χρήση τους στην Ογκολογία

Τα βιο-ομοειδή προορίζονται για χρήση σε όλες τις μεγάλες θεραπευτικές κατηγορίες, αντικαθιστώντας τα μεγάλα και πολύπλοκα βιολογικά φάρμακα αναφοράς. Εκεί όμως που πραγματικά θα χρησιμοποιηθούν περισσότερο είναι η Ογκολογία, αφού οι θεραπευτικές τάσεις τείνουν προς τις στοχευτικές θεραπείες είτε με μικρά μόρια είτε κυρίως με σύνθετα ή απλά μονοκλωνικά αντισώματα.

Όλη η υποστηρικτική αγωγή, αλλά κυρίως η θεραπεία των περισσότερων νεοπλασμάτων (καρκίνοι, λεμφώματα, μελάνωμα, όγκοι του εγκεφάλου κ.λπ.), περιλαμβάνει έναν ή περισσοτέρους βιολογικούς παράγοντες απαραίτητους για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο καρκίνος του μαστού, του πνεύμονα, του παχέος εντέρου, των ωοθηκών, του τραχήλου της μήτρας, και σε διάφορα στάδια της νόσου, ως προεγχειρητική θεραπεία, ως επικουρική ή στη μεταστατική νόσο.

Εξάλλου, στην Ογκολογία χρησιμοποιούνται τα πλέον σύνθετα και ακριβά φάρμακα και τις άμεσες δαπάνες της Ογκολογίας θα ανακουφίσουν με την εισαγωγή τους περισσότερο.

Ήρθαν για να μείνουν 

Μέχρι το 2020, όλα τα μεγάλα μονοκλωνικά αντισώματα και οι περισσότεροι βιολογικοί παράγοντες θα έχουν χάσει την αποκλειστικότητα (πατέντα). Άρα, λογικά, αναμένονται μεγάλες ανακατατάξεις στην προσφορά δραστικών βιολογικών προϊόντων. Το κόστος είναι ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που βάζει σε κίνδυνο τα υγειονομικά συστήματα κοινωνιών με ισχυρές οικονομίες.

Τα βιο-ομοειδή θα μοιάζουν με τις κατάλληλες λύσεις, τα πλεονεκτήματά τους θα είναι οι εξουθενωτικοί έλεγχοι σε κάθε στάδιο της παραγωγής τους, η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά τους με σημαντικά χαμηλότερο κόστος.

Η κοινωνία μας πρέπει να αποδεχθεί πως μόνο η καινοτομία προσφέρει βελτίωση στην ποιότητα και την ποσότητα της ζωής μας. Για να βρεθούν οι απαραίτητοι όμως οικονομικοί πόροι για την εισαγωγή της προόδου, είναι απαραίτητη η ευρεία χρήση των γενοσήμων και των βιο-ομοειδών. Αυτό θα συμβεί μόνο αν πεισθούν οι επαγγελματίες υγείας, οι ασθενείς, οι σύλλογοί τους και, κυρίως, η Πολιτεία.

Who is who

Ο Βασίλειος Μπαρμπούνης, MD, PhD, είναι παθολόγος-ογκολόγος, διευθυντής της Γ’ Ογκολογικής Κλινικής του νοσοκομείου Metropolitan. Έχει διατελέσει διευθυντής Ογκολογικής Μονάδας του Γενικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ιπποκράτειο» και διευθυντής της Β’ Παθολογικής-Ογκολογικής Κλινικής του Αντικαρκινικού Νοσοκομείου Αθηνών «Ο Άγιος Σάββας».

Αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στο Hammersmith-Royal Postgraduate School of Medicine, του St. Bartholomew’s Hospital.

Είναι πρόεδρος του Ελληνικού Κολλεγίου Μαστολογίας, έχει διατελέσει Γ.Γ. της Ελληνικής Εταιρείας Μαστολογίας και διευθυντής σπουδών Σχολής Μαστολογίας.

Είναι εκδότης 10 βιβλίων Ογκολογίας, συγγραφέας 14 κεφαλαίων σε βιβλία Ογκολογίας, έχει 40 δημοσιεύσεις σε peer review περιοδικά, έχει πραγματοποιήσει 400 ομιλίες/διαλέξεις σε συνέδρια και εκδηλώσεις ενημέρωσης του κοινού, έχει διατελέσει πρόεδρος της οργανωτικής ή της επιστημονικής επιτροπής περισσοτέρων των 20 συνεδρίων, ενώ έχει συμμετάσχει στην οργάνωση άνω των 70 συνεδρίων για τον καρκίνο.

Πηγή: PhB