Η πρόσφατη εμπειρία της ιλαράς και οι αδυναμίες του προγράμματος εμβολιασμών

Γράφει: Κωνσταντίνος Νταλούκας, Παιδίατρος, Πρόεδρος της Ένωσης Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής, Γ​εν. Γραμματέας του CSI-Institute, ​Επίτιμο μέλος της Unesco Βορείων Προαστείων​.

Η πρόσφατη εμφάνιση των κρουσμάτων ιλαράς στην χώρα μας το τελευταίο διάστημα, έφερε στην επιφάνεια σημαντικά προβλήματα αδυναμίας στο δημόσιο σύστημα υγείας και ανέδειξε για άλλη μια φορά την σημαντικότητα ελέγχου του εμβολιασμού των παιδιών ως προϋπόθεση εγγραφής στο σχολείο, προκειμένου να προληφθούν παρόμοια συμβάντα στο μέλλον.

Όμως, τι πραγματικά συνέβη στην Ευρώπη το τελευταίο διάστημα;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι τα κρούσματα ιλαράς στην Ευρώπη είχαν αρχίσει να αυξάνονται ανησυχητικά τα τελευταία δύο χρόνια, σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Από τις αρχές του 2017 η γειτονική μας Ρουμανία και Ιταλία άρχισαν να καταγράφουν μια μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς. Από την σελίδα του WHO σε έγγραφο¹  που δημοσίευσε στις 27 Μαρτίου του 2017, διαβάζουμε: «Η Ρουμανία έχει δηλώσει πάνω από 3400 περιπτώσεις και 17 θανάτους από τον Ιανουάριο του 2016 (μέχρι τον Μάρτιο του 2017). Η πλειονότητα των κρουσμάτων ήταν από περιοχές που η εμβολιαστική κάλυψη ήταν πολύ χαμηλή». Σε άλλο σημείο στο ίδιο έγγραφο πιο κάτω: «Η Ιταλία έχει βιώσει μια απότομη αύξηση των κρουσμάτων τις πρώτες εβδομάδες του 2017. Με 238 αναφερθείσες μέχρι τώρα περιπτώσεις από τον Ιανουάριο του 2017 και τις πρώτες εκτιμήσεις να δείχνουν τον ίδιο αριθμό κρουσμάτων για τον Φεβρουάριο, έτσι που ο συνολικός αριθμός κρουσμάτων σύντομα  θα ξεπεράσει το σύνολο των κρουσμάτων του 2016 (περίπου 850).

Δεδομένης της εξαιρετικά μεγάλης μεταδοτικότητας της ιλαράς και της εύκολης και μεγάλης μετακίνησης των ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, ήταν θέμα χρόνου η ιλαρά να εμφανιστεί και στην χώρα μας, αφού σχεδόν όλες οι γειτονικές  χώρες, όπως η Ρουμανία, Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχία κλπ  μετρούσαν εκατοντάδες ή και χιλιάδες κρούσματα με θανάτους και εισαγωγές στα νοσοκομεία. Όταν εμφανίστηκε, σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, τα δηλωμένα εργαστηριακά κρούσματα έφτασαν στα 200, ευτυχώς χωρίς θανάτους, αλλά με πολλές εισαγωγές στα νοσοκομεία και με σοβαρές επιπλοκές (ήταν εξ άλλου αναμενόμενο), όπως πνευμονίες, κερατίτιδα, εγκεφαλίτιδα κλπ για κάποια από αυτά. Εισαγωγές και επιπλοκές που επιβάρυναν την κρατική δαπάνη με νοσηλεία, φάρμακα και μακροχρόνια ιατρική φροντίδα για κάποιες περιπτώσεις.

«Κάθε θάνατος και κάθε αναπηρία που προκαλείται από την ιλαρά, ενώ υπάρχει εμβόλιο που προλαμβάνει πλήρως το νόσημα, είναι μια απαράδεκτη τραγωδία» λέει η Dr Zsuzsanna Jakab, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας Διευθύντρια για την Ευρώπη.²

Τα ερωτήματα που επομένως προκύπτουν είναι:

Μπορούσαμε να έχουμε λάβει μέτρα ή να έχουμε λειτουργήσει διαφορετικά ώστε να αποτρέψουμε την εμφάνιση και την ταχεία εξάπλωση των κρουσμάτων, ή αυτό ήταν αναπόφευκτο;

Και αν μπορούσαμε τι ακριβώς δεν κάναμε σωστά και έγκαιρα;

Δυστυχώς στην παρούσα περίοδο δεν λειτουργήσαμε με στόχο την πρόληψη. Λειτουργήσαμε πυροσβεστικά και αφού τα κρούσματα άρχισαν να εμφανίζονται στην χώρα μας.

Για να μην φανώ άδικος, στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρω ότι η χώρα μας έχει ένα εξαιρετικό εμβολιαστικό πρόγραμμα και σε γενικές γραμμές υπάρχει πολύ υψηλό ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών. Τα εμβόλια χορηγούνται δωρεάν και υπάρχει η δυνατότητα αυτή ακόμα και για τους ανασφάλιστους και τους απόρους. Εξ άλλου είναι γεγονός ότι όλοι σχεδόν οι εμπλεκόμενοι φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα έχουν επιδείξει μεγάλη ευαισθησία και πρόθεση για την προστασία και την προαγωγή των εμβολιασμών στην χώρα μας. Αξιέπαινη είναι η προσπάθεια του ΚΕΕΛΠΝΟ να εμβολιάσει τον ευπαθή πληθυσμό, έστω και εκ των υστέρων, καθώς και η συνεχής παρουσία του και παρακολούθηση των κρουσμάτων στην χώρα μας, όπως αξιέπαινη είναι και η προσπάθεια των ιδιωτών παιδιάτρων να ενημερώσουν τους γονείς και να εμβολιάσουν τα παιδιά τους. Οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι οι ελευθεροεπαγγελματίες παιδίατροι έχουν την ευθύνη του 70% περίπου της εμβολιαστικής κάλυψης των παιδιών.

Και αφού το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών είναι τόσο καλό, και αφού οι εμβολιασμοί υποστηρίζονται και προωθούνται, γιατί φτάσαμε να έχουμε 200 κρούσματα ιλαράς στην χώρας μας;

Γιατί δεν φτάνει μόνο να έχεις ένα καλό πρόγραμμα εμβολιασμών. Πρέπει να το στηρίζεις, να το παρακολουθείς και να το ελέγχεις ταυτόχρονα για την αποτελεσματικότητά του. Οφείλεις να γνωρίζεις αν υπάρχουν ανεμβολίαστοι, ποιοι είναι και για ποιο λόγο δεν εμβολιάζονται. Αυτά φαίνεται ότι αποτέλεσαν την κυριότερη αιτία εμφάνισης των κρουσμάτων ιλαράς στην χώρα μας.

Τι έπρεπε λοιπόν να έχουμε κάνει εδώ και χρόνια όσον αφορά την πρόληψη των νοσημάτων αυτών, που προλαμβάνονται με εμβολιασμό;

Προληπτικά έπρεπε εδώ και χρόνια να έχουμε:

1. Στοχοποιήσει τον πληθυσμό που ήταν ανεμβολίαστος ή μερικά εμβολιασμένος, με σκοπό να τον εμβολιάσουμε πολύ πριν εμφανιστούν τα κρούσματα στην χώρα μας, ή έστω όταν μάθαμε ότι η ιλαρά έχει φουντώσει σε άλλα Ευρωπαϊκά κράτη.
2. Συνειδητοποιήσει ότι σε πραγματικό χρόνο υπάρχει δυστυχώς ένα ποσοστό γονέων, που αρνούνται να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, ή αναβάλουν τον εμβολιασμό για αργότερα, από φόβο και παραπληροφόρηση ότι τα εμβόλια προκαλούν βλάβες στην υγεία των παιδιών τους, και αυτό αφορούσε περισσότερο το εμβόλιο της ιλαράς.
3. Ενημερώσει τον γενικό πληθυσμό με πολύ συχνές ενημερωτικές καμπάνιες για την αξία, την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, ώστε να τον ευαισθητοποιήσουμε προκειμένου να μην σταματήσει να εμβολιάζει τα παιδιά του.
4. Δημιουργήσει ενημερωτική σελίδα στο διαδίκτυο από το Υπουργείο Υγείας, που να απευθύνεται στους γονείς, με κυριότερο θέμα την ενημέρωση, την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, παροτρύνοντας σε κάθε ευκαιρία τους γονείς να μην πέφτουν θύματα παραπληροφόρησης από τους αντιεμβολιαστές και τα όσα διαβάζουν στο διαδίκτυο.
5. Ενημερώσει τους ενήλικες να φροντίσουν να εμβολιαστούν αν δεν είχαν νοσήσει ή δεν είχαν κάνει και τις δύο δόσεις του εμβολίου για την ιλαρά, αλλά και για τα άλλα υποχρεωτικά εμβόλια ενηλίκων. Όχι τώρα που προέκυψαν τα κρούσματα. Πολύ πριν ή έστω όταν άρχισε η ιλαρά να εμφανίζεται σε Ευρωπαϊκές χώρες, δηλαδή 1-2 χρόνια πριν.
6. Φροντίσει όλοι όσοι θα εργαστούν ή εργάζονται σε νοσηλευτικά ιδρύματα, από την καθαρίστρια μέχρι τον γιατρό, να εμβολιαστούν ή να προσκομίσουν βεβαίωση εμβολιασμού, ή ότι νόσησαν από ιλαρά. Το ίδιο έπρεπε να συμβαίνει για τα σχολεία και τα ευαγή ιδρύματα. Είναι εγκληματικό και ντροπή να μαθαίνουμε ότι ανάμεσα στα κρούσματα της ιλαράς υπήρξε και νοσηλευτικό προσωπικό, με κίνδυνο να μεταδώσει τη νόσο σε άτομα με υποκείμενο νόσημα και να βάλει έτσι την ζωή στους σε άμεσο κίνδυνο. . Όχι τώρα που προέκυψαν τα κρούσματα. Πολύ πριν ή έστω όταν άρχισε η ιλαρά να εμφανίζεται σε Ευρωπαϊκές χώρες, δηλαδή 1-2 χρόνια πριν. Το ιδανικό θα ήταν να υπάρξει (αν δεν υπάρχει) νόμος του Κράτους, που να υποχρεώνει κάθε εργαζόμενο σε υγειονομικά καταστήματα, να είναι πλήρως εμβολιασμένος και να προσκομίζει σχετική βεβαίωση περί αυτού.
7. Βρει τον καταλληλότερο τρόπο ελέγχου των εμβολίων των παιδιών προκειμένου να εγγράφονται στους παιδικούς σταθμούς ή στην εκπαίδευση. Είναι ανεπίτρεπτο και εγκληματικό να συναθροίζονται παιδιά σε αυτούς τους χώρους, χωρίς να είναι εμβολιασμένα, με αποτέλεσμα να είναι αυτά που θα κολλήσουν και θα μεταδώσουν το νόσημα, βάζοντας σε κίνδυνο την δημόσια υγεία και την υγεία των άλλων παιδιών.
8. Δημιουργήσει ηλεκτρονικό μητρώο καταχώρησης των εμβολιασμών για κάθε παιδί. Αυτό που σε πολλές αναπτυγμένες χώρες αποτελεί γεγονός εδώ και χρόνια, στην χώρα μας απλά δεν υπάρχει και ας έχει προταθεί από πολλούς επιστημονικούς φορείς και ενώσεις. Η Ένωση Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων Αττικής το έχει προτείνει και στους δύο προηγούμενους Υπουργούς Υγείας με γραπτό υπόμνημα, υποδεικνύοντας και τον τρόπο που θα δημιουργηθεί, αλλά χωρίς να πάρει ποτέ καμία απάντηση. Η χρήση της πληροφορικής γενικότερα ως υπενθυμιστικό σύστημα για την υποστήριξη των έγκαιρων εμβολιασμών, δεν έχει αξιοποιηθεί καθόλου από την χώρα μας και ας ζούμε στην εποχή της πληροφορικής εδώ και χρόνια.
9. Ενημερώσει με ενημερωτικές καμπάνιες τους ενήλικες ότι:

Υπάρχει Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού Ενηλίκων.

Τα εμβόλια που συνεχίζονται εφ όρου ζωής και κάποια που γίνονται σε μεγαλύτερες ηλικίες, τονίζοντας την μεγάλη σημασία που έχει να κρατείται σε καλή κατάσταση και πάντοτε πρόχειρο το βιβλιάριο υγείας που είχαν σαν παιδιά. Εκεί θα ανατρέξουν όταν χρειαστεί να δουν τα εμβόλια που έχουν κάνει. Το πρόσφατο παράδειγμα της ιλαράς με την ανακοίνωση περί ελέγχου των εμβολίων ή και εμβολιασμού των ενηλίκων  για όλους όσους δεν το είχαν κάνει ή είχαν κάνει μόνο μία δόση, δημιούργησε ένα αλαλούμ αναζήτησης των χαμένων από χρόνια βιβλιαρίων υγείας και χρέωσε το σύστημα υγείας με χρήματα για όλους αυτούς που δεν το βρήκαν και έκαναν εξέταση αντισωμάτων για να διαπιστώσουν αν είχαν ανοσία.

Πυροσβεστικά

Ακόμα όμως και αργότερα, όταν η ιλαρά είχε αρχίσει να είναι σε έξαρση στην Ευρώπη έπρεπε να ληφθούν τα μέτρα που πήραμε πολύ πρόσφατα, όπως ο εμβολιασμός των βρεφών στους 12 μήνες και η επαναληπτική δόση μετά από 3 μήνες. . Όχι τώρα που προέκυψαν τα κρούσματα. Πολύ πριν ή έστω όταν άρχισε η ιλαρά να εμφανίζεται σε Ευρωπαϊκές χώρες, δηλαδή 1-2 χρόνια πριν. Τι ήταν αυτό άραγε που μας εμπόδισε να το κάνουμε; Πιστεύαμε ότι η ιλαρά δεν θα χτυπήσει την πόρτα μας;

Τα κρούσματα έδειξαν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό ανεμβολίαστων παιδιών ήταν Ρομά. Μα ασφαλώς και είναι γνωστό εδώ και χρόνια ότι πρόκειται για χαμηλής εμβολιαστικής κάλυψης πληθυσμό, όχι μόνο για την ιλαρά αλλά και για άλλα λοιμώδη νοσήματα που καλύπτονται με εμβολιασμό. Όμως εκτός από μερικές κατά καιρούς αποσπασματικές και μεμονωμένες προσπάθειες εμβολιασμού του πληθυσμού αυτού, ποτέ δεν φροντίσαμε να βρούμε τρόπους προσέγγισης των Ρομά, ώστε να εμβολιαστούν σύμφωνα με το Εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών.

Το ΚΕΕΛΠΝΟ μετά τα 100 περίπου κρούσματα ιλαράς έστειλε συνεργείο και εμβολιάζει Ρομά. Πολύ καλά έκανε, αλλά κατόπιν εορτής. Τι εμπόδισε άραγε να γίνει αυτή η ενέργεια,  όχι τώρα που προέκυψαν τα κρούσματα αλλά όταν άρχισε η ιλαρά να εμφανίζεται σε Ευρωπαϊκές χώρες, δηλαδή 1-2 χρόνια πριν, ή έστω από την αρχή του 2017; Τι περιμέναμε άραγε; Από την άλλη η ενέργεια είναι πυροσβεστική και δεν έχει μακροχρόνιο προληπτικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα ποιος θα εμβολιάσει τα παιδιά που θα γεννηθούν τώρα και μετά από 12-15 μήνες θα πρέπει να κάνουν το εμβόλιο της ιλαράς;

Αν δεν φροντίσουμε για συστηματικό εμβολιασμό της κοινότητας των Ρομά, όπως γίνεται και με τα υπόλοιπα Ελληνόπουλα, θα συνεχίσει να υπάρχει Ρομά πληθυσμός ανεμβολίαστος.

Έχουμε τελικά αποτύχει όταν, αντί άλλων, φτάνουμε στο σημείο να δηλώνει ο Γενικός Γραμματέας Δημόσιας Υγείας³, ότι  «αυτή η “κρίση” και ο “πανικός” μπορεί να αποβούν θετικά τελικά, αν όλοι που φοβήθηκαν έσπευσαν να εμβολιαστούν όλοι … μπορεί να γίνουμε η χώρα με τη μεγαλύτερη εμβολιαστική κάλυψη σε όλη την Ευρώπη». Τότε ποιος είναι ακριβώς ο ρόλος του τμήματος Δημόσιας Υγείας του Υπουργείου Υγείας;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει: “Είμαστε πολύ ανήσυχοι γιατί αν και υπάρχει ένα ασφαλές, αποτελεσματικό και φτηνό εμβόλιο, η ιλαρά παραμένει κυρίαρχη αιτία θανάτου στα παιδιά παγκοσμίως, και δυστυχώς η Ευρώπη δεν γλύτωσε».

Παραπομπές

1. http://www.euro.who.int/en/media-centre/sections/press-releases/2017/measles-outbreaks-across-europe-threaten-progress-towards-elimination
2. http://www.euro.who.int/en/media-centre/sections/press-releases/2017/measles-continues-to-spread-and-take-lives-in-europe
3. http://www.stokokkino.gr/article/1000000000062129/G-Mpaskozos-Anaziteitai-formoula-gia-na-ginei-upoxreotikos-o-emboliasmos

Πηγή: Απόσπασμα από υπό δημοσίευση άρθρο στο περιοδικό του Ιατρικού Συλλόγου της Αθήνας (ΙΣΑ).