Υπάρχει ουσιαστικός διάλογος μεταξύ των γιατρών και των ασθενών τους;

Ο ουσιαστικός διάλογος μεταξύ των γιατρών και των ασθενών τους έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει στη ρύθμιση των συναισθημάτων των ασθενών, να διευκολύνει την κατανόηση των ιατρικών πληροφοριών και να συμβάλει στην καλύτερη αναγνώριση των αναγκών, των αντιλήψεων και των προσδοκιών των ασθενών. [1] Γι’ αυτό και αποτελεί «κλειδί» για την έγκαιρη διάγνωση και τη θεραπευτική συμμόρφωση του ασθενούς, για την πρόληψη δυνητικά επικίνδυνων για την υγεία καταστάσεων.

Παρ’ όλα αυτά, οι ασθενείς μιλούν κατά μέσο όρο για μόλις 12 έως 18 δευτερόλεπτα πριν τους διακόψει ο γιατρός τους. [2] [3] Στην περίπτωση των ασθενών με κολπική μαρμαρυγή, της συχνότερης διαταραχής του καρδιακού ρυθμού, το έλλειμμα επικοινωνίας οδηγεί κάθε χρόνο σε δεκάδες χιλιάδες –θανατηφόρα ή μη– εγκεφαλικά επεισόδια και άλλες οξείες επιπλοκές (π.χ. αιμορραγίες). Δεν είναι τυχαίο πως οι μισοί ασθενείς που λαμβάνουν θεραπεία για την κολπική μαρμαρυγή δεν είναι καν σε θέση να ονοματίσουν ή να εξηγήσουν από τι πάσχουν. [4]

Η σπουδαιότητα του διαλόγου γιατρού-ασθενούς στην αντιμετώπιση σοβαρών και χρόνιων καταστάσεων, όπως είναι η κολπική μαρμαρυγή (ΚΜ) και η πρόληψη του εγκεφαλικού επεισοδίου (ΕΕ), αποτέλεσε το αντικείμενο εκδήλωσης που διοργανώθηκε στο Άμστερνταμ από τη φαρμακευτική εταιρεία Boehringer Ingelheim, με τη συμμετοχή μίας γενικής γιατρού, ενός καθηγητή Αιματολογίας, μίας νοσηλεύτριας (nurse practitioner) και δύο ασθενών.

Η αμφίδρομη επικοινωνία στην ΚΜ, από την οποία πάσχει 1 στους 4 ανθρώπους άνω των 40 ετών [5], μπορεί πραγματικά να κάνει τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου, καθώς οι ασθενείς με ΚΜ διατρέχουν πενταπλάσιο κίνδυνο για ΕΕ [6] [7]. Η επιπλοκή αυτή ευθύνεται για 6 εκατομμύρια θανάτους μόνο το 2016, αποτελώντας τη δεύτερη αιτία θανάτου στον κόσμο [8].

Ο Klaas de Groot δεν είχε ακούσει τίποτα για την ΚΜ πριν διαγνωσθεί με αυτή. Το πρώτο του εγκεφαλικό επεισόδιο το έπαθε στην ηλικία των 68 ετών, όταν σχηματίστηκε ένας θρόμβος που μεταφέρθηκε στον εγκέφαλο. «Τότε δεν γνώριζα ακόμα ότι πάσχω από ΚΜ. Έτσι, είδα αρκετούς ειδικούς που εξέτασαν αρκετά πιθανά αίτια πριν μου τεθεί τελικά η διάγνωση της ΚΜ. Αρχικά, οι γιατροί απέδωσαν το εγκεφαλικό μου στην υψηλή χοληστερόλη. Όμως, εγώ είμαι φανατικός δρομέας κι αυτό δεν μου φαινόταν λογικό. Έτσι, αναζήτησα επιπλέον απαντήσεις και τελικά ανακαλύψαμε με τον γενικό γιατρό μου ότι πάσχω από υποκείμενη KM» εξηγεί.

Ο Groot άρχισε να παίρνει αντιπηκτική αγωγή για να αντιμετωπίσει την πάθησή του και συνέχισε να ενημερώνεται για τις τελευταίες εξελίξεις στον συγκεκριμένο θεραπευτικό τομέα. «Με δική του πρωτοβουλία ρωτούσα τον γιατρό μου σχετικά με τα διαθέσιμα αντιπηκτικά όσον αφορά τις αλληλεπιδράσεις και την ευκολία χρήσης τους και για το πώς αντιμετωπίζονται οξείες καταστάσεις, όπως οι χειρουργικές επεμβάσεις και τα ατυχήματα, τότε που είναι αναγκαίο να σταματήσει η αιμορραγία» επισημαίνει.

Ο Groot, παρά το προχωρημένο της ηλικίας του, αποτελεί πλέον έναν υποδειγματικό ασθενή. Η περίπτωσή του αποτελεί, όμως, κανόνα ή εξαίρεση;

Οι ασθενείς «μεταμορφώνονται» από παθητικοί συμμετέχοντες σε ενεργούς

Όπως προκύπτει από μια έρευνα [9] που παρουσιάστηκε στην εκδήλωση, με τη συμμετοχή και Ελλήνων ασθενών, οι καρδιοπαθείς που λαμβάνουν αντιπηκτικά (NOACs) θέλουν να έχουν καλύτερη ενημέρωση αναφορικά με τις διαθέσιμες επιλογές τους, σε σχέση τόσο με την αγωγή αυτή καθαυτή όσο και με το «αντίδοτο» αυτής (anticoagulation reversal agent). Διεκδικούν, παράλληλα, το δικαίωμα της εκφοράς άποψης στη θεραπευτική προσέγγιση που θα επιλεγεί.

Στην έρευνα αυτή πήραν μέρος 668 ασθενείς που έπασχαν από μία από τις ακόλουθες καταστάσεις: καρδιακή αρρυθμία, αίσθημα παλμών/ταχυκαρδία, κολπική μαρμαρυγή, ακανόνιστος καρδιακός παλμός.

Τα σημαντικότερα ευρήματα ήταν τα ακόλουθα:

• Υπάρχει περιθώριο βελτίωσης όσον αφορά τη γνώση των ασθενών σχετικά με την τρέχουσα φαρμακευτική αγωγή τους:
• Λιγότεροι από τους μισούς ασθενείς (44%) δηλώνουν ότι αισθάνονται πλήρως ενήμεροι για την επίδραση των φαρμάκων τους στην αραίωση του αίματος.
• Ένας στους πέντε ασθενείς (19%) αισθάνεται ελάχιστα ή καθόλου ενημερωμένος.
• Μόνο το 15% των ασθενών που λαμβάνουν NOACs γνωρίζουν ότι στο αίμα τους υπάρχει ένας παράγοντας με επίδραση αραίωσης.
• Πολλοί ασθενείς δεν θυμούνται ότι έλαβαν σημαντικές πληροφορίες σχετικά με τη θεραπεία τους:
• Μόνο οι μισοί (50%) ασθενείς θυμούνται ότι ενημερώθηκαν από τον γιατρό τους σχετικά με τη διάρκεια της θεραπείας τους.
• Λιγότερο από το 40% των ασθενών θυμάται ότι ενημερώθηκε σχετικά με την καταλληλότητα της φαρμακευτικής αγωγής για την προσωπική του κατάσταση, την πρόληψη εγκεφαλικού επεισοδίου, την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και τον κίνδυνο αιμορραγίας.
• Μόλις το 15% των ασθενών θυμούνται ότι ενημερώθηκαν σχετικά με τις διατροφικές ανάγκες κατά τη διάρκεια λήψης της φαρμακευτικής τους αγωγής.
• Μόνο το 10% των ασθενών θυμούνται ότι ενημερώθηκαν σχετικά με τις γενικές παρενέργειες της τρέχουσας φαρμακευτικής τους αγωγής
• Οι ασθενείς θέλουν να γνωρίζουν τις διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές και να συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων:
• Το 51% των ασθενών δηλώνουν ότι θέλουν να συζητήσουν ή ακόμη και να αμφισβητήσουν την απόφαση του γιατρού σχετικά με τις επιλογές θεραπείας πριν από τη λήψη συμβουλών ή τη συναπόφαση.
• Το 67% των ασθενών δηλώνουν ότι ο γιατρός τους θα πρέπει σίγουρα να συζητήσει τη διαθεσιμότητα των επιλογών αντιστρεψιμότητας μαζί τους.
• Οι περισσότεροι ασθενείς κατανοούν τον αντίκτυπο της θεραπείας τους:
• Το 77% όλων των ασθενών θυμούνται ότι είναι σημαντικό να ενημερώνουν το υγειονομικό προσωπικό πως λαμβάνουν φάρμακα για την αραίωση του αίματος σε περίπτωση που βρεθούν σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης.
• Το 48% όλων των ασθενών γνωρίζουν ότι θα πρέπει επίσης να ενημερώνουν το προσωπικό στα επείγοντα για τα συγκεκριμένα φάρμακα αραίωσης αίματος που λαμβάνουν.
• Οι ασθενείς θέλουν να μάθουν για τη διαθεσιμότητα μιας επιλογής αντιστρεψιμότητας:
• Το 91% των ασθενών δηλώνουν ότι είναι (πολύ) σημαντικό να γνωρίζουν για μια διαθέσιμη επιλογή αντιστρεψιμότητας.
• Οι περισσότεροι ασθενείς (59%) αναφέρουν την ανακούφιση ως το κύριο συναίσθημα που σχετίζεται με τη γνώση σχετικά με μια διαθέσιμη δυνατότητα αντιστρεψιμότητας της τρέχουσας φαρμακευτικής αγωγής.
• Η ασφάλεια είναι η δεύτερη αίσθηση που αναφέρουν (46%) και η ψυχική ηρεμία η τρίτη (43%) κατά σειρά, ακολουθούμενη στενά από τη διαβεβαίωση (40%) και το αίσθημα ελέγχου της ζωής τους (21%).

Αναζητώντας νέους τρόπους για τη διατήρηση της αμφίδρομης συζήτησης

Σήμερα οι γιατροί υφίστανται τεράστια χρονική πίεση, αφού ο αριθμός των ασθενών που καλούνται να εξυπηρετήσουν διαρκώς αυξάνεται. Έτσι, συχνά η επικοινωνία γιατρού-ασθενούς διακόπτεται και παρακωλύεται. Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως πάνω από το 1/3 των γιατρών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ΠΦΥ) αναγνωρίζουν πως ο χρόνος που αφιερώνουν ανά ασθενή δεν είναι ο ενδεδειγμένος. [10]

Σύμφωνα με τη Δρα Sarah Jarvis, γενική γιατρό και μέλος του Βασιλικού Κολεγίου Γενικών Ιατρών και Υγείας των Γυναικών στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς αλλάζει το τοπίο της υγειονομικής περίθαλψης, ο ουσιαστικός διάλογος γιατρών-ασθενών γίνεται όλο και πιο σημαντικός. «Οι γιατροί χρειάζεται να ακούν πλέον περισσότερο τον ασθενή τους και να τον κάνουν να το αντιλαμβάνεται» τονίζει. Για να γίνει αυτό, όπως εξηγεί, απαιτείται ο γιατρός να χρησιμοποιήσει τα λεγόμενα του ασθενούς ως μέρος της εξήγησης που του δίνει, ως μέρος της λήψης κοινής απόφασης για τη θεραπεία και τη συνταγογράφηση, λαμβάνοντας υπόψη τις αντιλήψεις, τις ανησυχίες, τις προσδοκίες, τις πεποιθήσεις του ασθενούς για την Ιατρική και τις αξίες του.

Για τον John Eikelboom, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου McMaster του Καναδά, η ιατρική κοινότητα οφείλει να «αγκαλιάσει» τον ανοιχτό διάλογο με τους ασθενείς. «Όταν ένας ασθενής με ρωτάει “γιατί;”, αυτό δεν μου δείχνει μόνο ότι ο ασθενής αυτός συμμετέχει στον διάλογο τη συγκεκριμένη ημέρα, αλλά ότι ενδιαφέρεται ουσιαστικά να καταλάβει την κατάστασή του και θα συμμετέχει ενεργά στο θεραπευτικό του σχήμα, βελτιώνοντας σημαντικά τις προοπτικές ανάκαμψης της υγείας του» αναφέρει.

Η σχέση αυτή έχει δυναμικό χαρακτήρα στην πάροδο των ετών. «Πριν 20 χρόνια, που ήμουν φοιτητής, πολλοί ασθενείς δεν είχαν τέτοιες αναζητήσεις, ούτε όμως είχαν πρόσβαση και στην Google. Επομένως, δεν ήξεραν τίποτα και απλούστατα έκαναν ό,τι τους έλεγε ο γιατρός τους. Σήμερα, οι ασθενείς είναι πολύ πιο ενημερωμένοι, οι πληροφορίες είναι πολύ πιο εύκολα διαθέσιμες –ακόμη και στα ΜΜΕ–, κι έτσι οι άνθρωποι θέλουν να μάθουν ακόμη περισσότερα. Και γι’ αυτό ο διάλογος επιβάλλεται να αλλάξει» επισημαίνει ο Eikelboom.

Σύμφωνα με τους ειδικούς, σημαντικό ρόλο στο «ταξίδι» της υγειονομικής περίθαλψης ενός ασθενούς με ΚΠ μπορούν να διαδραματίσουν όλοι οι εμπλεκόμενοι, όχι μόνο οι γιατροί.

Ως νοσηλεύτρια στο Martini Hospital Groningen της Ολλανδίας, η Ineke Baas-Arend δεν βλέπει απλά μεγάλο αριθμό ασθενών, αλλά αλληλεπιδρά και με τον ευρύτερο κύκλο τους. «Πάντοτε ενθαρρύνω τους φίλους και τους συγγενείς να συνοδεύουν τον ασθενή στις ιατρικές επισκέψεις. Έτσι θα δοθεί και σε αυτούς η ευκαιρία να κάνουν ερωτήσεις και να κατανοήσουν καλύτερα την πάθηση και τις θεραπευτικές επιλογές του αγαπημένου τους προσώπου» λέει.

Ο τρόπος ζωής έχει μεγάλη σημασία για την αντιμετώπιση της ΚΠ, καθώς οι φαρμακευτικές επιλογές είναι περιορισμένες. «Τα φάρμακα από μόνα τους δεν μπορούν να εγγυηθούν στο 100% ότι η νόσος θα μείνει μακριά. Είναι δεδομένο το ότι θα επιστρέψει, και γι’ αυτό ο τρόπος ζωής παίζει σημαντικό ρόλο. Στόχος των Εξειδικευμένων Μονάδων ΚΜ είναι να βοηθήσουν τόσο τον ασθενή όσο και το περιβάλλον του για να μη συμβεί αυτό» συμπληρώνει η Baas-Arend.

[1] Ha JF, Longnecker N. Doctor-Patient Communication: A Review. The Ochsner Journal. 2010;10(1):38-43

[2] Beckman HB, Frankel RM. The effect of physician behaviour on the collection of data. Ann Int Med. 1984; 101(5):692-696

[3] Rhoades DR, McFarland KF, Finch WH, Johnson AO. Speaking and interruptions during primary care office visits. Fam Med. 2001 Jul-Aug;33(7):528-32

[4] Lane DA, et al. Int J Cardiol 2006;110:354–358[7] Lip GYH, et al. Stroke 2002;33:238–244.

[5] Aliot E, et al. Europace 2010;12:626–633 [6] Lane DA, et al. Int J Cardiol 2006;110:354–358[7] Lip GYH, et al. Stroke 2002;33:238–244.

[6] Lloyd-Jones DM, et al. Lifetime risk for development of atrial fibrillation: the Framingham Heart Study. Circulation. 2004;110(9):1042-46.

[7] Camm AJ, et al. 2012 focused update of the ESC Guidelines for the management of atrial fibrillation. Eur Heart J. 2012;33(21):2719-47.

[8] World Health Organisation, January 2017. ‘The top 10 causes of death’ Factsheet. [online]. Available from: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs310/en/ [Last accessed June 2017]

[9] Carlos M et al., Exploring patients’ knowledge and perceptions of oral anticoagulation therapies and antidotes. Abstract. ESPACOMP 2017 Budapest.

[10] Irving G, Neves AL, Dambha-Miller H, et al. International variations in primary care physician consultation time: a systematic review of 67 countries BMJ Open 2017;7:e017902. doi: 10.1136/bmjopen-2017-017902

Πηγή: Ph.B