Καθολική πρόληψη στην κοινότητα. Ή αλλιώς: Συνθέτοντας τον κοινωνικό ιστό

Της Έφης Παπαδάτου. Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια, Στέλεχος του Κέντρου Πρόληψης Κέρκυρας «Ν. Μώρος», Συντονίστρια της Επιστημονικής Επιτροπής του Σωματείου Εργαζομένων στα Κ.Π.

Τα 75 Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας [στο εξής ΚΠ] που εδώ και είκοσι χρόνια λειτουργούν στη χώρα μας αποτελούν σημαντικές δομές παροχής δωρεάν υπηρεσιών πρόληψης των εξαρτήσεων και προαγωγής της ψυχοκοινωνικής υγείας. Όταν μιλάμε για προαγωγή της ψυχοκοινωνικής υγείας, εννοούμε την ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων, όπως αυτοεκτίμηση, ανάληψη ευθύνης, διαχείριση του άγχους, ενίσχυση της αποδοχής της διαφορετικότητας, ομαλή μετάβαση από το ένα αναπτυξιακό στάδιο στο άλλο, επικοινωνία, αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων, δημιουργική σύγκρουση κ.ά. Οι δεξιότητες αυτές αποτελούν ασπίδα ενάντια στην υιοθέτηση βλαπτικών συμπεριφορών και συμβάλλουν συνολικά στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Οι παρεμβάσεις τους, παρεμβάσεις που σχεδιάζονται και υλοποιούνται τακτικά στο πλαίσιο μιας φιλοσοφίας που συνεκτιμά τις γενικές συνθήκες και τις τοπικές και προσωπικές ιδιαιτερότητες ως προς τα κοινωνικά, οικονομικά πολιτιστικά και αξιακά δεδομένα, απευθύνονται κυρίως σε παιδιά, εφήβους, νέους, εκπαιδευτικούς, γονείς και άλλες  πληθυσμιακές ομάδες.

Ενεργοποίηση των ανθρώπων, συγκρότηση της κοινότητας

Πρωταρχικός ρόλος της Πρόληψης είναι να παρεμβαίνει στις τοπικές κοινωνίες, να ενημερώνει, να ευαισθητοποιεί, να ενεργοποιεί και να διασυνδέει τις τοπικές, υγιείς δυνάμεις, διευκολύνοντας την αποτελεσματική επικοινωνία. Οι αρχές και οι αξίες της Πρόληψης διαχέονται στην κοινωνία, μέσα από τις σχέσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στα άτομα-φορείς που συμμετέχουν στις δράσεις και έχουν ευαισθητοποιηθεί-εκπαιδευτεί από τα ΚΠ, με αποτέλεσμα τη σταδιακή αλλαγή στάσεων, σχέσεων και συμπεριφορών. Διευκολύνει τη δημιουργία ισότιμων σχέσεων που βασίζονται στο σεβασμό και την αποδοχή, ενθαρρύνοντας την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και των δεξιοτήτων αυτοπροστασίας που είναι απαραίτητες για την πρόληψη αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών στις ομάδες των εφήβων.

Ως κύρια μεθοδολογία στις παρεμβάσεις πρόληψης αξιοποιούνται οι αρχές της βιωματικής μάθησης και του ψυχοκοινωνικού μοντέλου, οι οποίες συμβάλλουν στην  καλλιέργεια αξιών στις σχέσεις των ενηλίκων λειτουργώντας  ως παράδειγμα για τα παιδιά, τόσο στο χώρο της οικογένειας όσο και στο χώρο του σχολείου.

Η βιωματική μάθηση προσφέρει την ευκαιρία στους συμμετέχοντες να αλληλεπιδράσουν, να ανταλλάξουν ιδέες και εμπειρίες ουσιαστικής επικοινωνίας και να συγκατασκευάσουν θεωρία και γνώση, την οποία στη συνέχεια τη μεταλαμπαδεύουν στις σχέσεις τους, λειτουργώντας ως πρότυπα και ως  πολλαπλασιαστές των αρχών της πρόληψης στην τοπική κοινότητα.

Η σταδιακή αλλαγή στάσεων και η δημιουργία ενός κλίματος αποδοχής και εμπιστοσύνης στο χώρο της οικογένειας, του σχολείου, αλλά και της ευρύτερης κοινότητας ευνοεί την αυτενέργεια και την ανάπτυξη του ατομικού δυναμικού, συμβάλλοντας μακροπρόθεσμα στη μείωση της ανάπτυξης παθολογίας και κατ’ επέκταση στην εξοικονόμηση πόρων σε όλα τα επίπεδα.

Οι πολύπλευρες-πολυεπίπεδες δράσεις των ΚΠ, αφ’ ενός στοχεύουν στην εξομάλυνση των παραγόντων κινδύνου που παράγουν το «σύμπτωμα» αφ’ ετέρου εστιάζουν στη συστηματική ενίσχυση των παραγόντων προστασίας. Η ομάδα των στελεχών πρόληψης, υιοθετώντας τις αρχές  της αποτελεσματικής επικοινωνίας, διαμορφώνει πρότυπα σχέσεων και ενεργητικής ακρόασης.

Ένα μέρος του έργου των ΚΠ είναι και η συμβουλευτική, η οποία συνδέεται με το ρόλο του ΚΠ ως καταλύτη και ως φορέα διασύνδεσης με τις δομές της τοπικής κοινωνίας. Στόχος είναι η διερεύνηση του αιτήματος και των αναγκών, η ενίσχυση του ατόμου στην αναγνώριση του προβλήματος και της ανάγκης να πάρει εξειδικευμένη βοήθεια (ενημέρωση- κινητοποίηση). Αποτελεί πολύ σημαντική παρέμβαση ως προς την κινητοποίηση του ατόμου και σαφώς απαιτεί σημαντικές δεξιότητες των στελεχών που εμπλέκονται σ’ αυτό, ιδιαιτέρως όταν απουσιάζουν δομές-κλειδιά από τις τοπικές κοινότητες. Χρειάζεται όμως διάκριση-οριοθέτηση από το θεραπευτικό έργο, γιατί υπάρχει ο κίνδυνος να μετασχηματιστεί ή να ατονήσει ο κυρίαρχος ρόλος των ΚΠ που είναι η παρέμβαση πριν εμφανιστεί το πρόβλημα και όχι η διαχείρισή του, δηλαδή η Καθολική Πρόληψη, με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά.

Υπόθεση της Κοινωνίας. Της Πολιτείας;

Είναι πολύ εύκολο ίσως να παρασυρθούμε από τη γενικότερη τάση της εποχής, να εστιάσουμε δηλαδή στο «πρόβλημα» και να εξαντλήσουμε τις δυνάμεις μας στην επίλυσή του, παραβλέποντας τις γενεσιουργούς αιτίες. Ο ρόλος μας είναι να διευρύνουμε την οπτική μας και να αποκτήσουμε μια ολόπλευρη εικόνα για τους παράγοντες που συνδέονται με το φαινόμενο των εξαρτήσεων και να παρέμβουμε στα δομικά στοιχεία του και όχι στο σύμπτωμα, που απλά αποτελεί μια πιθανή έκφρασή του.

Το έργο των Κέντρων Πρόληψης έχει αναγνωριστεί διεθνώς και έχει χαρακτηριστεί ως πρωτοποριακό και παραγωγικό, παρόλα αυτά η Πολιτεία, εδώ και χρόνια, τα οδηγεί σε σταδιακή υποβάθμιση και αποδυνάμωση. Είναι στο χέρι της εκάστοτε τοπικής κοινότητας, αλλά και ολόκληρης της  κοινωνίας, γενικότερα, να διεκδικήσει το δικαίωμά της στην Πρόληψη και την Υγεία, απευθύνοντας φωνές διαμαρτυρίας και διεκδίκησης από κάθε Νομό της Ελλάδας, ζητώντας από την Πολιτεία να αναλάβει τις ευθύνες της και να προχωρήσει στην οριστική, αλλά και ουσιαστική επίλυση του θεσμικού ζητήματος των Κέντρων Πρόληψης: σεβόμενη την ιδιαίτερη, πλούσια επιστημονική κουλτούρα τους και εξασφαλίζοντας τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητά τους, όπως αρμόζει σε δομές οι οποίες τάσσονται με συνέπεια, σεβασμό και αφοσίωση όλα αυτά τα χρόνια στο απαιτητικό και πολύπλευρο έργο τους στην καρδιά της κοινωνίας που… χτυπά σταθερά και συντονισμένα, παρά τις δυσκολίες, σε 75 διαφορετικά σημεία της Ελλάδας!