Τι αποκαλύπτουν οι Selfies σας;

Επιμέλεια – Μετάφραση: Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγος, MA, υπ. διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου

Οι ιστορικοί και οι ανθρωπολόγοι του μέλλοντος που θα μελετούν  τον οπτικό πολιτισμό του 21^ου αιώνα, θα σαστίσουν μπροστά στην καθολικότητα του φαινομένου της ψηφιακής αυτοφωτογράφησης ή αλλιώς «selfie».

Η ερωτική σχέση που έχουμε αναπτύξει με τις selfies δεν είναι καθόλου εφήμερη. Αντιθέτως, φαίνεται πως τραβάμε μια selfie με κάθε ευκαιρία, άλλοτε στο γυμναστήριο και άλλοτε στην κηδεία της γιαγιάς μας. Η Jenna Wortham, δημοσιογράφος των New York Times που ειδικεύεται σε θέματα τεχνολογίας επισημαίνει πως «όλοι, από τον Πάπα έως τις κόρες του Μπαράκ Ομπάμα, έχουν απεικονιστεί σε κάποια selfie, αν και όχι μαζί  ακόμα».

Η αυτοπροσωπογραφία, προφανώς, δεν είναι σύγχρονη επινόηση. Στο βιβλίο του “The Self- Portrait: A Cultural History”, ο James Hall, ιχνηλατεί την τεχνολογική και αισθητική εξέλιξη της αυτοαπεικόνισης στην τεχνική του  Φλαμανδού ζωγράφου Jan Van Eyck, στο διάσημο έργο του Velazquez “Las Meninas”, στους πίνακες της Frida Kahlo και διαπιστώνει χρησιμοποιώντας τα λόγια του Βρετανού καλλιτέχνη Lawrence Gowing ότι  «η γνώμη που έχει ο ζωγράφος για τον εαυτό του είναι μέρος της δεξιοτεχνίας του. Χρειάζεται να είναι αλαζόνας, όπως και ένας τραγουδιστής όπερας. Η περηφάνεια και η κομπορρημοσύνη, θρέφουν το ταλέντο».

Σήμερα η αυτοαπεικόνιση δεν αποτελεί προνόμιο ενός μεγαλοφυούς καλλιτέχνη του βεληνεκούς του Van Eyck, του Rembrandt ή του Ducreux. Όποιος διαθέτει ένα smartphone, χρησιμοποιεί με επιτυχία τα φίλτρα της εφαρμογής Instagram και διαθέτει σύνδεση στο διαδίκτυο μπορεί να συμμετέχει στην πιο δημοφιλή τάση της εποχής. Όμως τι αξίζει – και τι σημαίνει- στ΄ αλήθεια μια selfie;

Κάποιοι κοινωνικοί ψυχολόγοι θεωρούν πως οι selfies αποτελούν έναν τρόπο κατασκευής της κοινωνικής ταυτότητας και σημαντικό παράγοντα ενίσχυσης της εικόνας του ατόμου στη διαδικτυακή κοινωνική ζωή. Η Pamela Rutledge, διευθύντρια του ερευνητικού κέντρου Ψυχολογίας των Μέσων είπε στο περιοδικό Mashable: «οι άνθρωποι προτιμούν να κοιτάζονται στον καθρέφτη σε σχέση με το να βλέπουν τον εαυτό τους σε στατικές φωτογραφίες γιατί θεωρούν πως η κίνηση και η ατμόσφαιρα που τους περιβάλλει αποκρύπτει τις ατέλειες και τους κάνει πιο ελκυστικούς».

Άλλοι ερευνητές, συσχετίζουν τις selfies με το ναρκισσισμό. H καθηγήτρια Ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Cornell,  Peggy Drexler υποστηρίζει ότι «πιθανόν εκείνοι που βγάζουν  selfies να νιώθουν σαν να πρωταγωνιστούν στο δικό τους reality show κι έχοντας μια υπερφίαλη ιδέα για τον εαυτό τους να θεωρούν πως οι φίλοι ή οι followers στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενδιαφέρονται να τους  βλέπουν ξαπλωμένους στο κρεβάτι με τα χείλη σουφρωμένα. Μοιάζουν να κοιτάζονται όλη μέρα στον καθρέφτη μπροστά σε κοινό» και προειδοποιεί πως «πιθανόν να υπάρχουν βλαβερές συνέπειες από τη διαρκή προβολή μέσω των selfies που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις οικογενειακές και επαγγελματικές σχέσεις των ατόμων και σε κάποιες περιπτώσεις να οδηγήσει ακόμα και σε βίαιες συμπεριφορές».

Η εξάπλωση του φαινομένου των selfies γίνεται ξεκάθαρη από τη δημοφιλία της selfie της Ellen DeGeneres τη βραδιά των βραβείων Όσκαρ και αποκτά άλλες διαστάσεις με τη selfie μιας γυναίκας μετά τη συντριβή του αεροπλάνου του επέβαινε, ή τη selfie κάποιου με έναν άγνωστο που προσπαθούσε να αυτοκτονήσει πηδώντας από τη γέφυρα του Brooklyn. Επίσης ένας φοιτητής «τραυμάτισε» ένα ελληνορωμαϊκό άγαλμα του 19^ου αιώνα προσπαθώντας να το συμπεριλάβει στη selfie του και οι πλαστικοί χειρουργοί αναφέρουν αύξηση στα αιτήματα των πλαστικών επεμβάσεων στο πρόσωπο εξαιτίας των selfies.

Παρά τις ατυχείς συνθήκες κάτω από τις οποίες τραβήχτηκαν κάποιες selfies, είναι γεγονός ότι κάθε φαινόμενο της κοινωνικής ζωής, διαδικτυακής και μη, λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο.

Έτσι μια ομάδα ανεξάρτητων αλλά και πανεπιστημιακών ερευνητών ξεκίνησε μια έρευνα, τη SelfieCity, με σκοπό να αποσπάσει και να αναλύσει δεδομένα από selfies που τραβήχτηκαν στη Μπανγκόκ, στο Βερολίνο, στη Μόσχα, στη Νέα Υόρκη, στο Σαο Πάολο ώστε να κατηγοριοποιηθούν με βάση ανθρωπογεωγραφικά κριτήρια. Φαίνεται λοιπόν πως οι γυναίκες τραβούν περισσότερες selfies από τους άνδρες (έως και 4.6 περισσότερες φορές στη Μόσχα). Ο τρόπος έκφρασης των μοντέλων των selfies ποικίλλει από πόλη σε πόλη. Χαμογελούν περισσότερο οι κάτοικοι της Μπανγκόκ και του Σαο Πάολο από εκείνους της Μόσχας ή του Βερολίνου.

Επιπλέον, τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν πως ο μέσος όρος ηλικίας των ατόμων που τραβούν selfies είναι 23,7 ετών. Ο επικεφαλής της έρευνας Lev Manovich φιλοδοξεί να επεκτείνει την έρευνα και σε άλλες κατηγορίες δεδομένων εκτός των δημογραφικών.

Παρά τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες που προέκυψαν από την έρευνα SelfieCity, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το δείγμα της δεν είναι τυχαίο και πως αποτελεί μικρό μόνο μέρος του πληθυσμού. Το ερευνητικό κέντρο Pew αναφέρει πως το 73% των ενήλικων χρηστών των διαδικτυακών κοινωνικών δικτύων, είναι νέοι και μορφωμένοι. Ο Manovich σημειώνει ότι το 70% των Αμερικανών χρηστών χρησιμοποιούν το Instagram, ενώ διαφορετικά κοινωνικά δίκτυα είναι πιο δημοφιλή σε άλλες χώρες.

Η Alise Tifentale, ερευνήτρια στο εργαστήριο Αισθητικής των Νέων Μέσων στο πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, σχολιάζει σχετικά με την έρευνα SelfieCity: « Οι ιστορικοί τέχνης παραδοσιακά θα αφοσιώνονταν στη μελέτη ενός έργου τέχνης, όμως, ο όγκος της πληροφορίας που συγκεντρώνεται από τις selfies  απαιτεί την εστίαση σε πρότυπα συμπεριφορών και στην ανάλυση χαρακτηριστικών όπως η στάση του σώματος, η έκφραση του προσώπου και η διάθεση. Επίσης, στην ιστοσελίδα της έρευνας, ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να εξετάσει κάθε selfie ξεχωριστά ως μορφή τέχνης δίνοντας τροφή για νέα ερωτήματα και  αφορμές για διάλογο».

Πηγή: Ψυχογραφήματα