Οι συνέπειες του κοροναϊού στο ψυχικό πεδίο    

Της Μαρίνας Οικονόμου, Καθηγήτριας Ψυχιατρικής, Α’ Ψυχιατρική Κλινική, Ιατρική Σχολή, ΕΚΠΑ

Η ανελέητη εισβολή του κοροναϊού στη ζωή μας έχει φέρει εκρηκτικές ανατροπές στην καθημερινότητά μας με πολλαπλές απώλειες, απώλειες ανθρώπινων ζωών, απώλειες ψυχικές, απώλειες υλικές και κοινωνικές.

Στην ουσία έχει επιφέρει μια απώλεια στον αυτοπροσδιορισμό μας. Σ’ ένα επίπεδο συμβολικό θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα «οικουμενικό πένθος». Σ’ ένα επίπεδο πραγματικό θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια ανθρώπινη κρίση, για μια ψυχική κρίση.

Αρκετοί άνθρωποι έχουν ένα έμφυτο κίνητρο για επιβίωση σε δύσκολες στιγμές ή σε μακροχρόνιες σκληρές καταστάσεις. Η προσαρμοστικότητα του ανθρώπου είναι μια ευεργετική αρχέγονη διαδικασία η οποία τον βοήθησε να επιζεί ανά τους αιώνες.

Συχνά όμως, αυτή η ικανότητα μειώνεται ή και εξουδετερώνεται κάτω από τις απρόβλεπτες, συνεχιζόμενες και κλιμακούμενες ψυχοκοινωνικές πιέσεις που προκαλεί αυτή η πρωτόγνωρη πανδημία με συνεπακόλουθα την αγωνία, το αβέβαιο, το αίσθημα αβοήθητου, το φόβο, τον πανικό, την καταθλιπτική αντίδραση.

    Ψυχικές συνέπειες του κοροναϊού και οικογένεια

Τα παιδιά ως ευαίσθητοι αποδέκτες απορροφούν τους αρνητικούς συναισθηματικούς κραδασμούς των γονιών τους.

Οι γονείς συχνά βυθίζονται στα δικά τους προβλήματα, στις συνέπειες που έχει η κρίση του κοροναϊού στο σύνολο της οικογενειακής ζωής.

Προσπαθώντας να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα μπορεί να γίνουν ευερέθιστοι, σκληροί, παραβιαστικοί, πιεστικοί και τιμωρητικοί απέναντι στο παιδί τους, μπορεί να αδιαφορήσουν για τις συναισθηματικές, γνωστικές, σωματικές ανάγκες του παιδιού, να συμμετέχουν λιγότερο στη φροντίδα του παιδιού τους, να στερούνται υπομονής να εισακούσουν τα προβλήματα που απορρέουν από τον «κατ’ οίκον εγκλεισμό».

    Ο θεσμός της οικογένειας μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο. Η οικογένεια, παρότι και η ίδια βιώνει σοβαρά πλήγματα, είναι ένας ζωτικός πυρήνας που μπορεί να απορροφήσει τις αποδιοργανωτικές επιδράσεις των ψυχοκοινωνικών συνθηκών και να ανασκευάσει τον αντίκτυπό τους στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.

    Πως μπορούμε να προστατευτούμε από τις ψυχολογικές συνέπειες της κρίσης που απορρέει από τον κοροναϊό

Είναι πολύ δύσκολο να δώσει κανείς μια τέτοια απάντηση, πρώτα από όλα γιατί δεν υπάρχει μια «συνταγή» που να ταιριάζει σε όλους. Όπως και γιατί κανείς από μας δεν είναι άτρωτος σε προβλήματα ψυχικής υγείας, που, αν προκύψουν κάτω από αυτές τις απρόβλεπτες αλλά και συνεχώς κλιμακούμενες συνθήκες κρίσης, χρειάζονται ειδική συνδρομή για να αντιμετωπιστούν. Σε γενικές γραμμές όμως, το να υιοθετούμε έναν υγιεινό και ισορροπημένο τρόπο ζωής, χωρίς υπερβολές και παραπάνω στρες από αυτό που μας δημιουργεί η καθημερινή ενημέρωση για τους θανάτους και τα κρούσματα, για την επιδημιολογική διασπορά, τον ακήρυχτο και αόρατο πόλεμο, μας βοηθά να προστατέψουμε την ψυχική μας υγεία.

Επίσης σημαντικό είναι να διατηρούμε τους φίλους μας έστω και από μακριά, να ενισχύουμε ζεστές οικογενειακές σχέσεις και να αφιερώνουμε χρόνο στους δικούς μας ανθρώπους, έστω και «διασυνδεδεμένοι». Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι η ψυχική μας «ασπίδα» μπροστά στα προβλήματα.

Η κρίση που έχει επιφέρει ο κορναϊός φαίνεται ότι έχει προκαλέσει πολλαπλές ανατροπές στη ζωή μας, στην υγεία μας, σωματική και ψυχική.

Για την ώρα, είμαστε ακόμα σε κατάσταση σοκ. Καθώς παρακολουθούμε και τις πιο απλές βεβαιότητες της ζωής μας να υπονομεύονται, είμαστε ακόμα μουδιασμένοι, αμήχανοι μπροστά στη νέα αυτή πραγματικότητα και το απρόβλεπτο μέλλον που προδιαγράφεται. Έχουμε χάσει τις ισορροπίες μας, δεν έχουμε ακόμα αναπτύξει μηχανισμούς προσαρμογής που θα μας επιτρέψουν να διαχειριστούμε την κατάσταση με ψυχραιμία και νηφαλιότητα. Δεν έχουμε βρει ακόμα το «βηματισμό» μας στη νέα κατάσταση και ως παγκόσμια κοινότητα και ως ελληνική κοινωνία, αλλά και ως άτομα και ως οικογένειες. Και αυτό δεν μπορεί παρά να αντανακλάται στην ψυχική μας κατάσταση.

   Κάτι θετικό μπορεί να βγει απ’ όλη αυτή τη συγκυρία

Είναι αρκετά νωρίς για να μιλήσει κανείς για τις αλλαγές που η κατάσταση αυτή θα επιφέρει σε βαθύτερο   επίπεδο του εαυτού, ωστόσο δεν μπορεί παρά να υπάρχουν αχτίδες ελπίδας που θα προβάλλουν έστω αχνά και   διστακτικά μέσα από αυτή την καταχνιά. Ίσως εξαιτίας αυτής της κατάστασης θα αναγκαστούμε να στραφούμε σε πιο απλά και αληθινά πράγματα, θα ξαναμάθουμε να βρίσκουμε χαρά στις ανθρώπινες σχέσεις, στις μικρές απολαύσεις της καθημερινότητας, στο ίδιο το γεγονός ότι ζούμε. Μένουμε σπίτι και είμαστε ζωντανοί. Οι κραδασμοί που προκαλούνται, ψυχικοί και κοινωνικοί μπορεί να αποτελέσουν μια ευκαιρία για να αναστοχαστούμε, να κάνουμε μια άλλη αξιολόγηση των πραγμάτων, να πειραματιστούμε, να βρούμε νέες εσωτερικές σταθερές, να επενδύσουμε στην ουσία των σχέσεων και στις πραγματικές αλήθειες της ζωής. Παράλληλα, η συγκυρία αυτή μας δίνει την αφορμή, αλλά και μας επιβάλλει, θα έλεγα, να βγάλουμε στην επιφάνεια το υγιές κομμάτι του εαυτού μας, να κινητοποιήσουμε μηχανισμούς προσαρμογής και αντιμετώπισης, αλλά και μηχανισμούς «ενσυναίσθησης» απέναντι στους άλλους. Να οργανώσουμε νέα δίκτυα κοινωνικότητας αλλά και συμμετοχής σε δίκτυα κοινωνικής υποστήριξης. Ίσως τώρα περισσότερο από ποτέ πρέπει να προβληματιστούμε στις έννοιες της αλληλεγγύης, της κοινωνικής συμπαράσταση.