Επικίνδυνη η αισιοδοξία στην πανδημία!

Της Ιωάννας Θεοδωρακόπουλου,

PsyD, MSc, Συμβουλευτική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

Για όσους επιμένουν να βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο, ακόμα κι όταν είναι σαφές ότι είναι μισοάδειο, ο νέος ιός φέρνει συγκεκριμένες προκλήσεις.

Υπό κανονικές συνθήκες η αισιοδοξία μας κερδίζει και μας παρέχει μια σειρά οφέλη, όπως καλύτερα επίπεδα ευεξίας, αυξημένη ανθεκτικότητα και καλύτερη υγεία. Κανονικά, τα μόνα μειονεκτήματα είναι σχετικά των μικρών αποτυχιών, όταν τα πράγματα δεν γίνονται όπως θα θέλαμε και όταν ο γκρινιάρης συνάδελφος εκνευρίζεται όταν δεν κάνουμε όπως θα ήθελε τη δουλειά .

Όμως τώρα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, χρειάζεται να λειτουργούμε με τη λογική είτε ότι νοσούμε είτε ότι ο ιός είναι δίπλα μας προκειμένου να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και να αποφύγουμε την εξάπλωση σε άλλους.

Άρα, τί πρέπει να κάνει ένας αισιόδοξος;

Ο δικός μου ορισμός της αισιοδοξίας είναι «η πεποίθηση ότι τα πράγματα θα πάνε καλά απουσία σαφών ενδείξεων που θα υποστηρίζουν αυτή την θέση». O αισιόδοξος άνθρωπος, βιώνει τα οφέλη και τα μικρά αρνητικά για τον εαυτό του. Πιο εύκολα σκέφτεται ότι θα είναι ηλιόλουστη η ημέρα που σχεδιάζει το BBQ, κάτι που σημαίνει ότι κάνει φανταστικά γεύματα στον κήπο αλλά δεν έχει σχέδιο Β εναλλακτικά, σε περίπτωση βροχής. Είναι πιο πιθανό να κάνει μακρινές αποστάσεις με την μηχανή, που σημαίνει μερικές υπέροχες περιπετειώδεις βόλτες σε όμορφα μέρη αλλά θα περάσει δύσκολα αν καταρρεύσει ή πάθει κάποια σοβαρή ζημιά γιατί δεν θα έχει προετοιμαστεί.

Είτε είμαστε εν γένει αισιόδοξοι είτε απαισιόδοξοι, αυτό μπορεί να έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στην ευεξία μας. Φαίνεται λογικό ότι το να εστιάσεις σε αυτό που δουλεύει μπορεί να οδηγήσει σε πιο θετικά συναισθήματα και αυξημένη ικανοποίηση από τη ζωή, κάτι που υποστηρίζεται με έρευνες.

Στην πανδημία, η αισιοδοξία έχει μια σκοτεινή πλευρά. Σε καταστάσεις όπου υπάρχει κίνδυνος, η υπερβολική αισιοδοξία (μερικές φορές λέγεται παράλογη ή μη-ρεαλιστική αισιοδοξία) μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις. Αυτό που κανονικά θεωρείται δυνατό στοιχείο των αισιόδοξων (λήψη ρίσκου), γίνεται επικίνδυνη αδυναμία.

Λόγω του ότι πιστεύουμε ότι τα πράγματα θα πάνε καλά ακόμα κι όταν υπάρχουν λίγα στοιχεία να στηρίξουν αυτή την οπτική, έχουμε την τάση να ελαχιστοποιούμε στο μυαλό μας το ρίσκο, να υποτιμάμε το κόστος και να αγνοούμε τα προειδοποιητικά σημάδια. Μπορεί να κρίνουμε λανθασμένα την ευαλωτότητά μας στον ιό, θεωρώντας χωρίς καμία δικαιολογία ότι είναι μικρές οι πιθανότητες να κολλήσουμε.

Επίσης μπορεί να είμαστε λιγότεροι προσεκτικοί όταν περπατάμε σε πολυσύχναστα μέρη και με μικρότερα κίνητρα να υπακούσουμε σε περιορισμούς. Ακόμα κι όταν κολλάμε τον ιό, είναι πιο πιθανό να θεωρήσουμε ότι είναι απλά ένα κρύωμα και ακόμα πιο πιθανό να συνεχίσουμε κανονικά τις καθημερινές μας ρουτίνες. Φερόμενοι έτσι, βάζουμε τον εαυτό μας και τους άλλους σε μεγάλο κίνδυνο. Και οι συνέπειες μπορεί να είναι καταληκτικές.

Τί να κάνουμε για να μετριάσουμε την αισιοδοξία μας;

Οι αισιόδοξοι πρέπει να μαζευτούν λιγάκι κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης. Πώς; Ένας καλός τρόπος να ελέγξουν αν είναι υπερβολικά αισιόδοξοι, είναι να αναρωτηθούν, τί αποδείξεις έχουν να στηρίξουν την πρόβλεψή τους; Αν δεν υπάρχει κάποια βάση για την υπόθεσή τους, πχ ότι δεν θα κολλήσουν τον ιό όταν πάνε σε κλειστό και πολυσύχναστο μέρος για πολύ ώρα, πρέπει να σκεφτούν να αλλάξουν την συμπεριφορά τους.

Μια άλλη τακτική είναι να συγκρίνουν τις προβλέψεις τους με αυτά που λένε οι ειδικοί. Σύμφωνα με την θεωρία του αισιόδοξου, επεξηγηματικού ύφους, μια αισιόδοξη αντίδραση εμφανίζεται όταν ένα άτομο πιστεύει ότι ένα αρνητικό γεγονός είναι εξωγενές (προκαλείται από κάποιον ή κάτι άλλο), ασταθές (δεν επιμένει στο χρόνο) και τοπικό (σχετίζεται με συγκεκριμένη κατάσταση).

Άρα θα είναι βοηθητικό να αμφισβητήσετε την σκέψη σας. Σε τί βαθμό οι τωρινοί περιορισμοί είναι για μένα ή τους άλλους ; Πόσο καιρό είναι πιθανό να μείνει η πανδημία ; Σε τί βαθμό η πανδημία είναι τοπικό θέμα ; Η φυσική τάση των αισιόδοξων είναι να μην δίνουν και πολύ χρόνο σε ερωτήματα όπως αυτά. Αλλά αν θέλουμε να μετριάσουμε την αισιοδοξία μας, πρέπει να βρούμε χρόνο να σκεφτούμε όλα αυτά και να συζητήσουμε τις απόψεις μας με τους άλλους.

Πώς κυβερνούνται οι αισιόδοξοι;

Στις αμφίβολες καταστάσεις, οι αισιόδοξοι έχουν την τάση να τείνουν προς την πιο θετική ερμηνεία των κανόνων. Σε καταστάσεις όπου υπάρχει σύγχυση λόγω των σταθερά εναλλασσόμενων ρυθμίσεων, φθάνουν σε δικά τους συμπεράσματα. Όταν οι κανόνες έρχονται με εξαιρέσεις, αυτομάτως υποθέτουν ότι αυτές οι εξαιρέσεις ισχύουν για τους ίδιους.

Παράδειγμα: όταν η προτεινόμενη απόσταση είναι 2 μέτρα εκτός αν φοράς μάσκα ή τηρείς άλλα μέτρα προστασίας οπότε τότε η απόσταση μειώνεται σε 1 μέτρο. Ο αισιόδοξος, καταλαβαίνει ότι πρέπει να έχει 1 μέτρο απόσταση, όχι 2. Για να είναι πιο χρήσιμο το μήνυμα στον αισιόδοξο, πρέπει να είναι ξεκάθαρο και χωρίς υποκειμενικές εναλλακτικές.

«Μείνε 2 μέτρα μακριά» είναι πολύ καλύτερο για τους αισιόδοξους αντί να τους αφήνεις περιθώρια. Αν οι σφιχτοί περιορισμοί χαλαρώνουν, όπως το καλοκαίρι σε πολλά μέρη, οι αισιόδοξοι αρχίζουν να πιστεύουν ότι ο κίνδυνος μειώθηκε και η κρίση σε λίγο τελειώνει. Αλλά όπως έχουμε δει, αυτή η αρχική αισιοδοξία οδήγησε σε 2^ο κύμα, με πολλά μέρη ανά τον κόσμο να οδηγούνται σε διάφορους τύπους lockdown.

Αντί να αλλάζουν συνεχώς οι οδηγίες, να στέλνουν μπερδεμένα μηνύματα για το επίπεδο κινδύνου και να επιβάλλουν διαφορετικούς κανόνες σε διαφορετικές τοποθεσίες, οι κυβερνήσεις πρέπει να θέσουν ξεκάθαρες και μη-αμφίβολες ρυθμίσεις που εφαρμόζονται με συνέπεια αν θέλουν να επηρεάσουν την συμπεριφορά των αισιόδοξων. Θέλουμε δηλαδή μια «ιδανική» αισιοδοξία.

Για τους αισιόδοξους, το ερώτημα τώρα είναι πώς μπορούμε να επωφεληθούμε από την τάση μας να βλέπουμε την θετική πλευρά της ζωής ενώ ελαχιστοποιούμε οποιοδήποτε ρίσκο για τον εαυτό μας ή τους άλλους. Είναι σημαντικό να συγκρατήσουμε την γενική αισιοδοξία μας ότι θα τα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε αυτή την δύσκολη περίοδο και να παραμείνουμε θετικοί  όπως είμαστε.

Την ίδια στιγμή, πρέπει σκοπίμως να αναζητάμε άλλες οπτικές και να μιλάμε με άλλους αμφισβητώντας τις αυτόματες αντιδράσεις μας στην πανδημία.  Πρέπει να αφιερώσουμε χρόνο να ζυγίσουμε τους κινδύνους και τις συνέπειες της συμπεριφοράς μας χωρίς να οδηγούμαστε σε παρατεταμένο αναμάσημα ή να πέσουμε στα δίχτυα της απαισιοδοξίας. Αν μπορούμε να κάνουμε αυτό, είμαι αισιόδοξη ότι θα μπορέσουμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους ενώ κουβαλάμε μαζί μας ως εφόδια, την θετικότητα και την ελπίδα, εμπνέοντας έτσι και την κοινωνία μας.