Θα ανακτήσω τον έλεγχο της ζωής μου……..αν δεχθώ ότι ήμουν ένα αθώο παιδί

Της Ιωάννας Θεοδωρακοπούλου, Συμβουλευτικής Ψυχολόγου – Ψυχοθεραπεύτριας, MSc, PsyD, συμβούλου Υπογονιμότητας, επικεφαλής συμβουλευτικών υπηρεσιών στο feelwelltoday.com

Σίγουρα υπάρχουν φορές που είναι σημαντικό να ελέγξεις αυτό που μπορείς να ελέγξεις. Όμως, πολύ συχνά βλέπω ανθρώπους που νοιώθουν την ανάγκη να ελέγξουν αυτό που είτε δεν χρειάζεται είτε δεν είναι δυνατόν να ελεχθή. Ένα απλό παράδειγμα. Πατάω το κουμπί του ασανσέρ, ενώ αυτό είναι ήδη πατημένο και ακολουθεί την προτεραιότητα των «κλήσεων» για να φτάσει στον προορισμό του λίγα δευτερόλεπτα αργότερα.
Όλοι έχουμε δει προϊσταμένους να δημιουργούν παράλογους κανόνες στο εργασιακό περιβάλλον προκειμένου να κατευνάσουν τους δικούς τους φόβους. Γνωρίζω ανθρώπους που παίρνουν φάρμακα που ξέρουν ότι δεν έχουν αποτέλεσμα επειδή νοιώθουν ότι πρέπει να κάνουν κάτι. Μπορούμε να σκεφτούμε πολλά παραδείγματα όπου καταλήγουμε σε άχρηστες κινήσεις αντί να μην κάνουμε τίποτα, λόγω της έντονης ανάγκης μας να νοιώσουμε ότι έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης.
Αυτό που κάνουμε εκείνη την στιγμή δεν οδηγεί σε έλεγχο της κατάστασης αλλά στη δημιουργία της αίσθησης ότι έχουμε τον έλεγχο. Κι αυτός είναι ο κύριος λόγος ύπαρξης των προκαταλήψεων, ιδίως αυτών που αφορούν την τύχη. Χτυπάμε ξύλο όταν μιλάμε για κάτι όχι ευχάριστο και επιθυμητό, αποφεύγουμε τις μαύρες γάτες και να περνάμε κάτω από σκάλες, καθόμαστε σε συγκεκριμένη θέση ενώ βλέπουμε κάποιον αγώνα, φοράμε συγκεκριμένο πουκάμισο σε επαγγελματική συνέντευξη, κάνουμε συγκεκριμένες κινήσεις πριν κάτι σημαντικό και προφανώς μη-ελεγχόμενο ξεκινήσει, κρατάμε την σκέψη μας σε ένα θέμα που δεν συμβαίνει στο εδώ-και-τώρα.  Όλα στον βωμό της όσο μεγαλύτερης αίσθησης ελέγχου. Όμως οι προκαταλήψεις προκαλούν άγχος. Όταν κάποιος σπάσει έναν καθρέφτη φερριπήν και πάρει την ευθύνη για όποιο ατυχές γεγονός επέλθει μετά από αυτό. Όταν σκέφτεται έναν φίλο και μετά από λίγο μαθαίνει ότι τράκαρε. Όταν ξεχνάει κάποια ρουτίνα και εν τέλει δεν οδηγεί σε πρόσληψη η επαγγελματική συνέντευξη.
Θέλω να δώσω έμφαση σε 2 σημαντικές τάσεις λοιπόν, οι οποίες είναι μέρος προκαταλήψεων που αφορούν την τύχη και τον έλεγχο της τύχης. Αντιπροσωπεύουν ένα πανταχού παρόν υπαρξιακό άγχος και έναν ψευδή τρόπο να διαχειριστούμε το άγχος αυτό. Προφανώς και αυτό βάζει το άτομο στο επίκεντρο του σύμπαντος. Δηλαδή τα άσχημα πράγματα δεν συμβαίνουν τυχαία αλλά επειδή οι άνθρωποι αποτυγχάνουν να τα αποτρέψουν.
Κι εκεί έρχεται και δένει η αίσθηση που εδραιώνεται ως βαθιά πεποίθηση ότι δεν έχουμε αξία εφόσον δεν μπορούμε να ελέγξουμε τις καταστάσεις. Τι τροφοδοτεί αυτή την αίσθηση όταν δεν δύναται να ελέγξουμε κάποιες καταστάσεις ; Τι τροφοδοτεί την ανάγκη για την ψευδαίσθηση του ελέγχου και το συναίσθημα ότι κάποιος είναι υπεύθυνος για την κακή τύχη ;
Μια ξεκάθαρη προβολή της σχέσης γονέα-παιδιού. Το κακοποιημένο παιδί γνωρίζουμε όλοι ότι θα κατηγορήσει τον εαυτό του κι όχι τον γονέα του.  Το παιδί που έχει απειληθεί από γονεική βία έχει την ανάγκη να νοιώσει ότι ο γονέας του δεν είναι ούτε εχθρικός ούτε επικίνδυνος στην ουσία. Το παιδί αντιθέτως δημιουργεί το σενάριο στην φαντασία του ότι η κακοποίηση είναι το αποτέλεσμα της δικής του συμπεριφοράς και αναξιότητας. Αυτό είναι πολύ λιγότερο τρομακτικό για εκείνο. Αν το παιδί μπορούσε να δει την κατάσταση ξεκάθαρα, θα καταλάβαινε ότι η γονεική βία είναι προϊόν των προσωπικών θεμάτων του ίδιου του γονέα ως προσωπικότητα και ουδεμία σχέση έχει με το παιδί. Όμως αυτό θα το οδηγούσε στην αναγνώριση ότι ο γονέας μπορεί πραγματικά να κάνει κακό στο παιδί – αρκετά σύνηθες. Για να ελέγξει αυτό τον φόβο, το παιδί φτιάχνει το σενάριο ότι ο γονιός τους θέλει το καλό του και ότι το παιδί αξίζει την κακοποίηση που του επιβάλλει ο γονιός του.  Αυτό είναι και η αρχή της δημιουργίας της ψευδαίσθησης του ελέγχου.
Ως ενήλικας, το άτομο συνεχίζει να βιώνει την σύγκρουση με την μορφή των πεποιθήσεων που προανέφερα. Προκαταλήψεις που αφορούν έναν επικίνδυνο και εχθρικό κόσμο τον οποίο μπορεί να διαχειριστεί είτε δρώντας ή με το να είναι κάτι άλλο από αυτό που πραγματικά είναι. Απ την μία αυτή η άποψη είναι δυναμωτική διότι ο καθένας μοιάζει να έχει πάντα διέξοδο. Είτε με πράξη κόντρα σε μια ατυχία, με κάποια προσευχή ή κάποια μορφή αυτό-βελτίωσης. Απ` την άλλη, είναι μια άποψη που προκαλεί άγχος διότι κάποιος ποτέ δεν μπορεί να είναι τέλειος και έτσι δεν μπορεί ποτέ να είναι ελεύθερος από την απειλή της τιμωρίας.
Άλλη μία συνέπεια της πίστης στις προκαταλήψεις είναι ότι το άτομο δεν μπορεί να δει το παιδί ως αθώο. Η θέση της προκατάληψης είναι προϊόν του γεγονότος ότι δεν μπορούμε να δούμε το παιδί σαν αθώο. Έχω δει ανθρώπους να ταράζονται με την συμβουλή μου να προσπαθήσουν να δουν το παιδί σαν κάτι αθώο. Κι αυτό γιατί βλέποντάς το ως μη-αθώο, εξυπηρετεί τους σκοπούς μιας πολύ δυναμικής άμυνας. Αν το παιδί είναι αθώο – αν ο εαυτός ήταν ένα αθώο παιδί – τότε οι γονείς έκαναν κάτι κακό ηθελημένα και δεν υπάρχει κάτι να το σταματήσει αυτό. Φυσικά η πεποίθηση ότι ο εαυτός του παιδιού είναι υπεύθυνος για την γονεική κακοποίηση δεν μειώνει την απειλή της γονικής βίας και τραύματος στην πραγματικότητα αλλά μόνο στην φαντασία του. Όμως είναι ένας δυναμικός τρόπος να διαχειριστεί το άγχος και να δημιουργήσουμε την ψευδαίσθηση του ελέγχου.
Η πεποίθηση ότι το παιδί είναι αθώο απειλεί αυτή την άμυνα και τις θέσεις που δημιουργούνται και ενισχύονται από αυτήν.  Έτσι, η άποψη αυτή είναι η πιο απελευθερωτική ιδέα. Μας απελευθερώνει από προκαταλήψεις και μας επιτρέπει να καλλιεργήσουμε ενσυναίσθηση και συμπόνια. Αυτή η συμπόνια έχει τη δυναμική να προάγει πολιτικές που δεν κατηγορούν τα θύματα και να προωθεί την ρεαλιστική θέση που μας επιτρέπει να δεχτούμε ότι υπάρχουν πράγματα εκτός του δικού μας ελέγχου. Προφανώς απελευθερώνει το άτομο από άπειρα βάρη που δεν του αναλογούν και για τα οποία ουδεμία ευθύνη φέρει.

Η πεποίθηση ότι το παιδί είναι αθώο είναι ένα καθοριστικό κλειδί. Μπορεί να τρομάζει αρχικά να φανταστείτε ότι κάποιος ήταν κάποτε αθώος και δεν άξιζε την κακοποίηση – ότι κάποιος ήταν θύμα. Όμως όταν μπορούμε να το αναγνωρίσουμε αυτό επί της ουσίας, μπορούμε να ξεκλειδώσουμε πολλά ανεξήγητα μπαγκάζια και να προχωρήσουμε σε μια πιο συμπονετική και ορθολογιστική στάση ζωής.