«Σύννεφο καπνού» καλύπτει τη γνώση των γιατρών για τη νικοτίνη

Σημαντικό έλλειμμα γνώσης γύρω από τη νικοτίνη, τις θεραπείες υποκάταστασης της και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα διακρίνει στους Έλληνες επαγγελματίες υγείας νέα έρευνα της ΕΣΔΥ και του Ωνάσειου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου, η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο International Journal of Environmental Research and Public Health, με τίτλο “Γνώση και αντίληψη για τη Νικοτίνη, θεραπείες υποκάταστασης και ηλεκτρονικά τσιγάρα μεταξυ των επαγγελματιών υγείας στην Ελλάδα».

Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στην καθοδήγηση των καπνιστών είναι δεδομένη κατά τους συντάκτες. Μια μετα-ανάλυση 31 ερευνών, που περιελάμβαναν 26 χιλιάδες καπνιστές διαπίστωσε πως ακόμη και μια σύντομη συμβουλή αυξάνει τις πιθανότητες διακοπής καπνίσματος, ενώ μια άλλη αντίστοιχη ανάλυση συμπέρανε ότι η συμβουλευτική νοσηλευτών σε καπνιστές αυξάνει τις πιθανότητες διακοπής καπνίσματος κατά 29%!

Βασική προϋπόθεση για σωστή συμβουλευτική, βέβαια, είναι η κατάλληλη εκπαίδευση και γνώση των επαγγελματιών υγείας γύρω από τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία και γύρω από όλες τις διαθέσιμες μεθόδους και προϊόντα, που μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση ή διακοπή.

Παρότι, λοιπόν, οι επαγγελματίες υγείας είναι η πιο σημαντική πηγή πληροφόρησης, στοιχεία δείχνουν πως η γνώση και η αντίληψη τους γύρω από το τσιγάρο και τη νικοτίνη δεν είναι πάντα ορθή ή επιστημονική.

Μελέτη σε γιατρούς στη Βρετανία και τη Σουηδία έδειξε ότι το 40% λανθασμένα πίστευε ότι η νικοτίνη είναι η πιο σημαντική ή η δεύτερη πιο σημαντική αιτία για νόσους σχετιζόμενους με το τσιγάρο. Μια τέτοια λανθασμένη αντίληψη μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στη διαχείριση των καπνιστών, αφού μπορεί, για παράδειγμα, να τους αποτρέψει από τη χρήση προϊόντων με βάση τη νικοτίνη, που είναι λιγότερο επιβλαβή από το κάπνισμα.

Η έρευνα της ΕΣΔΥ και του Ωνασείου πραγματοποιήθηκε διαδικτυακά, με τη συμμετοχή 262 γιατρών και νοσηλευτών, η πλειονότητα των οποίων (σχεδόν 62%) εργάζεται στο δημόσιο τομέα. Οι περισσότεροι εκ των συμμετεχόντων είχαν καθημερινή επαφή με καπνιστές ασθενείς στο εργασιακό τους περιβάλλον, με ένα μεγάλο ποσοστό να πιστεύει πως έχει καλό ή υψηλό επίπεδο γνώσης γύρω από το κάπνισμα…. Πάνω από τους μισούς ήταν ή έχουν υπάρξει καπνιστές. Από όσους το έκοψαν, το κατάφεραν χωρίς καμία βοήθεια, ενώ 7 από τους συμμετέχοντες ανέφεραν ότι διέκοψαν το συμβατικό τσιγάρο και χρησιμοποιούν ηλεκτρονικό.

Πάντως, οι μισοί εκ των ερωτηθέντων πίστευαν ότι η νικοτίνη συνεισφέρει σημαντικά στις νόσους που σχετίζονται με το τσιγάρο, κυρίως στον καρκίνο του πνεύμονα και την αθηροσκλήρωση και περίπου 45% την θεωρούσαν σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη καρκίνου σε όργανα πέραν του πνεύμονα. Μάλιστα, πάνω από το 30% θεωρούσε ότι τις θεραπείες υποκατάστασης της νικοτίνης εξίσου ή περισσότερο εθιστικές από το κάπνισμα, ενώ το 76.7% υπερεκτίμησε την αποτελεσματικότητα τους στη διακοπή καπνίσματος, αλλά μόλις το 21% θα τις πρότεινε για μακροπρόθεσμο υποκατάστατο του τσιγάρου. Σε ό,τι αφορά τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, το 45% εκτίμησε πως είναι εξίσου ή περισσότερο εθιστικά από το κάπνισμα και το 24,4% εξίσου ή περισσότερο επιβλαβή από τα κλασσικά τσιγάρα. Επιπλέον, το 35,% πίστευε ότι περιλαμβάνει καύση ενώ η πλειονότητα απάντησε ότι η νικοτίνη στα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι συνθετική. Μόλις το 14,5% γνώριζε για την τελευταία Ευρωπαϊκή Οδηγία. Αν και το 33,2% τα έχει συστήσει σε καπνιστές στο παρελθόν, το 40% δεν θα συνέστηνε τα ηλεκτρονικά τσιγάρα σε όσους δεν θέλουν ή δεν μπορούν να κόψουν το κάπνισμα, με τα εγκεκριμένα φάρμακα Καρδιολόγοι και πνευμονολόγοι που έχουν αναλάβει την ευθύνη για τη θεραπεία διακοπής του καπνίσματος στην Ελλάδα, ήταν ακόμα πιο επιφυλακτικοί να συστήνουν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα σε αυτή την υποκατηγορία καπνιστών , συγκριτικά με όλους τους άλλους συμμετέχοντες.

Το σκορ γνώσης όλου του δείγματος της έρευνας ήταν 7.7, με άριστα το 16. Υψηλότερη βαθμολογία σχετιζόταν με συγκεκριμένες ειδικότητες.

Οι συντάκτες της μελέτης συμπεραίνουν πως οι Έλληνες επαγγελματίες υγείας φαίνεται να υπερεκτιμούν τις ανεπιθύμητες επιδράσεις της νικοτίνης και πολύ δεν θα πρότειναν κανένα προϊόν με νικοτίνη ως μακροπρόθεσμο υποκατάστατο του τσιγάρου. Επιπλέον, έχουν φτωχές γνώσεις γύρω από τη λειτουργία και τα χαρακτηριστικά των ηλεκτρονικών τσιγάρων.

Όπως εκτιμούν οι συντάκτες της μελέτης, οι αδύναμες γνώσεις αναμένεται να έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην παροχή σωστής και αξιόπιστης συμβουλευτικής στους καπνιστές.

Κάπνισμα και Νικοτίνη

Ο Π.Ο.Υ. εκτιμά ότι τον 21^ο αιώνα οι θάνατοι που θα σχετίζονται με το τσιγάρο θα αγγίξουν το 1 δισεκατομμύριο! Όπως τονίζουν οι συντάκτες της έρευνας, το κάπνισμα παραμένει σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία, ακόμη και σε ανεπτυγμένες χώρες που έχουν επιβάλλει αυστηρά μέτρα ελέγχου του καπνού. Τα υποκατάστατα νικοτίνης επιτυγχάνουν διακοπή του καπνίσματος κατά 7% σε περίοδο ενός έτους, αν και συνδυαστικής θεραπεία με διαφορετικά προϊόντα υποκατάστασης κρίνεται πιο επιτυχής. Η δια στόματος θεραπεία έχει λιγότερο από 20% επιτυχία στο πλαίσιο κλινικών μελετών, αλλά είναι λιγότερο επιτυχής στην καθημερινή κλινική πράξη, αναφέρουν οι συντάκτες της έρευνας.

«Αποτέλεσμα είναι ο επιπολασμός του καπνίσματος να παραμένει υψηλός, με τα τελευταία δεδομένα να υπολογίζουν πως, το 2014, 26% του πληθυσμού άνω των 15 ετών στην Ε.Ε. να καπνίζει, συγκριτικά με 28% το 2012», αναφέρουν οι ερευνητές.

Στην Ελλάδα, η κατάσταση αποδεικνύεται πιο ανησυχητική, με το 38% του πληθυσμού να καπνίζει το 2014, συγκριτικά με 40% το 2012.

Μια στρατηγική μείωσης της βλάβης του καπνού, με την παροχή λιγότερων επιβλαβών προϊόντων στους καπνιστές για να αντικαταστήσουν τη χρήση των καπνικών προϊόντων με καύση (τσιγάρα, πίπες κλπ), αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της προσπάθειας ελάττωσης του επιπολασμού του καπνίσματος, των νόσων και των θανάτων που προκαλεί.

Η εν λόγω στρατηγική βασίζεται στο γεγονός ότι η νικοτίνη, αν και συμβάλει στην εξάρτηση, έχει μικρότερη επίπτωση στην υγεία όταν λαμβάνεται από προϊόν χωρίς καύση. 

Η νικοτίνη έχει, λοιπόν, το ρόλο του «διακορευτή»…

Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Ερευνών για τον Καρκίνο (International Agency for Research on Cancer -IARC) η νικοτίνη δεν ταξινομείται στα καρκινογόνα. Αρκετές εργαστηριακές μελέτες κατέγραψαν μια ιδιότητα της νικοτίνης να «τρέφει» τους όγκους, όπως και επίδραση της στην αθηροσκλήρωση. Ωστόσο, κλινικές μελέτες δεν κατάφεραν να αναπαραγάγουν αυτά τα ευρήματα. Η Μελέτη Υγείας των Πνευμόνων ακολούθησε μια ομάδα 3320 χρηστών θεραπείας υποκατάστασης της νικοτίνης (τσίχλες νικοτίνης) για 7,5 χρόνια και διαπίστωσε ότι το κάπνισμα, αλλά όχι η θεραπεία υποκατάστασης, ήταν δείκτης καρκίνου του πνεύμονα. Η ίδια ερευνητική ομάδα διαπίστωσε ότι, μετά από 5 χρόνια, η χρήση της τσίχλας νικοτίνης δεν σχετιζόταν με υψηλότερα ποσοστά νοσηλειών για καρδιαγγειακά προβλήματα και θανάτους.

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι η τελευταία προσθήκη στις προσπάθειες μείωσης της βλάβης από τον καπνό. Πρόκειται για συσκευές με μπαταρία, που παράγουν ένα αεροζόλ, που εισπνέεται από το χρήστη, θερμαίνοντας ένα υγρό, που μπορεί να περιέχει νικοτίνη και άλλα συστατικά (εγκεκριμένα προς βρώση), μεταξύ αυτών τεχνικά αρώματα και γεύσεις. «Παρά την έλλειψη μακροχρόνιων επιδημιολογικών ερευνών, πρόσφατα δεδομένα χημικά, τοξικολογικά αλλά και από κάποιες βραχυπρόθεσμες μελέτες υποδηλώνουν ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι κατά πολύ λιγότερο επιβλαβή από το κάπνισμα», αναφέρουν οι συντάκτες της ελληνικής μελέτης.