To bullying στη χειρουργική

Της Dr. Med. Καλλιόπης Αθανασιάδη, Χειρουργού Θώρακος, MD

Ο εκφοβισμός (bullying) έχει ορισθεί ως μια επιθετική, σκόπιμη πράξη ή συμπεριφορά που εκδηλώνεται από ένα άτομο ή ομάδα ατόμων επαναλαμβανόμενα, έχει διάρκεια στο χρόνο και απευθύνεται σε ένα άτομο (θύμα) που δεν μπορεί να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του (Olweus, 1993). Ο ορισμός αυτός υπογραμμίζει τη σκοπιμότητα του εκφραστή της βίαιης συμπεριφοράς και την πρόκληση φυσικής ή ψυχολογικής βλάβης στα θύματα. Επιπλέον, η διαφορά του εκφοβισμού με τις συνηθισμένες τακτικές είναι ότι αυτός εμφανίζει επαναληψιμότητα και ότι υπάρχει ανισορροπία ισχύος μεταξύ του θύτη και του θύματος, με την επιβεβαίωση της κυριαρχίας του θύτη πάνω στο θύμα (ως προς την ηλικία, τη φυσική δύναμη κ.λπ.) (Cullingford & Morrison, 1995).

Περιλαμβάνει τον φυσικό εκφοβισμό, χειρονομίες, επίδειξη φυσικής δύναμης, λεκτικό εκφοβισμό (τραυματισμό, εκβιασμό, ταπείνωση, καταπίεση, προσβολή και βρίσιμο). Ολα τα παραπάνω κατατάσσονται στον άμεσο εκφοβισμό. Υπάρχει όμως και ο έμμεσος εκφοβισμός (κοινωνική χειραγώγηση που αφορά στη χρησιμοποίηση των άλλων ως μέσα αντί για την άμεση επίθεση στο θύμα, για παράδειγμα, ενοχλητικά και επιθετικά σχόλια, συστηματική εξαίρεση ενός ατόμου από τις δραστηριότητες μιας ομάδας κ.λπ.).

Θα περίμενε κανείς οι γυναίκες το 2015 να κυριαρχούν στην ιατρική. Από το 1996, οι γυναίκες ήταν περισσότερες από τους άνδρες στις ιατρικές σχολές. Περισσότεροι από τους μισούς εκπαιδευόμενους είναι γυναίκες.

Στη χειρουργική εκπαίδευση το μοτίβο αυτό αλλάζει. Λιγότεροι από ένας στους τρεις ειδικευόμενους σε χειρουργικές ειδικότητες είναι γυναίκες παγκοσμίως (μόλις το 9% των χειρουργών στην Αυστραλία είναι γυναίκες).
Δεδομένα από ιατρικές σχολές στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Αυστραλία επιβεβαιώνουν οτι το bullying ήδη στην ιατρική σχολή αποτελεί λυπηρή πραγματικότητα. Μια μελέτη του 2005 των ΗΠΑ σε φοιτητές ιατρικής ανέδειξε οτι το 92,8% των γυναικών που σπουδάζουν, είχαν βιώσει, παρατηρήσει ή ακούσει για τουλάχιστον ένα περιστατικό διάκρισης λόγω φύλου. Το πρόβλημα αυτό γίνεται πιό έντονο στην εξειδίκευση της χειρουργικής.

Ο συστηματικός εκφοβισμός κυμαίνεται από χονδροειδή αστεία με σεξουαλικό περιεχόμενο ή και άξεστα σχόλια ακόμη και σε ασθενείς σχετικά με γυναίκες-ιατρούς.

Οι γυναίκες χειρουργοί αναφέρουν ότι ενδέχεται να είναι σε θέση να διαχειριστούν την παρενόχληση από τους ασθενείς και από τους συνομηλίκους τους, αλλά η παρενόχληση από τους ανωτέρους, από τους οποίους εξαρτάται η καριέρα τους είναι δύσκολη στο χειρισμό.

Οι διακρίσεις συμβαίνουν κυρίως στη μεταπτυχιακή ιατρική εκπαίδευση. Σε μία πρόσφατη αμερικανική μελέτη βρέθηκε οτι το 87% των γυναικών χειρουργών έχει υποστεί διακρίσεις με βάση το φύλο.

Η τοξικότητα της χειρουργικής εκπαίδευσης προκύπτει από το γεγονός ότι είναι εξαιρετικά ιεραρχική, ανδροκρατούμενη, και περιλαμβάνει μια περίοδο μαθητείας και εξάρτησης μεγάλης διάρκειας. Η εξέλιξη της σταδιοδρομίας εξαρτάται από τους επόπτες-χειρουργούς, και η επαγγελματική σταδιοδρομία μπορεί εύκολα να παρεμποδισθεί.

Οι ειδικευόμενοι χειρουργοί αντιμετωπίζουν στο σύνολό τους την αυξανόμενη πίεση για εξειδικευμένες θέσεις κατάρτισης. Παρά το γεγονός ότι οι θέσεις για πολλές ειδικότητες αυξάνονται σταδιακά, αυτό δεν συμβαδίζει με την μεγάλη αύξηση των αποφοίτων ιατρικών σχολών.

Αλλά και αργότερα στην καριέρα τους κυρίως οι γυναίκες χειρουργοί υφίστανται πιέσεις όσο ανεβαίνουν στην ιεραρχία και γίνονται αποδεκτές από ασθενείς, παθολόγους συναδέλφους αλλά και από το νοσηλευτικό προσωπικό.
Η Janet Bickel (2000) έχει προτείνει λύσεις για την εξάλειψη της σεξιστικής συμπεριφοράς, όπως η ένταξη μαθήματος «κατάρτιση «ευαισθησίας των φύλων» στο πρόγραμμα σπουδών των ιατρικών σχολών. Επιπλέον, κάθε ιατρική σχολή και νοσοκομείο θα μπορούσαν να έχουν κάποιο ανιδιοτελές ανώτερο πρόσωπο για να χρησιμεύσει ως διαμεσολαβητής που θα μπορούσε να δεχθεί τις καταγγελίες χωρίς το φόβο της αντεκδίκησης και με την προσδοκία ότι οι παραβιάσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και να διορθωθούν.

Η κοινωνία μας βασίζεται στο επιχείρημα ότι οι γυναίκες, αν οι κοινωνικές ρυθμίσεις τους επιτρέπουν, είναι όμοιες των ανδρών, αντί της δυνατότητας των ανδρών να είναι όμοιοι των γυναικών έτσι ώστε οι γυναίκες να εξαναγκάζονται να υιοθετήσουν τρόπους ανδρικής συμπεριφοράς. Η ισότητα υπό την έννοια αυτή παίρνει τη ζωή των ανδρών ως πρότυπο τους.

Η είσοδος των γυναικών στην ιατρική σε μεγαλύτερο ποσοστό από αυτό των ανδρών χωρίς μεταβολή της ιεραρχίας δεν αλλάζει τους κανόνες του παιχνιδιού, με την ανάπτυξη στρατηγικών, που θα επέτρεπε το συνδυασμό επαγγελματικής και οικογενειακής ευθύνης.

Η δευτερεύουσα θέση των γυναικών στην κοινωνία θεωρείται δεδομένη. Φαίνεται, οτι ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με κάτι βαθιά ριζωμένο, κάτι που δεν μπορεί να εξαλειφθεί με την απλή αναδιάταξη των ρόλων και καθηκόντων στο σύστημα ή ακόμα και με την αναδιοργάνωση της δομής ή ιεραρχίας.

«Μία διαφορετική πολιτιστική άποψη μπορεί να αναπτυχθεί μόνο από μία διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα? Η διαφορετική κοινωνική πραγματικότητα μπορεί να αναπτυχθεί μόνο από μια διαφορετική πολιτιστική άποψη» (Ortner 1996).

Οι προσπάθειες να αλλάξουν τον θεσμό της χειρουργικής και ειδικότερα, μέσω ποσοστώσεων για την πρόσληψη, για παράδειγμα, γυναίκα σε γυναίκα (mentoring, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν η πολιτιστική γλώσσα και οι εικόνες συνεχίζουν να υποτιμούν τις γυναίκες.

Τελικά άνδρες και γυναίκες πρέπει να συμμετέχουν στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος που να είναι φιλικό απέναντί τους και να σέβεται εξίσου τις ανάγκες και των δύο.

Βιβλιογραφία
• AAUW Report (2001) “Hostile Hallways: Bullying, Teasing, and Sexual Harassment in School” http://www.aauw.org/research/ girls_education/hostile.cfm.
• Bickel, J. (2000) Women in Medicine: Getting in, Growing, and Advancing. Sage Publications.
• Cassell, J. (2000) The Woman in the Surgeon’s Body, Harvard University Press.
• Ginsburg, F. and A. Lowenhaupt Tsin, ed. (1990) Uncertain Terms: Negotiating Gender in American Culture. Boston: Beacon Press.
• Ortner, S. B. (1996) Making Gender: The Politics and Erotics of Culture. Boston: Beacon Press.
• Report of National Women’s Law Center concerning Discrimination against Women and Girls (2000) Obtained from NWLC, 11 Dupont Circle, N.W. #800, Washington D.C. 20036.
• Ross, M.M. (1992) “Women’s Struggles to Enter Medicine,” Pharos, 1 (Winter).
• Longo P, Straehley CJ: Engendered Surgery: Women Surgeons Reveal their Experiences
• Scott S, Mathews A (2015). Culture of bullying, sexual harassment widespread among surgeons, report of the Royal Australasian College of Surgeons (RACS), reveals.