Η δύναμη της όσφρησης

Του Δρ. Νικόλαου Χρηστίδη, Διευθυντή της Ψυχιατρικής κλινικής «Ελευθερία»

Από την αρχαιότητα οι φιλόσοφοι συμφωνούσαν με την ιδέα ότι η αίσθηση της όσφρησης είναι κατώτερης τάξης. Η όσφρηση συνδέει τον άνθρωπο με το ζωικό βασίλειο, αν και λιγότερο προικισμένος από τα ζώα σε αυτό το σημείο.

Η όσφρηση παρουσιάζεται ως αρχαϊκό κατάλοιπο του ζώου στον άνθρωπο. Το τμήμα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται την όσφρηση το λιμπικό (limbic system) ή μεταιχμιακό σύστημα παλαιότερα ονομαζόταν και οσφρητικός εγκέφαλος ή ρινεγκέφαλος, καθώς και παλαιοεγκέφαλος, εξαιτίας της σημασίας που είχε το σύστημα αυτό και η όσφρηση σε πολλά θηλαστικά.

Ο Καντ απεχθανόταν τον κατακτητικό και «α-κοινωνικό» χαρακτήρα της μυρουδιάς στην οποία το άτομο δεν μπορούσε να αμυνθεί. Την θεωρούσε αντίθετη της ελευθερίας και τη μύτη όργανο που υποδουλώνει, αφού δεν αντιστέκεται στις οσμές.

Ο Νίτσε, στη Δύση, αποκατέστησε  την αξία και τη σημασία της όσφρησης, «την αλήθεια του αρώματος» αλλά και το «άρωμα της αλήθειας».  Στο «Ιδού ο άνθρωπος» δηλώνει : «η ιδιοφυΐα μου βρίσκεται στα ρουθούνια μου».

Η «μύτη» γίνεται όργανο της γνώσης. Το μόνο που επιτρέπει να ξεπεράσουμε τις φιλοσοφικές και ηθικές προλήψεις και να κατανοήσουμε τον κόσμο ως είναι. Η φιλοσοφία για το Νίτσε, γίνεται έτσι «άσκηση αναπνοής».

Οι λέξεις είναι άκαμπτες και ακίνητες, ενώ η αναφορά στις φευγαλέες οσμές, στην εκθαμβωτική και απρόκλητη εμφάνισή τους εκφράζει το γίγνεσθαι του κόσμου, την αλλαγή, το χρόνο που κυλάει κι εξατμίζεται.

Η όσφρηση διαφοροποιείται από τις άλλες αισθήσεις ως προς τη σύνδεση της με τον εγκέφαλο. Η όσφρηση στέλνει το μήνυμα της στο αρχαϊκό μέρος του χωρίς φιλτράρισμα από το φλοιό του ανώτερου εγκεφάλου. Εκεί, στο μεταιχμιακό σύστημα ή ρινεγκέφαλο συνδέεται με τα «ένστικτα», τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις πριν καταλήξει στις εκλογικευμένες γνωσιακές διεργασίες.

Για το διάσημο Γερμανό Ψυχίατρο, Daseineanalyste  Hubertus Tellenbach, η όσφρηση μας ενώνει με τη φύση· χάρη στην όσφρηση έχουμε άμεση και βαθιά προσωπική επαφή με τα έμβια όντα και τα πράγματα . Η όσφρηση είναι και γι’ αυτόν αίσθηση της Γνώσης, επιτρέπει να οσμιστούμε το αόρατο που ενυπάρχει στα όντα, στο χώρο, στην ατμόσφαιρα, στο βίωμα. Η όσφρηση μας βοηθάει να «νιώσουμε» τα πράγματα, να τα «μυριστούμε», να τα γνωρίσουμε. Η γνώση όμως που προσφέρει η «μυρουδιά «του κόσμου δεν προσφέρεται για την αφηρημένη σκέψη της «αντικειμενικής γνώσης» του κόσμου που κυριαρχεί στο Δυτικό πολιτισμό. Γι’ αυτό το λόγο η φυσικο-χημική διάσταση της οσμής, που μπορεί να αντικειμενοποιηθεί, διαχωρίζεται από την εμπειρία της όσφρησης που παραπέμπει σε «ένδειξη ύπαρξης» κάποιας παρουσίας παρά στην παρουσίας καθ’ εαυτή.

Οι οσμές αντιστέκονται στην εκλογικευμένη κατηγοριοποίησή τους αντίθετα με τις εικόνες ή τους ήχους. Η φυσικο-χημική προσέγγιση των οσμών το επιτρέπει αν και οι πληροφορίες που δίνει για τη φύση του κόσμου είναι άοσμες, θεωρητικές. Η αίσθηση της όσφρησης πραγματοποιεί αυθωρεί βιοχημική ανάλυση και αξιολόγηση του οσφραινόμενου αντικειμένου (έμβιου ή πράγματος). Προσφέρει άμεση πρόσβαση στο περιβάλλον και στιγμιαία κατανόηση αυτού.

Η κατανόηση που άκοπα μας χαρίζει η όσφρηση δεν είναι θεωρητική. Είναι εμπειρία και ως τέτοια καθορίζει τη στάση μας στο κόσμο, δηλαδή τροποποιεί τη συμπεριφορά, μερικές φορές χωρίς «σκέψη», «αντανακλαστικά» ή «ασυνείδητα». Ακριβώς η δύναμη αυτή της όσφρησης τρομοκρατούσε τον Καντ.

Αλλά η ικανότητα της οσμής να μας ενημερώνει για τον κόσμο και να «επιβάλλει» σχεδόν την προσαρμογή μας σ’ αυτόν «χωρίς δεύτερη σκέψη» την καθιστά τόσο πολύτιμη για τη ζωή. Αρκεί να σκεφτούμε πως αντιδρούμε όταν πλησιάζουμε δύσοσμο αντικείμενο για να εκτιμήσουμε τη ζωτική αξία και την ισχύ της.

Όλοι οι πολιτισμοί έχουν εκμεταλλευτεί τις ιδιαιτερότητες της όσφρησης. Ας σκεφτούμε μόνο το ρόλο του Μύρου και του Λιβανιού στη Χριστιανική Εκκλησία. Αντίστοιχα παραδείγματα βρίσκουμε σε όλες τις θρησκείες.

Το Μύρο που χρησιμοποίησε η Μαρία η Μαγδαληνή για να νίψει τα πόδια του Ιησού πριν τη Σταύρωση είναι σήμερα επιστημονικά βεβαιωμένο, και κλινικά, ότι θεραπεύει τις πληγές της ψυχής και του σώματος. Για παράδειγμα στην Επιστημονική αρωματοθεραπεία είναι ανεκτίμητο και κρίνεται απαραίτητο αιθέριο έλαιο στην αντιμετώπιση της ψυχοσωματικής νόσου της Ψωρίασης.

Όταν μυρίζουμε, στο πλαίσιο της ιατρικής αρωματοθεραπείας, ένα ανόθευτο αιθέριο έλαιο τρέφουμε την ψυχή και το σώμα ταυτόχρονα. Το σώμα, γιατί προσλαμβάνουμε τις μοριακές ενώσεις που περιέχονται στο αιθέριο, την ψυχή γιατί το νευρικό κέντρο της όσφρησης πλήττεται και αντιδρά αμέσως στο ψυχικό ερέθισμα του αρώματος.

Αν είστε λίγο στρεσαρισμένη-ος δοκιμάστε να μυρίσετε το αιθέριο έλαιο Νερόλι (Citrus aurantium ssp amara) και θα νιώσετε τη διαφορά. Αν πάλι νιώθετε κουρασμένη-ος από τη δουλειά δεν έχετε παρά να γευθείτε το πικάντικο άρωμα της Μέντας πιπεράτης (Mentha xpiperita). Το μοτέρ ξαναπαίρνει μπρος χωρίς τα μειονεκτήματα της καφεΐνης.

Πηγή: Ψυχο-γραφήματα