O Παγκόσμιoς Οργανισμός Υγείας, η UNICEF και η Συμμαχία για τα Εμβόλια (Gavi) κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, υπογραμμίζοντας ότι δεκαετίες προόδου στην πρόληψη ασθενειών και την εμβολιαστική κάλυψη κινδυνεύουν να ανατραπούν. Χωρίς επείγουσα και συντονισμένη δράση, η εξάπλωση των ασθενειών αυτών μπορεί να λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση του έγκριτου ιατρικού περιοδικού JAMA, η παγκόσμια κοινότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια σοβαρή κρίση στη δημόσια υγεία, καθώς ασθένειες που θεωρούνταν σχεδόν εξαφανισμένες επανεμφανίζονται και απειλούν την υγειονομική σταθερότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιδείνωσης της κατάστασης είναι η ιλαρά, της οποίας τα κρούσματα αυξήθηκαν κατά 20% μέσα σε έναν μόλις χρόνο — από 8,6 εκατομμύρια το 2022 σε 10,3 εκατομμύρια το 2023. Η άνοδος αυτή συμπίπτει με την πτώση των ποσοστών εμβολιασμού, καθώς η κάλυψη της πρώτης δόσης του εμβολίου για την ιλαρά μειώθηκε από 86% το 2019 σε 81% το 2021, το χαμηλότερο ποσοστό από το 2008. Τα στοιχεία σχολιάζουν η ιατρός της Θεραπευτικής Κλινικής (Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, Θεοδώρα Ψαλτοπούλου (Παθολόγος, Καθηγήτρια Θεραπευτικής-Επιδημιολογίας-Προληπτικής Ιατρικής) και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος).

Ανησυχητικές αυξήσεις σημειώνονται και σε άλλες ασθένειες:

• Στην Αφρική, οι περιπτώσεις μηνιγγίτιδας αυξάνονται δραματικά: μόνο το πρώτο τρίμηνο του 2025 καταγράφηκαν πάνω από 5.500 ύποπτα κρούσματα και σχεδόν 300 θάνατοι.
• Ο κίτρινος πυρετός, που είχε περιοριστεί σημαντικά μέσω εκστρατειών εμβολιασμού, επιστρέφει επικίνδυνα, με δεκάδες επιβεβαιωμένα περιστατικά σε Αφρική και Λατινική Αμερική.
• Ακόμη και η διφθερίτιδα, που είχε ουσιαστικά εξαφανιστεί από πολλές χώρες, θεωρείται πλέον πιθανό να επανεμφανιστεί.

Δραματική Πτώση στα Ποσοστά Εμβολιασμού

Το 2023, 14,5 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως δεν έλαβαν καμία από τις βασικές δόσεις εμβολιασμού, σύμφωνα με στοιχεία του ΠΟΥ. Ο αριθμός αυτός παρουσιάζει σταθερή αυξητική τάση, καθώς το 2019 τα ανεμβολίαστα παιδιά ανέρχονταν σε 12,9 εκατομμύρια, ενώ το 2022 είχαν ήδη φτάσει τα 13,9 εκατομμύρια.

Περισσότερο από 50% αυτών των παιδιών ζουν σε χώρες που πλήττονται από ένοπλες συγκρούσεις, πολιτική αστάθεια ή ανθρωπιστικές κρίσεις, με αποτέλεσμα η πρόσβασή τους στις βασικές υπηρεσίες υγείας να είναι εξαιρετικά περιορισμένη ή ανύπαρκτη.

Χρηματοδοτικές περικοπές και κίνδυνος κατάρρευσης των εμβολιαστικών προγραμμάτων

Παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, πολλές χώρες αντιμετωπίζουν σημαντικές περικοπές στη χρηματοδότηση για την υγεία, θέτοντας σε κίνδυνο την αποτελεσματικότητα των εμβολιαστικών προγραμμάτων. Έκθεση του ΠΟΥ αποκάλυψε ότι σχεδόν το 50% των χωρών χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος καταγράφουν σοβαρές διαταραχές στις διαδικασίες εμβολιασμού, στις προμήθειες εμβολίων και στη λειτουργία των μηχανισμών επιτήρησης νοσημάτων.Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, το υγειονομικό σύστημα πολλών χωρών κινδυνεύει να καταρρεύσει, καθώς η ανεπαρκής εμβολιαστική κάλυψη οδηγεί στην επανεμφάνιση και εξάπλωση ασθενειών που είχαν σχεδόν εξαλειφθεί.

Εμβόλια: Η πιο αποδοτική επένδυση στην Υγεία

Τα εμβόλια παραμένουν η πιο οικονομικά αποδοτική παρέμβαση στον τομέα της υγείας, συμβάλλοντας καθοριστικά στη σωτηρία εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία, περίπου 4,2 εκατομμύρια ζωές σώζονται ετησίως χάρη στα εμβόλια, ενώ η απόδοση επένδυσης τους εκτιμάται σε 54 δολάρια για κάθε 1 δολάριο που δαπανάται.

Παρά τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη, έχουν καταγραφεί σημαντικά επιτεύγματα, επιβεβαιώνοντας την αξία των εμβολίων ως εργαλείο δημόσιας υγείας:

– Η εξάλειψη της μηνιγγίτιδας τύπου Α στην Αφρική αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες των τελευταίων ετών.
– Το εμβόλιο κατά του ιού HPV, που προστατεύει από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, κατέγραψε διπλασιασμό της εμβολιαστικής κάλυψης στην Αφρική, από 21% το 2020 σε 40% το 2023.
– Τα εμβόλια κατά της ελονοσίας εφαρμόζονται ήδη πιλοτικά σε 20 αφρικανικές χώρες, με την προοπτική να σώσουν έως και 500.000 ζωές μέχρι το 2035.

Η πρωτοβουλία “The Big Catch-Up” και η ανάγκη νέων πόρων

Για την αναπλήρωση των χαμένων εμβολίων κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το 2023 άρχισε η πρωτοβουλία “The Big Catch-Up“, που στοχεύει να ενισχύσει την εμβολιαστική κάλυψη παγκοσμίως. Ωστόσο, η επιτυχία και η βιωσιμότητά της εξαρτώνται από νέους οικονομικούς πόρους, ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση σε εμβόλια για τις πιο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες.
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η διατήρηση και η ενίσχυση των εμβολιαστικών προγραμμάτων αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη δημόσια υγεία, αποτρέποντας σοβαρές ασθένειες και συμβάλλοντας στη μακροπρόθεσμη προστασία του πληθυσμού παγκοσμίως.

Έκκληση για άμεση δράση
Ο ΠΟΥ, η UNICEF και η Gavi καλούν τις κυβερνήσεις και τους διεθνείς φορείς να ενισχύσουν άμεσα τη χρηματοδότηση και την εφαρμογή εμβολιαστικών προγραμμάτων, ώστε να αποτραπεί μια παγκόσμια υγειονομική κρίση. Το ζήτημα του εμβολιασμού παραμένει κρίσιμο για τη δημόσια υγεία, καθώς η ισότιμη πρόσβαση σε εμβόλια είναι ο μόνος τρόπος να αποτραπεί η εξάπλωση επικίνδυνων λοιμώξεων και να προστατευτούν ευάλωτοι πληθυσμοί από σοβαρές ασθένειες που απειλούν ζωές.