Γιατί νιώθουμε νοσταλγία στις γιορτές;

Της Wynne Parry. Science Writer at Rockefeller University. Επιμέλεια – Μετάφραση: Ελεάνα Πανδιά, Επικοινωνιολόγος, MA, υπ. διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου.

Η γιορτινή περίοδος αποτελεί αφορμή για να έρθουν στο μυαλό μας αναμνήσεις και μια αίσθηση νοσταλγίας για όμορφα χρόνια περασμένα ακόμα και ανθρώπους που πια δεν είναι στη ζωή.

Αυτή η γλυκόπικρη νοσταλγία μας βοηθάει να νιώθουμε συνδεδεμένοι με τους άλλους όλες τις εποχές, γιορτινές ή μη. Σύμφωνα μάλιστα με την καθηγήτρια ψυχολογίας του πανεπιστημίου Le Moyne στη Νέα Υόρκη, Krystine Batcho, αυτό το συναίσθημα μπορεί να είναι πολύ ανακουφιστικό. Παρακάτω παρουσιάζουμε τις απαντήσεις της γι’ αυτό το παγκόσμιο συναίσθημα, τη  σημασία του και την εποχικότητά του:

– Τι είναι η νοσταλγία;

Έχει οριστεί με διαφορετικούς τρόπους από πολλούς θεωρητικούς στο πέρασμα του χρόνου. Για παράδειγμα, καταγράφηκε ως όρος το 1688 από ένα γιατρό για να περιγράψει την επιθυμία κάποιων στρατιωτών να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Εκείνος αντιμετώπισε τη νοσταλγία ως ασθένεια όπως τη βίωναν οι στρατιώτες που βρίσκονταν μακριά από τα σπίτια τους για πρώτη φορά. Χωρίς ηλεκτρονική αλληλογραφία ή τηλέφωνο το να βρίσκεται κάποιος μακριά από το σπίτι του ήταν τραυματική εμπειρία για πολλούς νεαρούς άντρες. Η νοσταλγία αποτελούσε αφορμή για την εμφάνιση ποικίλων συμπτωμάτων όπως η απώλεια της όρεξης που μπορούσε να οδηγήσει σε ανορεξία.

Στις μέρες μας οι επιστήμονες διακρίνουν δυο είδη νοσταλγίας, την ιστορική και την προσωπική που αντιμετωπίζονται εξίσου ως ψυχικές οντότητες και συναισθηματικές καταστάσεις.

Η ιστορική νοσταλγία αφορά στο συναίσθημα της αναπόλησης και εξιδανίκευσης παρελθοντικών εποχών τις οποίες ο νοσταλγός μπορεί να μην έχει ζήσει καν. Αν ισχυριζόμουν ότι νιώθω νοσταλγία για τη Βικτωριανή περίοδο αυτό είναι ένα παράδειγμα ιστορικής νοσταλγίας.

Οι επιστήμονες έχουν μελετήσει περισσότερο την προσωπική νοσταλγία που όπως είναι φανερό από την ονομασία της αφορά στο συναίσθημα της απώλειας που νιώθει κάποιος όταν αναπολεί το δικό του παρελθόν εκείνο που έζησε και αποτελεί μέρος της προσωπικής του ιστορίας. Μπορεί να αισθάνεται κάποιος νοσταλγία για την παιδική του ηλικία ή τα εφηβικά του χρόνια.

Οι ερευνητές εντόπισαν μια σύγχυση στη συμπεριφορά των ατόμων σε σχέση με το αίσθημα της νοσταλγίας. Κάποιοι αναφέρονται σε αυτή ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους και άλλοι ως εποχικό φαινόμενο που είναι πιο έντονο για παράδειγμα τις γιορτινές περιόδους.

Ως συναισθηματική κατάσταση, η νοσταλγία είναι διεθνής, διαπολιτισμική και διαχρονική. Η νοσταλγία αφορά κάθε ηλικία ακόμα και τα παιδιά. Ένα δωδεκάχρονο παιδί για παράδειγμα, μπορεί να νοσταλγεί τα παιχνίδια που έπαιζε ως νήπιο.

– Η έρευνά σας δείχνει πως υπάρχουν οφέλη που συνδέονται με το αίσθημα της νοσταλγίας. Θέλετε να μας πείτε περισσότερα γι’ αυτό;

Φαίνεται πως η νοσταλγία βοηθάει τους ανθρώπους να έχουν μια σταθερή εικόνα του εαυτού. Μπορούμε να αναφερθούμε στη νοσταλγία και ως αίσθημα κατανόησης του εαυτού και της ταυτότητας. Και αυτό δεν είναι ασήμαντο. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε συμβαίνουν τόσες πολλές αλλαγές, αμέτρητες αλλαγές.

Κάποιες φορές αν συμβεί κάτι τραυματικό, μια κρίση, οτιδήποτε, ένας πόλεμος, μια απώλεια στην οικογένεια, μια μετανάστευση, όποτε συμβαίνει κάποια μεγάλη αλλαγή είναι πολύ βοηθητικό μα έχουμε μια σταθερή αίσθηση του ποιοι είμαστε αληθινά. Το αίσθημα της νοσταλγίας σε βοηθάει να συνδέεσαι με το παρελθόν σου και να θυμάσαι τη διαδρομή σου.

– Αισθανόμαστε περισσότερο τη νοσταλγία όσο μεγαλώνουμε;

Η ομόφωνη άποψη των επιστημόνων είναι πως η εποχή κατά την οποία κορυφώνεται το αίσθημα της νοσταλγίας είναι τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής. Τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής είναι ένα πολύ σημαντικό αναπτυξιακό στάδιο όπου τα άτομα προσπαθούν να επιλέξουν το δρόμο που θα χαράξουν στη ζωή τους, κάποιοι φεύγουν από το πατρικό τους για να σπουδάσουν, κάποιοι ξεκινούν να εργάζονται, κάποιοι παντρεύονται κι έτσι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο οι περισσότεροι βιώνουν μεγάλες αλλαγές. Η νοσταλγία είναι ένας τρόπος να διαχειρίζονται τις αλλαγές και τις μεταβάσεις.

– Γιατί οι περίοδοι των γιορτών φαίνεται να πυροδοτούν το αίσθημα της νοσταλγίας;

Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο. Αναφερθήκαμε νωρίτερα στην καταγωγή και στην έννοια της συνέχειας. Ένας από τους τρόπους με τους οποίους νιώθουμε την ενότητα και τη συνέχεια είναι μέσα από το συσχετισμό και τη σύνδεση που έχουμε με άλλους ανθρώπους. Με άλλα λόγια, οι σχέσεις μας πολλές φορές μας καθορίζουν, μας βοηθούν να συγκροτήσουμε και να διατηρήσουμε την έννοια του εαυτού και η νοσταλγία συντελεί στο να συντηρηθεί αυτή η αίσθηση του ανήκειν. Αυτό είναι ένα από τα οφέλη της προσωπικής νοσταλγίας.

Ας σκεφτούμε λίγο, τον τρόπο με τον οποίο η διαφήμιση, οι πωλήσεις ακόμα και η θρησκεία εστιάζει στις σχέσεις και τη σημασία τους κατά τη διάρκεια των γιορτινών περιόδων. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν για να βρεθούν με φίλους και συγγενείς, συμμετέχουν σε λατρευτικές διαδικασίες  και έθιμα του τόπου τους. Με έναν τρόπο, οι γιορτές φέρνουν κοντά ανθρώπους που αλλιώς δε θα συγκεντρώνονταν. Η νοσταλγία μπορεί να λειτουργήσει ως υποκατάστατο της πραγματικότητας. Αν θυμηθείτε το τραγούδι “Ι’ll be home for Christmas” θα δείτε πως αποτελεί την πεμπτουσία της νοσταλγίας που αισθανόμαστε στις γιορτές και που μας βοηθάει να συνδεόμαστε μέσα στο χώρο και στο χρόνο.

Για τον ίδιο λόγο, σκεφτείτε κάποιον που έχασε κάποιον αγαπημένο του κοντά σε κάποια γιορτινή περίοδο, δε μπορεί να συνδεθεί πια μαζί του σε φυσικό επίπεδο, όμως έρχεται το αίσθημα της νοσταλγίας και επαναφέρει τις καλές αναμνήσεις βοηθώντας στη διαδικασία του πένθους.

Η μοναξιά φαίνεται πως πυροδοτεί τη νοσταλγία παρά το γεγονός ότι η νοσταλγία ως συναίσθημα βοηθάει τους ανθρώπους να συνδέονται ξανά με ανθρώπους και τόπους και μειώνει τις αρνητικές σκέψεις που συνοδεύουν τη μοναξιά. Το αίσθημα της μοναξιάς οφείλεται στην αίσθηση ότι είμαστε χωριστά από τους άλλους ανθρώπους και οι γιορτές είναι γνωστές για την ιδιότητά τους να ενισχύουν το αίσθημα της μοναξιάς ακόμα και σε εκείνους που τις περνούν με την οικογένεια και τους φίλους τους.

– Το άγχος και η κατάθλιψη αναφέρονται συχνά ως συναισθήματα που γιγαντώνονται κατά τη διάρκεια των γιορτών. Η νοσταλγία προστατεύει άραγε από αυτά τα συναισθήματα;

Φυσικά, άλλωστε  ο πιο συνήθης χαρακτηρισμός της νοσταλγίας είναι πως είναι ένα γλυκόπικρο συναίσθημα. Η γεύση του πικρού και του γλυκού πραγματικά αποδίδει την αίσθηση  της νοσταλγίας και τη μοναδικότητά της. Δεν είναι ένα ανέμελο συναίσθημα παρ’ όλο που συχνά τη συγχέουν με τη θαλπωρή της αισιοδοξίας. Είναι πιο πολύπλοκη από την ξενοιασιά και την αισιοδοξία εξαιτίας του πικρού της μέρους που είναι η γνώση πως το παρελθόν δε θα ξανάρθει και αυτή είναι η αρνητική πλευρά της νοσταλγίας. Οι γλυκές αναμνήσεις που προκαλούν τη νοσταλγία μας προστατεύουν από την απελπισία.

Μερικές φορές η λογοτεχνία δίνει μια νέα διάσταση στη νοσταλγία. Υπάρχει μια καθαρκτική λειτουργία στο συναίσθημα της νοσταλγίας. Το παρελθόν δε μπορεί να επιστρέψει και έτσι δε θα ξανακάνουμε τα ίδια λάθη, μπορούμε να κοιτάμε με αισιοδοξία το μέλλον και με αυτό τον τρόπο αυξάνεται η αυτοεκτίμησή μας.

Αν κάποιος νιώθει απομονωμένος ή δυστυχισμένος για τον οποιοδήποτε λόγο, βρέθηκε να είναι άνεργος ή αρρώστησε σοβαρά ή έχασε κάποιον αγαπημένο, το συναίσθημα της νοσταλγίας μπορεί να του υπενθυμίσει ότι έχει ζήσει και καλύτερες μέρες στη ζωή, ότι έζησε επιτυχημένος, υγιής και αξιαγάπητος.

Αυτό μπορεί να αποβεί ανακουφιστικό, γιατί υπενθυμίζει σε κάποιον την αξία του, που δεν εξαρτάται από τον πλούτο, την εργασία , την κατάσταση της υγείας του και ξαναφέρνει στην επιφάνεια αγαπημένες μνήμες από την οικογένειά του και τους σημαντικούς άλλους της ζωής του.

– Η νοσταλγία είναι εξίσου ευεργετική και στις ευτυχισμένες περιόδους της ζωής ενός ανθρώπου;

Όταν οι άνθρωποι νιώθουν ευτυχισμένοι η νοσταλγία φέρνει στην επιφάνεια πιο γλυκές αναμνήσεις, οπότε οι άνθρωποι αφηγούνται αστείες ιστορίες. Στις οικογενειακές συγκεντρώσεις η νοσταλγία ενώνει τις γενιές μέσω των αφηγήσεων των παππούδων ενισχύοντας το συνδετικό ιστό της οικογένειας. Άλλωστε για τους ανθρώπους που η νοσταλγία είναι χαρακτηριστικό τους γνώρισμα οι σχέσεις είναι πολύ σημαντικές και φροντίζουν να τις διατηρούν.

Στις συγκεντρώσεις, στα πάρτυ, στα οικογενειακά γεύματα, στις θρησκευτικές τελετές ή τις λατρευτικές εκδηλώσεις, η νοσταλγία συντελεί στην αίσθηση ότι ανήκουμε σε κάτι μεγαλύτερο, ευρύτερο από τον εαυτό μας. Οι γιορτινές περίοδοι φέρνουν στην επιφάνεια ήθη και έθιμα του παρελθόντος, αναβιώνουν μύθους όπως ο Άγιος Βασίλης. Η νοσταλγία συνδέει τους ανθρώπους με το παρελθόν και τους άλλους ανθρώπους είναι ένα φαινόμενο συνώνυμο της ενότητας.

Πηγή: http://www.livescience.com