Γιατί ο εγκέφαλος αντιστέκεται στις δίαιτες;

Φυσιολογικά, θα έπρεπε, πλέον, να γνωρίζουμε τα πάντα για τις δίαιτες. Αμέτρητοι «ειδικοί» μας αποκαλύπτουν καθημερινά τα μυστικά της «σωστής» διατροφής. Όμως, εκατομμύρια άνθρωποι κάνουν συνεχώς δίαιτες και αποτυγχάνουν, μιας και τελικά, κάτι πολύ πιο σύνθετο συμβαίνει στον οργανισμό μας, όταν καταβροχθίζουμε πίτσα, με επιδόρπιο παγωτό σοκολάτα, αν και ξέρουμε πως αυτό είναι λάθος. Κάπως έτσι, η νόσος της παχυσαρκίας έχει εξελιχθεί σε παγκόσμια επιδημία που διαρκώς υποτροπιάζει.

Με αφορμή την 11η Οκτωβρίου, ημέρα καθιερωμένη ως Παγκόσμια Ημέρα Παχυσαρκίας, η ανάγκη για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας φαντάζει ακόμα πιο επιτακτική. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία, που αφορούν στο επιδημιολογικό μέγεθος της νόσου στην Ελλάδα, όπως εμφανίζονται στα αρχεία του World Obesity Federation, δείχνουν ότι το ποσοστό των υπέρβαρων ενηλίκων (ΔΜΣ 25-29,9kg/m2), ηλικίας 18 ετών και άνω, είναι 44,5% στους άνδρες & 30,9% στις γυναίκες, των παχύσαρκων (ΔΜΣ 30-34,9 kg/m2)  17,4% στους άνδρες και 15,5% στις γυναίκες και των σοβαρά παχύσαρκων (ΔΜΣ > 35 kg/m2), 4,9% στους άνδρες & 8,8% στις γυναίκες. Η προβολή των στοιχείων αυτών, για το έτος 2025, δείχνει αυξητικές τάσεις κατά, τουλάχιστον, 1 έως και 3 ποσοστιαίες μονάδες. Σε επίπεδο οικονομικού κόστους στις δαπάνες Υγείας, το συσσωρευτικό συνολικό κόστος, εάν δεν αντιμετωπισθεί η παχυσαρκία, στη χώρα μας, για την περίοδο 2017 έως 2025 θα είναι 16,6 δις ευρώ, ποσό ισοδύναμο με 6 και πλέον φορές τη συνολική δημόσια ετήσια φαρμακευτική δαπάνη (στοιχεία 2016).

Γιατί όμως είναι τόσο δύσκολο να χάσουμε βάρος; Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα βρίσκεται σε αυτό που ονομάζεται «όριο ρύθμισης σωματικού βάρους» (ομοιοστασία ανθρώπινου σώματος). Το σωματικό βάρος ορίζεται από τον εγκέφαλο. Αν αυτό δεν γίνει σαφές, μας περιμένουν εκπλήξεις: μυαλό και σώμα αντεπιτίθενται στην προσπάθειά μας να αδυνατίσουμε. Γι’ αυτόν τον λόγο αποτυγχάνουν οι δίαιτες. Κάθε φορά που το βάρος μας αλλάζει υπερβολικά, ο εγκέφαλος επεμβαίνει και το σπρώχνει πίσω, σε αυτό που θεωρεί σωστό βάρος για εμάς. Ανεξάρτητα από το αν συμφωνούμε μαζί του.

Η διαδικασία μοιάζει με θερμοστάτη. Όπως στο σπίτι ο θερμοστάτης κρατά τη θερμοκρασία σταθερή, έτσι και το μυαλό έχει τον δικό του θερμοστάτη: τον υποθάλαμο. Ο υποθάλαμος, εκτός από τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος, ενεργοποιεί φυσιολογικές & συμπεριφορικές αντιδράσεις, με τις οποίες ο εγκέφαλος μετρά τα επίπεδα του σωματικού λίπους, χρησιμοποιώντας τη λεπτίνη, μια ορμόνη που βρίσκεται στο αίμα, σε αναλογία με την ποσότητα λίπους που έχουμε στο σώμα μας. Υψηλότερα επίπεδα λεπτίνης στο αίμα, δηλώνουν την ύπαρξη περισσότερου λίπους στο σώμα. Σε ότι αφορά την λεπτίνη, η ορμόνη αυτή μειώνει την πείνα.

Και εδώ τα πράγματα περιπλέκονται. Ο καθένας μας έχει ένα συγκεκριμένο επίπεδο λίπους στο σώμα, με το οποίο αισθάνεται καλά. Ο εγκέφαλος θα υπερασπιστεί αυτό το επίπεδο, όπως υπερασπίζεται τη θερμοκρασία του σώματος. Καθώς χάνουμε βάρος, η ποσότητα της λεπτίνης  στο αίμα μειώνεται και τότε αρχίζουν τα προβλήματα: διότι στέλνει ένα σήμα στον εγκέφαλο που βοηθά να επανακτήσουμε το χαμένο λίπος.

Ο εγκέφαλος μεγιστοποιεί την πείνα, κάτι που κάνει τις λιχουδιές ακαταμάχητες και τις λιγούρες αδύνατον να ξεπεραστούν. Όμως, είναι δύσκολο να νικήσουμε τους βιολογικούς μηχανισμούς που μας καθορίζουν. Ακόμα χειρότερα, έρευνες δείχνουν ότι οι μηχανισμοί που οδηγούν στην επανάκτηση του χαμένου βάρους, διαρκούν τουλάχιστον έναν χρόνο – διάστημα που σίγουρα είναι πολύ μεγάλο για να βγούμε νικητές στη «μάχη ενάντια στο σώμα μας».

Παρόλα αυτά, αν θέλουμε να χάσουμε βάρος η απάντηση δεν βρίσκεται απλά στο να μην τρώμε λιγότερο. Μόνο έτσι θα καταπολεμήσουμε την αντίδραση του εγκεφάλου και, τελικά, θα χάσουμε βάρος. Μια πιο εύκολη και βιώσιμη μέθοδος είναι να τρώμε έτσι, ώστε ο εγκέφαλος να νιώσει πιο άνετα στο πιο χαμηλό βάρος που επιδιώκουμε να φτάσουμε. Δηλαδή, να χαμηλώσουμε το «όριο ρύθμισης του βάρους» μας, σε σημείο που το σώμα να αισθάνεται ευτυχισμένο, «κουβαλώντας» λιγότερο λίπος. Έρευνες σε ανθρώπους και ζώα έδειξαν ότι το κλειδί βρίσκεται σε μια δίαιτα απλών, μη επεξεργασμένων τροφίμων πτωχών σε θερμίδες. Δηλαδή φρέσκα, αυτούσια και φυσικά τρόφιμα που τα απολαμβάνουμε όπως τα έφτιαξε η φύση. Έτσι, αντί να φάτε τηγανητά κολοκυθάκια και να λέτε «έφαγα λαχανικά»,  φάτε ψητά κολοκυθάκια με λίγο αλάτι.

Ίσως ακούγεται βαρετό, αλλά σε συνδυασμό με σωματική δραστηριότητα, αρκετό ύπνο, διαχείριση του άγχους και όχι υπερβολικές απαιτήσεις από το σώμα μας, μπορούμε να πετύχουμε αυτό που τώρα φαντάζει ακατόρθωτο. Ακούστε το σώμα σας και φροντίστε το, σύμφωνα με αυτά που θέλει, στις ποσότητες που θέλει.  Γιατί σίγουρα θα είμαστε πιο υγιείς αν εστιάσουμε σε υγιείς συμπεριφορές, παρά στο να χάσουμε βάρος.

Σε σχέση με την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, συστήνεται στους υπέρβαρους και παχύσαρκους να απευθυνθούν στο γιατρό τους, ο οποίος θα τους υποδείξει τον κατάλληλο τρόπο απώλειας βάρους (δίαιτα, άσκηση και φαρμακευτική αγωγή).