Πού οφείλεται ψυχολογικά η μη χρήση μάσκας

Της Ιωάννας Π. Θεοδωρακοπούλου,

PsyD, MSc, Συμβουλευτική ψυχολόγος – ψυχοθεραπεύτρια

Η επιστημονική κοινότητα είναι αρκετό καιρό τώρα σαφής και συγκεκριμένη σχετικά με τις συμπεριφορές διαχείρισης της πανδημίας. Κοινωνική αποστασιοποίηση, σχολαστικό πλύσιμο χεριών και χρήση μάσκας για την κάλυψη μύτης και στόματος.

Όμως, η χρήση μάσκας έχει αποτελέσει πεδίο μάχης για ορισμένους και θεώρησα χρήσιμο να αναφερθώ σε μερικούς από τους ψυχολογικούς λόγους της μη-χρήσης μάσκας, όταν συστήνεται ξεκάθαρα ως μέτρο ασφάλειας και πρόληψης. Δεν έχω καμία διάθεση να αναφερθώ σε πολιτικούς λόγους για τη χρήση μάσκας, όσο κι αν κάποιες φορές οι πολιτικοί λόγοι συμπίπτουν με τους ψυχολογικούς.

Εν γένει οφείλουμε αρχικά να κατανοήσουμε ότι η συμπεριφορά μας δεν είναι προϊόν των γεγονότων, αλλά της ερμηνείας, που δίνουμε σε γεγονότα και καταστάσεις. Και φυσικά στην ιστορία που συνοδεύει τον καθένα. Γνωρίζοντας αυτό, κατανοούμε ότι η συμπεριφορά μας αλλάζει όταν αλλάζει η ερμηνεία. Οι λόγοι λοιπόν αφορούν την ερμηνεία και την προσωπική ιστορία:

Πρώτος και κύριος, η Άρνηση.

Όταν αρκετός κόσμος έχει πια κουραστεί με τον αντίκτυπο της πανδημίας, έχει μεγάλη ανάγκη να πιστέψει ότι τα πράγματα είναι καλύτερα παρά επικίνδυνα. Το μέτρο χρήσης μάσκας έχει άμεση επιρροή στα πιστεύω του και του δημιουργεί ή διατηρεί την ανησυχία και το άγχος. Οπότε η μη-χρήση μάσκας του επιτρέπει να πείσει τον εαυτό του ότι δεν υπάρχει κίνδυνος.

Η πεποίθηση – κυρίως των νεότερων – ότι δεν θα τους συμβεί τίποτα κακό γενικότερα και ειδικότερα αν κολλήσουν τον ιό, δεν θα αντιμετωπίσουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Υπάρχει βέβαια και η αιτιολογία ότι μεταξύ των 13-25 ετών ηλικίας ωριμάζει ο προμετωπιαίος φλοιός, υπεύθυνος για την αυτορρύθμιση, αλλά και τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με τον έλεγχο της παρόρμησης και της ριψοκίνδυνης συμπεριφοράς.

Αρκετοί άνθρωποι δυσκολεύονται να διατηρήσουν συμπεριφορές που είναι μέρος πρόληψης σε αντίθεση με αυτές που αφορούν τη θεραπεία. Ένα απλό παράδειγμα είναι ο πόνος στην πλάτη μετά από τραυματισμό. Ο ειδικός θα συστήσει συγκεκριμένες ασκήσεις για να ανακουφίζει τον πόνο και συνήθως παρατηρούμε ότι ο ασθενής συμμορφώνεται και ακολουθεί την σύσταση. Αν ο ειδικός του προτείνει να συνεχίσει τις ασκήσεις σε τακτική βάση για να αποφύγει μελλοντικά προβλήματα, οι πιθανότητες να τις ακολουθήσει μειώνονται σημαντικά. Κι αυτό είναι μια ξεκάθαρη συμπεριφοριστική τάση όταν τα πράγματα δεν «μοιάζουν» κρίσιμα.

Πάμε στο “γονίδιο” της αντιδραστικότητας απέναντι σε καθετί που θυμίζει εξουσία, το οποίο κάνει το άτομο να ορθώνει τοίχος σε οποιονδήποτε του λέει τί να κάνει.  Στην προκείμενη περίπτωση, θεωρεί ότι με την απαίτηση να χρησιμοποιεί μάσκα, παραβιάζονται τα δικαιώματά του. Δυσπιστεί στις επιστήμες και θεωρεί ότι είναι θύμα χειρισμού, για κάποιο όφελος διαφορετικό από το προφανές.

Επιπλέον, υπάρχει μια νοοτροπία που συνδέει οτιδήποτε καλύπτει το πρόσωπο, με την «κακή» πλευρά της κοινωνίας μας – τον ληστή ή τον εγκληματία – και όχι με τον χειρουργό ιατρό. Η αίσθηση ότι κάτι πρέπει να κρυφθεί ακόμα και λόγω ντροπής. Υποσυνείδητα, κάποιοι μπορεί να αισθάνονται ότι ταυτίζονται με αυτή την πλευρά της κοινωνίας , όταν φορούν την μάσκα.

Η λογική ότι η χρήση μάσκας ενισχύει την αίσθηση φόβου, άγχους και ευαλωτότητας μπροστά στο σοβαρό πρόβλημα. Θεωρούν ότι η χρήση μάσκας δείχνει στον όποιον άλλον ότι φοβάται , οπότε όταν δεν την φοράει είναι δυνατός και δεν τον φοβίζει τίποτα.

Και κλείνω με τον εγωισμό και τον εγωκεντρισμό.  Μας έχουν πει ότι οι μάσκες είναι για την προστασία των άλλων, κι όχι για τον εαυτό μας. Μερικοί δεν το θεωρούν κίνητρο ικανό. Μπορεί να αισθάνονται ότι ανήκουν σε ομάδες χαμηλού κινδύνου λόγω ηλικίας ή καλής υγείας και η προστασία των φίλων, γειτόνων, συναδέλφων  γονέων και παππούδων τους δεν είναι σοβαρός λόγος για να κάνουν κάτι που δεν θέλουν να κάνουν.

Όλες αυτές οι συμπεριφορές συνδέονται με μια σχέση κίνδυνου/επιβράβευσης πάντα σύμφωνα με τις αντιλήψεις και τα αφηγήματά μας. Μερικές φορές, δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τα κίνητρά μας και οποιαδήποτε νέα πληροφορία, μας βοηθάει να δικαιολογήσουμε τις επιλογές μας και να κατανοήσουμε καλύτερα τον συλλογισμό μας για να κάνουμε πράγματα.

Θα κλείσω με μια παραβολή…άξια αναφοράς και ενδεχομένως, παραδειγματισμού!

Ένας ηλικιωμένος άνδρας απολάμβανε καθημερινά τον πρωινό του περίπατο στην παραλία. Ένα από αυτά τα πρωινά, μετά από μια πολύ έντονη καταιγίδα, παρατήρησε ότι η παραλία είχε γεμίσει αστερίες μέχρι εκεί που έφτανε το μάτι του.

Σε μια μεγάλη απόσταση είδε ένα μικρό αγόρι το οποίο σταματούσε κάθε τόσο, έπιανε κάτι από τη άμμο και το πετούσε στη θάλασσα. Τον πλησίασε και τον ρώτησε τί ακριβώς κάνει.

Το αγόρι του είπε ότι έριχνε τους αστερίες στη θάλασσα γιατί ο κακός καιρός, τους ξέβρασε στην αμμουδιά και δεν μπορούν μόνοι τους να επιστρέψουν εκεί που πρέπει να είναι, στη θάλασσα. Πρόσθεσε ότι αν πιάσει η ζέστη, ο ήλιος θα τους κάνει μεγάλο κακό και θα πεθάνουν αν δεν προλάβει να τους ρίξει στο νερό.

Ο ηλικιωμένος κύριος με απλή λογική του επισήμανε ότι οι αστερίες είναι δεκάδες χιλιάδες και αυτό που κάνει δεν θα κάνει καμία διαφορά. Το παιδί λύγισε χαμηλά, έπιασε άλλον έναν αστερία και τον έριξε στη θάλασσα. Χαμογέλασε στον ηλικιωμένο κύριο και του είπε «κάνει διαφορά για αυτόν τον αστερία».

Σε όλο αυτό που ζούμε, είμαστε μαζί. Ελπίζω μέρος της πληροφορίας που θα βρείτε σε αυτό το άρθρο να βοηθήσει να σκεφτείτε τις επιλογές, που κάνετε και να κάνετε επιλογές, που θα ωφελήσουν τόσο εσάς, όσο και όλους μας.